1971 yılında Türkiye Halk Kurtuluş Partisi Cephesi (THKP-C) tarafından kaçırıldıktan sonra öldürülen İsrail’in İstanbul Başkonsolosu Ephraim Hofstaedter Elrom, aynı zamanda Holokost’un mimarlarından sayılan Adolf Eichmann’ın da yakalanmasında rol oynamış biriydi.
Şeyda Demirdirek
israil Devleti kurulmadan önce ve kurulduktan sonra uzun yıllar polis teşkilatında önemli görevlerde bulunan Elrom, Eichmann Davasını ‘meslek hayatının en ilginç olayı’ olarak nitelendirmişti. Konuyla ilgili yazı dizisinin ikinci ve son bölümünü yayınlıyoruz.
Elrom 1958 yılında, Arjantin’de farklı bir isimle yaşayan Adolf Eichmann’ın kim olduğu anlayan Alman asıllı Lothar Hermann ile bir görüşme gerçekleştirmiş ve Hermann’dan edindiği bilgilerin güvenilir olduğuna inandığını belirtmişti.
Şubat 1960’da Eichmann’ın yakalanması amacıyla Arjantin’e bir operasyon başlatılmıştı. 83 gün süren gizli operasyon sonunda 22 Mayıs 1960’da Eichmann’ı taşıyan El Al uçağı Ben Gurion havaalanına inmişti.
Eichmann Davasının hazırlanması – Büro 06
Zamanın İsrail Başbakanı David Ben Gurion, 23 Mayıs 1960’ta İsrail parlamentosu Knesset’te Eichmann’ın Yahudilere karşı işlediği suçlara istinaden yargılanmak üzere İsrail’de tutuklu olduğunu duyurdu.1 İsrail hukuk sisteminde sanıkların sorgulanması ve iddianamenin hazırlanması görevi polis teşkilatının sorumluluğu olduğu için Eichmann Davasını hazırlamak üzere yeni bir polis birimi oluşturulmasına karar verildi. Birimin başına İsrail Polisinin Kuzey Bölge şefi olan Abraham Sellinger getirildi.2 O zamanlar Tel Aviv Bölgesi Soruşturma Maşası Şefi olan Ephraim Hofstaedter ise Eichmann’ın sorgulanmasından sorumlu başkan yardımcılığı ve birimi oluşturma görevini aldı. Hofstaedter soruşturma bölümlerini coğrafi bölgelere göre ayırmayı ve Eichmann’ın faaliyetleriyle Yahudilerin öldürüldüğü her ülke için ülkenin dilini konuşan bir görevli atamayı önerdi.3 Bu alışılmamış görevi üstlenecek birimin görevi çok özel de olsa, Alman Nasyonal Sosyalistlerin ‘özel komando’ [Sonderkommando] adı altında çalışan katliam birimlerini çağrıştırmayan başka bir ad arandı ve İsrail Polisinin 6. kolunu oluşturacağı için de elli kişiden oluşan bu birime ‘Büro 06’ adı verildi. Eichmann’ın getirildiği Hayfa yakınındaki Yagur Hapishanesi, birimin çalışma yeri ve araştırma arşivi oldu; ülkenin farklı yerlerindeki görevlerinden birime katılan, hepsi Almanca da konuşan birim görevlilerinin dokuz aylık bu süreç boyunca sabahın ilk ışıklarından akşam karanlığına kadar Holokost’u yaşayıp solukladıkları4 ikameti haline geldi.5
Büro 06 elemanları, tarihçilerin tavsiye ve desteklerini almak yerine Holokost ile ilgili olarak bulabildikleri her şeyi büyük bir ilgi ve dikkatle okudular. Tüm zaman ve enerjilerini tamamen bu işe vakfederek, büyük bir titizlik ve itina ile bir tarihsel doküman ve kitap denizinden, davada kullanılabilecek bilgileri hazırlamayı ve ellerindeki bilgileri tasnif etme sürecindeki duygusal engelleri aşmayı başardılar.6
Eichmann’ın sorgulamasını yapmakla görevlendirilen Avner Werner Less, 42 ciltlik Nürnberg Ana Dava ve binlerce sayfalık Nürnberg yan davalarının tutanaklarını, Leon Poliakov’un kitaplarını ve Hans Günther Adler’in Theresienstadt7 üzerine yazdıklarını, “Neredeyse bizim İncil’imiz olmuştu” dediği Reitlinger’in ‘Son Çözüm’ kitabını okuduklarını anlatır.8 Belirtmekte yarar var: 1960 yılında Holokost hakkında bilinenler ve yazılanlar çok sınırlıydı. Büro 06 elemanlarının Holokost ve boyutları hakkında bildiklerini belirleyen, 1953 yılında İngilizce ve 1956 yılında Almanca yayınlanan Gerald Reitlinger’in Son Çözüm kitabı olmuştu. O zamana kadar yayımlanan araştırmaların en detaylısı olmakla birlikte Reitlinger’in kitabında Yahudilerin gettolarda, toplama kamplarındaki akıbeti ve birçok direniş hareketindeki rolleri neredeyse tamamen göz ardı ediliyor ve Yahudi kaynakları kullanılmıyordu. Soruşturmayı yürüten Büro 06 elemanlarının Holokost hakkında ilk bilgi kaynağı olmasına rağmen Reitlinger’in kitabındaki yaklaşımın aksine hazırladıkları soruşturma ve Eichmann Davasında oluşan toplumsal bilinç ve algıyı belirleyen anlatım neredeyse sadece Holokost kurbanlarının tanıklıkları dayanıyordu. Yablonka bu algı değişikliğinin her şeyden önce Büro 06 elemanlarının Holokost’tan hayatta kalanlarla yaptıkları toplantılara dayandığını söylüyor.9
Holokost’un bilinmeyen boyutları ortaya çıktı
Neredeyse elli kişilik bu birimin, bir yıla yakın bir süreyle gece gündüz çalışarak hazırladığı Eichmann Davası, Holokost’un boyutlarının, yeni araştırma ve dokümanlarla ve hayatta kalanların tanıklıklarıyla ortaya konmasında çok önemli ve tarihsel bir rol oynamıştı. Büro 06 sadece delil toplama ve soruşturma yürütme gibi rutin bir polisiye görevi yerine getirmemiş, aynı zamanda savaş suçlarını soruşturma komitesi ve tarihi araştırma yürüten bir ekip işlevi de görmüştü. Holokost’un hikâyesi daha önce Büro 06’nın yaptığı kadar derinlemesine ve geniş bir şekilde anlatılmamıştı.10 Eichmann Davası, Nasyonal Sosyalizmin, antisemitizmin ve Holokost’un boyutlarının anlaşılması ve tartışılması sürecinde çok önemli bir rol oynamıştı.
Tarihi dava sona erdikten sonra, Büro 06 elemanlarından hatıralarını kaleme almaları istenmişti.11 Ephraim Hofstaedter Elrom’un dava anıları da diğerlerininkilerle birlikte İsrail Devlet Arşivinde bulmak mümkün.
“Dosyayı jüriye verdiğimizde tüm yorgunluklarımızı unuttuk”
Ephraim Elrom bu süreci, İstanbul’a başkonsolos olarak görevli gelmesinden iki ay sonra ve kaçırılmasından bir buçuk sene önce “Eichmann’ı ipe götüren E. Elrom şimdi İstanbul Konsolosu” başlığıyla yayımlanan röportajda12 da anlatmıştı. “Eski bir emniyet müdürü olarak karşılaştığınız en ilginç olay nedir?” sorusuna Elrom “Hiç şüphesiz ki herkesin bildiği Eichmann olayıdır, (...) benim İngiliz idaresindeki on iki ve İsrail hükümeti kurulduktan sonra yirmi yıllık polis teşkilatındaki görevimin en heyecanlı ve en ilginç olayı budur” cevabını vermiş ve şunları söylemişti:
“Eichmann, gizli bir operasyonla Arjantin’den kaçırılıp İsrail’e getirildikten sonra tahkikat dosyasının tamamlanması ve Musevi katliamı hakkında delillerin toplanması görevi bana verildi. Büyük bir olaydı bu. Dokuz ay boyunca arkadaşlarımla gece - gündüz çalıştım. Rusya’dan Amerika’ya, Polonya’dan İngiltere’ye kadar on iki farklı ülkeden delil toplamaya başladık. Resmi yazışmaların dışında gizli araştırmalarımız oldu. Demir Perde gerisi ülkelerle Amerika’dan bilgi alıyorduk. Eichmann’ın temerküz kamplarındaki çalışmaları hakkında gelen bilgiler doğrulandığı gibi, bazıları da şüpheli kalıyordu. İkinci Dünya Harbinin sonuna doğru Nazi şefleri bütün delilleri yakarak yok etmişlerdi. Fakat soruşturma ve araştırmalarımızın sonuna doğru katliam hakkında mikro filmler ele geçirdik. Bu mikro filmleri [sic] incelediğimiz zaman Eichmann’ın temerküz kamplarında cereyan eden yok etme işlemine dair yazılan çeşitli yazışmalarda imzasını gördük. Dokuz aylık gizli ve resmi temaslar boşa gitmemişti. Dosyayı jüriye verdiğimiz zaman bütün yorgunluklarımızı unutmuştuk.”
İstanbul’da Ephraim Elrom’u kaçıranlar, onun Eichmann Davasındaki rolünü, kaçırma öncesinde bilmiyorlardıysa da, kaçırma olayından sonra gazetelerden öğrenmiş olmalılar. Nitekim Turhan Feyzioğlu’nun Mahir - On’ların Öyküsü kitabında aktarıldığı üzere Oktay Etiman gazetede yer alan haberlerden sonra kendisinin Elrom ile Eichmann’ın kaçırılması hakkında İngilizce konuştuğunu anlatır: “Elrom, ‘Eichmann’ı sorgulayan mahkemede savcılık yaptım ve onu konuşmaya, açıklamada bulunmaya ikna ettim’ diyerek karşılık verir. Etiman da Elrom’a, ‘Bu çok güzel ve bizim destekleyebileceğimiz bir şey’ dedikten sonra, bunu arkadaşlarına iletir. Fakat arkadaşlarının hiçbirisinden, ‘Bu adam anti-faşisttir. Ona göre davranalım’ gibi bir tepki çıkmaz.”13
Ephraim Hofstaedter Elrom, Adolf Eichmann’ın İsrail’e getirildiği tarih olan 22 Mayıs 1960’dan tam on bir yıl sonra, aynı gün öldürülmüştü.
Yazının birinci bölümü:
Bitti
1 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 8.
2 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 64.
3 Avner Werner Less, Lüge! Alles Lüge!, (Zürich-Hamburg: Arche, 2012), 106.
4 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 69.
5 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 66.
6 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 68.
7 Şimdiki Nazi Çek Cumhuriyeti sınırları içinde olan Terezin şehrinde Nazilerin kurduğu getto-toplama kampı
8 Avner Werner Less, “Interrogating Eichmann,” Commentory 5 (Kanada: Mayıs 1983):49?
9 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 69.
10 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 64-67.
11 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 65.
12 Selâhattin Güler, “Eichmann’ı ipe götüren E. Elrom şimdi İstanbul Konsolosu,” Cumhuriyet, 1 Ocak 1970, 5.
13 Feyizoğlu, Mahir: On’ların Öyküsü, 372-373.
