İçinde bulunduğumuz 5776 yılı, ek bir Adar ayı daha bulunan ‘Artık’ yıldır. Artık Yıl, Tora’da yazdığı şekilde Pesah Bayramı´nın her zaman bahar dönemine gelebilmesi için iki - üç yılda bir oluşur.
Buna göre, her yıl 14 Adar’da kutlanan ve Yahudilerin en neşeli bayramlarından olan Purim Bayramı da Artık Yılda, II. Adar olan Veadar Ayı’nın 14’ünde kutlanır. Purim Bayramı 12 aylık normal yıllarda 14 Adar’da kutlandığı için, birinci Adar’ın 14’ü, Purim Katan-Küçük Purim Bayramı olarak anılır.
Bu yıl Purim Katan, 23 Şubat Salı günüdür.
Sabit bir takvim sisteminin olmadığı eski zamanlarda Artık Yıl, belli şartlar göz önüne alınarak duruma göre Bet Din tarafından ilan edilirdi.
Artık Yılda, takvimin son ayı olan Adar ayının önüne, bir Adar ayı daha eklenir. Artık Yıldaki iki Adar ayı, farklı isimlerle anılır: Adar-Veadar; Adar I-Adar II; Adar Alef-Adar Bet; Adar Rişon-Adar Şeni. Eklenen 13. ay, birinci Adar ayıdır.
Normal yıllarda Adar ayında yapılan kutlamalar, Artık Yılda II. Adar’da yapılır.
Buna göre, her yıl 14 Adar’da kutlanan ve Yahudilerin en neşeli bayramlarından olan Purim Bayramı da Artık Yılda, II. Adar olan Veadar Ayı’nın 14’ünde kutlanır.
Purim Bayramı 12 aylık normal yıllarda 14 Adar’da kutlandığı için, Artık Yılın 14 Adar’ı, yani birinci Adar’ın 14’ü, Purim Katan-Küçük Purim Bayramı olarak anılır.
Bu yıl Purim Katan, 23 Şubat Salı günüdür.
13 ay içeren Artık Yıl
Güneş sistemine göre düzenlenen uluslararası takvimde bir yıl 365 gün ve 6 saatten oluşur. Yahudi Takvimi ise, ayın ve güneşin hareketlerine göre düzenlenir ve bir yıl yaklaşık 354 günde tamamlanır. Aradaki yaklaşık 11 günlük fark için, Hillel II ve Hahamlar Meclisi, güneş hareketlerine göre düzenlenen uluslararası takvimle uzlaşan, 19’ar yıllık İbrani Takvim Dönemleri oluşturur. 19 yıllık bir takvim döneminde, içinde 13 ay bulunan 7 Artık Yıl vardır: Üçüncü, altıncı, sekizinci, on birinci, on dördüncü, on yedinci ve on dokuzuncu yıllar. Bu 13 aylık Artık Yıllar, 383-385 gün içerir.
İçinde bulunduğumuz 5776 yılı, Artık Yıl’dır ve 5758 (Ekim 1997)’de başlayan 304’üncü 19 yıllık takvim döneminin 19. yılıdır.
13.ayı eklemenin gerekliliği
Güneş takvimine göre düzenlenen uluslararası takvim ile lunisolar* olarak düzenlenen Yahudi takvimi (yaklaşık 354 gün) arasındaki yaklaşık 11 günlük fark (365 ¼ - 354), tarihte dinsel, tarımsal ve astrolojik dönemlerin her yıl aynı mevsime getirilmesinde sorun yaratır. 13. ay eklenmeyip, tamamen ay takvimine göre devam edilse, her yıl 11 gün kayma olacak ve Hanuka yaz ayına, Şavuot karlı bir kış gününe denk gelebilecekti. Daha da önemlisi, Pesah seneler geçtikçe kış, sonbahar, yaz aylarına denk gelebilecekti ve bu, Tora’da direkt olarak belirtilmiş olan mitsvaya ters düşecekti: “İlkbahar ayını gözet ve Tanrın Aşem Adına Pesah korbanı yap; çünkü Tanrın Aşem seni Mısır’dan ilkbahar ayında çıkarmıştı.”
Bu mitsva, Sanedrin’e *Yahudi takvimini, Pesah Bayramı’nın kutlandığı Nisan ayının her yıl ilkbahara gelmesini sağlayacak şekilde ayarlaması için verilen bir talimattı.
Bir yılın Artık Yıl olup olmayacağına karar verilmesi
Eski zamanlarda Sanedrin, Pesah’ın bahara denk gelmesi için hesaplamalarını yaparken, bir yılın Artık Yıl olacağına sene içinde, hatta Adar ayı içinde bile karar verebiliyordu. Bu kararı etkileyen faktörler:
1
- Diğer etkenlerden daha ağır basan faktör: İlkbahar ekinoksu*, Nisan ayının ilk yarısından sonraya (örneğin 16 Nisan veya daha sonrasına) düşmüşse, o yıl otomatik olarak artık yıl olarak ilan edilirdi.
2
- Bununla birlikte, Pesah’ın bahar ekinoksundan sonrasına denk gelmesi de yeterli değildi. İsrail topraklarında arpa olgunlaşmadıysa, meyve ağaçları çiçek açmadıysa, bu da ikinci bir Adar ekleyerek Nisan ayını geciktirmek için yeterliydi. Bunun sebebi de, Pesah’ın ikinci gününde yapılan Omer korbanının getirilebilmesi için, arpa ürününün olgunlaşması ve Nisan ayında meyve ağaçlarının çiçek açmış olması gerektiğiydi.
3
- Sanedrin’in dikkate aldığı ve mevsime bağlı olmayan başka faktörler de vardı. Kışın yağmurlarından sonra yolların ve köprülerin henüz tamir edilmemiş olması, Pesah’ta aliya leregel - Yeruşalayim’i ziyarete gelecek olanları engelleyeceğinden, bu durumlarda ikinci bir Adar ayı eklenip Nisan ayı geciktirilebiliyordu.
Artık Yıl hesaplamalarının sırları- sod ha’ibur, Pirkei d’Rabi Eliezer’e göre Tanrı tarafından Adem’e açıklanır ve ağızdan ağıza Yosef’e kadar gelir. Sır, Mısır esareti sırasında kaybolsa da, Mısır’dan çıkmadan önce yine Tanrı tarafından Moşe ve Aaron’a açıklanır. O zamandan sonra, Artık Yıl, Bet Din ve genelde Sanedrin tarafından ilan edilir. Dördüncü yüzyılda ise, bilge Hillel II ve Hahamlar Kurulu, Sanedrin’in ilerde dağılacağını öngörerek, günümüzde de takip edilen ve lunisolar olan daimi Yahudi takvimini oluşturur.
Purim Katan
Purim Katan, tam otuz gün sonra gelecek büyük Purim’in, ufak bir versiyonudur. Purim için hazırlanmaya başlanacağının, bayram havasına girileceğinin müjdecisidir.
Mişna’da şöyle belirtilir: “I.Adar’ın on dördü ile II.Adar’ın on dördü arasında, Megila’nın okunması ve fakirlere hediye verilmesi dışında hiçbir fark yoktur” (Megilla 6b).
Purim Katan ile ilgili riayet edilmesi zorunlu kanunlar olmamasına rağmen, bu gün, bir bayram gibi kabul edilir, oruç tutulmaz, vefat eden yakınlar için ‘esped’ söylenmez ve yakarış duaları-Tahanunim yapılmaz.
Yahudi Kanunlarının yazılı olduğu Şulhan Aruh’ta, kişinin Purim Katan’da neşe ve kutlamaları artırması gerektiği fikrinden bahsedilir, ama bu bir mecburiyet değildir. Mecburiyet olmamasına rağmen, bugünde özel bir yemek yeme ve normalden daha neşeli olma geleneği vardır. “Mutlu bir yürek, sahibine sürekli ziyafettir” (Kral Şlomo’nun Özdeyişleri–15:15)
İçinde 2 Adar olan Artık Yıl’da Purim
Tarihte Talmud yorumcuları, içinde iki tane Adar olan Artık Yıllarda Purim’in hangi Adar’da kutlanması gerektiği konusunu uzun uzun tartışır. Sonuç olarak kabul edilen görüş; normal yıllarda Adar ayında yapılan uygulamaların, Artık yılda Adar 2’de yapılması gerektiğidir. Buna göre bu yıl, Purim, 14 Veadar- 24 Mart Perşembe günü kutlanıyor. Bu yıl, eklenen ay olan Adar 1’in 14’ü -23 Şubat Salı ise, Purim Katan-Küçük Purim’dir.
Artık Yılda İki Adar - 60 mutluluk günü
Yahudi takvimindeki her ayın kendine ait bir spiritüel yapısı vardır. Nisan; kurtuluş ayı, Sivan; bilgelik ayı, Şevat; gelişim ve verimlilik ayı, Elul; merhamet ayı, gibi. Her ayın benzersiz yapısı, sadece ayın yapısını oluşturan ve bayram olarak kutladığımız belirli günlere değil, o ayın her gününe yansır.
Adar, dönüşüm ayıdır. Adar üzüntüyü mutluluğa, şüpheyi bilgi- ötesine, kayıtsızlığı coşkuya dönüştürür. Adar, ‘dağınık’ bir halkı, birleşik bir millete, yemek içmek gibi en temel fiziksel aktiviteleri, Tanrı ile olan bağımızın ifadesine dönüştürür.
Aynı zamanda Adar ayı şans, nimetler ve mutluluk ayıdır. ‘Adar ayı geldiğinde, mutluluk artar.’(Taanit 29 a)
Artık Yıl, İbranice ’de şana meuberet-hamile yıl- olarak adlandırılır. Artık Yıl, hem 13. aya, hem de ekstra anlam, potansiyel ve mutluluğa hamiledir.
Artık Yıllarda, iki Adar ayı, 60 Adar günü bulunur. Tora kanunlarının ana prensiplerinden biri, 1/ 60 geçersizlik kuralıdır. Bir şeyin içinde bulunabilecek ve onun saflığını bozabilecek bir madde, eğer 1/60 oranında ise, geçersiz sayılır, bütünün saflığını etkilemez. Aynı şekilde Artık Yıldaki Adar ayları da, bütün mutsuzluk ve negatiflik ihtimallerini geçersiz kılarak iyileştirecek, dönüştürecek, eleyecektir. Artık Yıldaki iki Adar, coşarak taşan 60 mutluluk gününden oluşur.
*Lunisolar takvim: Yahudi takvimi gibi; hem ayın hem güneşin hareketlerini tek sistem içinde uzlaştırıp birleştiren takvim.
*Ekinoks: Senede iki kere güneş ışınlarının ekvatora dik vurması sonucu, bu iki gün, gece ile gündüz birbirine eşit olur. Bulunduğumuz kuzey yarım küre için: 21 Mart İlkbahar Ekinoksu, 23 Eylül Sonbahar Ekinoksu)
*Sanedrin: O dönemde Yahudi idari, hukuki ve dini meselelerine bakan büyük Hahamlar Kurulu
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla www.chabad.org, www.jewfaq.org, kabbalahtour.com, www.betemunah.org, www.jewishvirtuallibrary.org, torah.org, www.vbm-torah.org, wikipedia.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Özel Günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
Katkıları için Rav İzak Peres ve Rav Ceki Baruh’a teşekkür ederiz.
