1926 yılında, Lozan Antlaşması hükümlerine göre Yunanistan Müslümanları mübadele edilirken, Trablusgarp Savaşı sonrasında İtalya’ya terk edilen Rodos Adasında yaşayan Müslümanlar iki seçenek karşısında kaldı: Türk vatandaşlığını seçip Türkiye’ye gitmek veya İtalyan vatandaşlığını seçip Rodos’ta kalmak. Yaklaşık 400 yıldır adada yaşayan Müslümanların sayısı azalmış olduğundan Rodos İslam Cemaati Heyeti, adanın terk edilmesine muhalifti. Ada Müslümanlarını, özellikle İtalyancayı bilmeyenleri, Türkiye ve İtalya’nın durumundan haberdar etmek için bir iletişim vasıtası, Türkçe bir gazete gerekiyordu. Rodos İslam Cemaati Evkaf Müdürü Mehmet Kadri Bey’in girişimiyle İslam Cemaati’nin resmi organı Selâm Gazetesi’nin yayınlanmasına karar verildi. Gazetenin yayıncısı ve başyazarı, daha önce İzmir’de, kuzeni Gad Franko ile beraber El Nuvelista ile El Komersiyal gazetelerini yayınlayan ve 1918’de Rodos’a yerleşip Rodos Musevi Cemaati reisliğini yüklenen Hizkiya M. Franko idi. Banka müdürü ve Rodos Musevi Cemaatinin ikinci başkanı Bensiyon Menaşe, Dr. Merkado Hason, İtalyan Vali’nin Özel Kalem Müdürü Vitalis Strumza da gazetenin yazar kadrosunda idi. Gazetenin İmtiyaz Sahibi ve Mesul Müdürü Mehmet Kadri Bey, Hizkiya M. Franko’dan sonra en üretici yazarı idi. Siyasi, edebi, ticari Selâm Gazetesinin ilk sayısı 24 Mayıs 1926 tarihini taşır. Dört sayfalık gazete, haftada bir gün, önceleri pazartesi, 27 Şubat 1931’den itibaren de cuma günleri Arapça harflerle yayınlanıyordu. 1928 Harf İnkılâbından sonra gazetenin yeni Türkçe harflerle basılması için müracaat Valilikçe kabul edilmeyince, Osmanlıca başlığın altına Türkçe harflerle Selâm sözcüğü eklendi.
Gazete Rodos Müslümanları ile birlikte Yahudilerine de ulaşmayı amaçlıyor, onları İtalyan Hükümetinin icraatından haberdar ediyor, hem de ortak sorunlarına eğilerek aralarındaki bağı oluşturuyordu. Hizkiya Franko, sık sık, Türk Yahudileri ile ilgili konular hakkında yazıyor, yorumlar yapıyor, Türk Yahudilerinin Türkçe konuşmaları gerekliğini ısrarla savunuyordu.
Rodos Müslümanlarının o döneme ait yaşamıyla ilgili tarihi bir kaynak olan Selâm Gazetesi 1936 yılında yayınına son verdi.
(Ayrıntılı bilgi: İsmail Tevfik, Oniki Ada Matbuatı, Hariciye Vekâleti Harici Matbuat ve Tercüme Şubesi, Ankara,1932; Meryem Orakçı, Rodos Müslümanları – Selâm Gazetesi, Kitap Yayınevi, 2012; Naim A. Güleryüz, Türk Yahudi Basını Tarihi, Gözlem, 2015, s. 212-214)
DEĞERLİ HASKÖY'LÜ DOSTLAR,
HASKÖY Yahudi yaşamıyla ilgili olarak yapmakta olduğum bir araştırma kapsamında, Hasköy’de doğmuş ve 1950 -1960’lara kadar orada yaşamış veya ilgisini kesmemiş değerli sizlerle görüşmek isterim.
ŞALOM’a telefonla not bırakarak veya [email protected] adresime mail göndererek lütfen bana ulaşır mısınız?
Peşin Teşekkür ve Sevgilerimle
Naim Avigdor Güleryüz
