Geçtiğimiz ay raflardaki yerini alan bir kitap, Litvanya halkının Yahudi soykırımındaki suç ortaklığını kanıtlarıyla ortaya koyuyor. Oysa Litvanya’da Almanlar ile birlikte Kızıl Ordu’ya karşı savaşmış olan kişiler vatanın özgürlük savaşçısı olarak kabul edilirler.
Kitabı Çok Satanlar listesinde olan Litvanyalı yazar Ruta Vanagaite son zamanlarda gazetecilerin özel hayatını sorgulayan sorularına hedef oluyor. Hatta bir TV muhabirinin -Yahudi olduğuna dair iddiaların gerçek olup olmadığını anlamak için- yazarın kimliğini görme talebi Ruta Vanagaite’yi şaşkına çevirdi.
Bu talep, Ruta Vanagaite’in Holokost’ta Litvanyalıların Yahudi komşularına yaptıkları vahşetin tanıklarıyla gerçekleştirilmiş söyleşilerden oluşan son kitabı ‘Musiskiai’ (Our People / Bizim Halkımız ) ile ilgili davet edildiği bir röportaj sırasında geldi.
Geçtiğimiz ay raflardaki yerini alan kitap, Litvanya halkının Yahudi soykırımındaki suç ortaklığını kanıtlarıyla ortaya koyuyor. Pegasas kitapevlerinin best-seller listesinin başına yerleşen kitap, yıllardır isimleri gizlenen 1000 kadar failin kimliğini ortaya çıkarıyor.
Holokost’tan konuşmak tabu
Yahudi dinine mensup olmayan 61 yaşındaki yazar Ruta Vanagaite kitabı ile ilgili Litvanya ve Belarus’ta araştırmalarını yürütürken Simon Wiesenthal Merkezi’nin İsrail müdürü, ünlü Nazi avcısı Efraim Zuroff ile birlikte çalıştı. Bu da Litvanyalı gazetecinin Vanagaite’in kimliğini görmeyi istemesi için yeterli bir sebep oldu. Yazar bu duruma şöyle bir açıklama getiriyor: “Litvanya’nın Holokost ile yakın ilişkisi, konuşulması tabu olan bir konudur. Konuşmak isteyenler ya Yahudidir veya Rus casusudur onlarca.”
Fakat bu durum Ruta Vanagaite’in kitabı sayesinde değişmeye başladı. Vilna kentinde Yidiş üzerine bir eğitimci olan ve 220 bin Litvanya Yahudisinin katlinde tarihi sorumluluğun üstlenilmesi için kampanya başlatan Dovid Katz, “Kitap, bireyler arasında ve medyada Holokost hakkında gerçekleri konuşmaya ilişkin bir dalga başlattı. Bugüne dek uzmanların ve eğitimcilerin kitaplarında sözü geçmeyen bu basit gerçeğin Litvanyalı bir yazar tarafından anlatılmasının büyük önemi vardır” demekte.
304 sayfalık kitap, Litvanya Yahudi toplumu ile yerel medyanın savaş suçlularının bir listesini yayınlaması yönünde hükümete baskı uygulamasına yol açtı. Hükümet, Holokost ve Direniş Araştırma Merkezinin ulaştırdığı 2012 kişilik suç ortağı listesini yayınlamaktan kaçındı. Merkezden yapılan açıklamada bu listenin 2017’de yayınlanacağı bilgisi verildi.
Vanagaite’nin kitabı, suç ortaklığı ve Nazilerle işbirliğini açıkça gözler önüne seren kişilerin beyanlarına rağmen Litvanya’da hiç kimse Holokost yıllarında Yahudi öldürdüğü için hapse atılmadığının, ceza almadığının altını çiziyor. Yazar, “Almanya, Avusturya, Macaristan ve Polonya Holokost’taki rolünü yıllar önce sorguladı. Oysa Litvanya’da tarihle yüzleşmeye karşı büyük bir direniş var” diyor.
Kahraman mı, savaş suçlusu mu?
Ruta Vanagaite, -1991 yılına dek süregelen Rusya’nın Litvanya’yı işgaline karşı mücadele vermiş ünlü bir aktivist olan -büyükbabasının yaşam öyküsünü araştırırken onun İkinci Dünya Savaşı döneminde Alman yetkililere yardım ettiğini kanıtlayan belgeler ve 10 Yahudi Komünistin isim listesini buldu. Alman yetkililer yardımları karşılığında ona çiftliğinde çalıştırması için sonradan ölüme gönderilecek on Yahudi tutuklu vermişti. Vanagaite, “Büyükbabam oysa benim gözümde ve ailem için bir kahramandı” demekte.
Litvanya’da Almanlar ile birlikte Kızıl Ordu’ya karşı savaşmış olan kişiler vatanın özgürlük savaşçısı olarak kabul edilirler. Bu kişilerden biri de Nazilerle işbirliği yapan hükümetin lideri Juozas Ambrazevicius’du. 2012 yılında gerçekleştirilen ulusal bir törenle Ambrazevicius’un naaşı Kaunas kentinde saygın bir yere taşındı. Bundan dört yıl önce de Litvanyalı yargıçlar Ruslarla birlikte Nazilere karşı savaşmış dört Yahudiyi savaş suçlusu olarak yargı önüne çıkardılar. Uluslararası kamuoyunun baskısı ile soruşturmaya son verildi.
Litvanya, Sovyet işgalini resmen bir tür soykırım olarak kabul eden tek ülkedir. Sovyet işgali Holokost’tan daha üzücü olay olarak algılanır ve anılır. Vilna Soykırım Kurbanları Devlet Müzesi’nde 2011 yılına dek Yahudilere uygulanmış soykırımı söz eden hiçbir bilgi yer almamaktaydı.
Vanagaite’in kitabının yazımında büyük katkıları olan Efraim Zuroff, “Sesim uluslararası medyada gür çıksa da, halk düşmanı olarak algılandığım Litvanya’da sesimi duymak isteyen yoktu. Ruta gibi biri sesimizi duyurmayı başardı” demekte.
Vanagaite’in kitabının ikinci bölümünde Zuroff ile yaptığı yolculuklarda tanıştığı ve Yahudilerin kitlesel kıyımlarına tanık olmuş seksen yaş üstü kişilerin anlatıları yer almakta. Aralarında ünlü çizerlerin ve ulusalcı köşe yazarlarının da bulunduğu birçok Litvanyalının Zuroff’u tanımladığı üzere, Vanagaite kitabının bu bölümüne “Bir düşmanla yolculuk” adını verdi.
Bazı yayın organları tarafından Kremlin ajanı olarak adlandırılan Efraim Zuroff ile ilişkisi nedeniyle bazı arkadaşları artık Ruta Vanagaite ile konuşmamayı tercih ediyor.
Önümüzdeki ay gerçekleşecek kitap fuarının ziyaretçilerine Ruta Vanagaite ellerinde taşlarla gelmelerini öneriyor ve şöyle diyor: “Eğer ailesinin Holokost’a karışmadığından emin olan herhangi bir Litvanyalı varsa elindeki taşı bana fırlatsın.”
Kaynakça: JTA/Cnaan Liphshiz
