Dört özel Şabat özel Peraşa

Ahodeş Peraşası nelerden bahseder?

 Pesah bayramının başlamasına takribi iki hafta kala okunan Ahodeş Peraşası; Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder. Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş-Yeni Ay konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının, ‘ayların başı’ olarak kabul edileceği anlatılır. Nisan ayının 10’unda her ev halkının kurbanlık, bir yaşında bir davar edineceği ve bu kurbanlığın,14 Nisan’a kadar gözetimde tutulacağı, 14 Nisan akşamı kurban olarak kesileceği, kanının ise kapı pervazlarına ve kirişlerine sürüleceği açıklanır. Daha sonra da, kesilen kurbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah kurbanı olarak yenileceği, kapı pervazlarına kurban kanı sürülmüş olan evlerin, behorların ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketilmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinden evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulundurulmaması gerektiğinden söz edilir.

Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsva: Roş Hodeş’in ilanı

Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsva: ‘Yeni Ay’ı ilan etme’ mitsvasıdır. Bu mitsva, iki görgü tanığı gerektirirdi. Bu kişiler, Bet Din’in karşısında ayın, gece gökyüzünden kaybolduğu zamandan sonra, ‘ilk olarak’  yeniden ortaya çıktığı, küçücük gümüş halini gördüklerine dair tanıklık ederlerdi. Ancak ondan sonra Bet Din, yeni ayın başladığını resmi olarak ilan ederdi. Günümüzde Roş Hodeş, dördüncü yüzyılda bilge Hillel II ve Hahamlar Kurulunun oluşturmuş olduğu lunisolar daimi Yahudi takvimi ile hesaplanır.

Roş Hodeş: Zaman üzerinde hâkimiyet

Roş Hodeş’in ilanı mitsvası ile Tanrı, Yahudilere zaman üzerinde bir hâkimiyet verir. O andan itibaren, bayramların tarihsel döngüsü, takvim, ancak İsrailoğulları’nın ‘Yeni Ay’ı ilan etmelerinden sonra hayata geçebilecekti. Bunu net olarak Bayram Yom Tov Kiduş dualarının alt satırında görebiliriz: “ Baruh Ata Ad. mekadeş Yisrael Veazemanim- Kutsalsın Sen Ad. İsrailoğullarını ve bayram zamanlarını kutsal kılan.”

Bir takvimin düzenlenmesi, toplu veya kişisel her türlü özgürlüğün temel noktasıdır. Bir köle, kendi zamanının hâkimi olamaz. Günlük hayatımıza baktığımızda, biz de kendi haftalık takvimimizi yaparken, kendi zamanımız üzerindeki hâkimiyetimizi belirtmiş oluruz: iş, dinlenme, kendimizle olma zamanımızı, tatilimizi, aile ve arkadaş zamanımızı, iş ve sosyal hayat dengemizi o anki önceliklerimize göre sıralarız. Bu da zamanın değerini takdir etmemize, zamana saygı göstermemize, zamanı anlamlı ve içerikli bir şekilde kullanmamıza, bu şekilde zamanda bir iz bırakmamıza olanak sağlar. Bu yüzden Yahudi takviminin aylarının başlangıcının, serbest bırakılma ve kurtuluş ayı olan nisan olması çok anlamlıdır. Hayatımızda zamanımıza hakim olmamızı engelleyen, kendi kendimize koyduğumuz esaretlerimizin farkında olmamız ve zamanımızı dengeli ve optimal şekilde değerlendirmemiz için bugün hemen şimdi harekete geçmemiz gerektiği mesajını verir.

Roş Hodeş: Yenilenme

İbranice Hodeş=ay kelimesinin kökü, hadash-yeni’den gelir. “Roş Hodeş -Yeni Ay”ın ilanı, zaman üzerinde hâkimiyet sağlamanın yanı sıra, Yahudilerin değişim, yenilenme, yeniden doğuş, gelişim ve yükseliş potansiyelini simgeler. Çünkü Ay, Yahudi Halkını sembolize eder. Ay, yükselip sonra küçülerek yok olduğu gibi, bir anda karanlıklardan çıkar, doğar ve tekrar yükselişe geçer. Ay, ümidi; bir geçmiş olduğu gibi, bir de gelecek olduğuna dair inancı temsil eder. Bu hareketlilik, Yahudilerin üstüne gelebilecek herhangi bir negatif hükmün geçici olacağını, Yahudilerin tarih sahnesinden zaman zaman yok olur gibi görülmelerine rağmen, bunun geçici olacağını, bir süre sonra Yeni Ay gibi tekrar ortaya çıkacaklarını ifade eder.

Günümüzde Roş Hodeş ilanı

Sefarad geleneklerine göre, Roş Hodeş gününden önceki Şabat- Şabat Mevarehim- sabah duası sırasında sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası-Birkat Ahodeş’ yapılır. Bu duada, herkese yeni ay için sağlık, mutluluk, bereket, şifa, iyi haberler, korunma duaları edilir.

Yine İstanbul Sefarad geleneklerine göre, Yahudi takviminde ayın 7’si ile 15’i arası, sinagogda veya evde, ayın görülebileceği bir yerde-Birkat Alevana- Yeni Ay duası yapılır. Bu duada, güneşi, ayı, yıldızları, gökcisimlerini, gökleri, suları, her şeyi yaratan ve yarattıklarına işlevlerini veren Yüce Tanrı kutsanır.

Roş Hodeş ve Kadınlar

Roş Hodeş, kadınlar için özel bir bayram olarak kabul edilir. Bunun birçok sebebi vardır. Bunlardan birincisi, Altın Buzağı olayında, kadınlar bunun tamamen uygunsuz hatta günah olduğuna inandıkları için buna hiç bir şekilde iştirak etmezler. Erkekler eşlerinden, altın takılarını vermelerini istediklerinde, kadınlar Tanrı’ya olan inançları ve Moşe Rabenu’ya olan bağlılıkları ile onlara takılarını vermezler, kendi takılarını veren erkeklerin bu davranışlarını da onaylamazlar. Kadınlar ayrıca altın buzağı yapıldıktan sonra, bunun uğruna yapılan şölen ve şenliklere de katılmazlar. Bu yüzden, Roş Hodeş’te çalışma yasağı olmamasına rağmen, geleneklere göre kadınlar bu günü bir bayram olarak kutlar ve iş yapmazlar. Ve yine bu sebeple inanç ve doğanın, Tanrı’nın Varlığını ‘görülebilir’ hale getirmek için el ele vereceği gelecek zamanlarda, kadınların sürekli tazelenecekleri, dinçleşeceği, yaşam sürelerinin uzayacağı sözü verilir (Pirkei d’Rabi Eliezer Ch.45).

İkincisini, kadınlar için Roş Hodeş kılavuzunun yazarı Penina Adelman şöyle ifade eder: Roshei CHodshiM-ayların başları, ReCHeM-rahim le aynı harflerden oluşur. Rahim kelimesi, Birkat Alevana-Ay Duasında da göze çarpar: “Ay, rahminden itibaren destek görenlerin görkeminin tacıdır.”

Üçüncüsü, ayın duruşu, çoğu zaman kadınların duruşuna benzetilir. Talmud’a göre, güneş ve ay yaratıldıkları zaman büyüklükleri ve parlaklıkları eşit olan iki büyük ışık kaynağıydı. Ay, iki kralın nasıl aynı tacı paylaşabileceğini sorunca, Tanrı ona gidip, kendini küçültmesini söyler. Böylece bildiğimiz ‘ay’ doğar. Ayın kendi ışığı yoktur, ancak güneşten aldığı ışığı yansıtır. Aynı şekilde bir anne, ancak eşinden aldığı tohum ile dünyaya bir hayat getirebilir.

Ve Roş Hodeş, ayın küçülüp yok olduktan sonra, yeniden doğuşunun, yenilenmesinin, ebediliğin ve devamlılığın kutlanmasıdır. Yahudi milleti ne kadar küçülse ve hatta gözle görülemeyecek hale gelse de, tarihte birçok kez yaşananların da gösterdiği gibi, Yahudi kadınının kararlılığı ve sarsılmaz inancı sayesinde her zaman yeniden doğacak, yenilenecek ve yükselişe geçecektir. Talmud, Yahudi halkının, Mısır esaretinden erdemli kadınların liyakati sayesinde kurtarıldıklarını yazar. Rav Menachem Mendel (Rebbe) ve Arizal da, yüzyıllar önce, gelecekteki son kurtuluşun yine Yahudi kadınları sayesinde gerçekleşeceğini önemle vurgulamışlardır.

Neden kadınlara özellikle Roş Hodeş verilir?

Menorat AMaor, üç ana bayramımızın her birinin, bir atamızı simgelediğini açıklar. Pesah; Avraam’ı temsil eder, çünkü melekler Avraam’a bir oğlu olacağı müjdesini Pesah’ta verir. Tora’nın verildiği Şavuot; Yitshak’ı simgeler, çünkü Tora verilmeden önce, bu muazzam olayın habercisi olarak çalınan şofar, Yitshak’ın yerine kurban edilen koçun boynuzundan yapılmıştır. Sukot ise Yaakov’u temsil eder, çünkü Tora’da Yaakov’un Sukot adını verdiği yerde çadırlar yaptığı yazılıdır. Ancak birileriyle ilişkilendirilen bayram zamanları, sadece bu üç ana bayramımız değildir. Aslında ilk başlarda, on iki ayın her biri İsrailoğulları’nın bir kabilesini temsil eder ve onlarla anlamlandırılırdı. Kabileler, altın buzağı günahını işleyince bu ‘bayram’ onlardan alınır ve bu bayramı gerçekten hak eden, altın buzağı olayına hiç bir şekilde karışmamış olan İsrail’in dürüst kadınlarına ödül olarak verilir.

Günümüzde kadınlar Roş Hodeş’i farklı şekillerde kutlar. Kimi kadınlar sabah sinagoga gidip dua eder, yeni giysiler giyer. Roş Hodeş sofralarını güzelleştirmeye özen gösterir, temiz örtü koyar, bayram onuruna masaya farklı bir şey ekler. Ayrıca cemaatimizde oluşturulan Roş Hodeş kadın grupları bir araya gelerek bu özel günde birlikte olur, birlikte Teilim ve dualar okur, Tora çalışır, konu ile ilgili konuşmalar düzenler.

Özel bir ay- Nisan

Nisan ayı, Yahudi ‘zamanının’ doğuşunu simgeler ve Tora’da ‘Ayların Başı’ olarak belirtilir. Kralların saltanat döneminin başlangıcı ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır. 1 Nisan, birinci ayın başlangıcıdır ve diğer aylar Nisan’a göre sıralanır. Birinci ay Nisan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan…. vb gibi. 

Yahudi takviminde tüm ay boyunca Tahanunim- Tanrı’dan af dilemek için edilen yakarış duaları- okunmayan tek ay Nisan’dır. Nisan’ın neredeyse tamamı, mutlu günlerden oluşur.

1 Nisan, Mişkan’ ın Tanrı hizmetine açıldığı ve ayın başından itibaren her gün bir kabilenin başkanının Mişkan’a kurban getirdiği ve bu günlerin mutlulukla kutlandığı özel bayram günleridir.Bundan sonra Pesah zamanı gelir. Pesah’ın bitiminden gelecek Roş Hodeş’e kadar çok kısa bir zaman kalır, bu şekilde nisan ayının tamamına yakını mutlu günlerden oluşur.

İlk kurtuluşun gerçekleştiği nisan, gelecek kurtuluşun da gerçekleşeceğine inanılan aydır.

Senede bir kez söylenen özel bir dua

Nisan, baharı simgeler, senede bir kere yapılan ve tercihan nisan ayında çiçek açan en az iki meyve ağacı görüldüğünde söylenen özel dua: “ Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şelo Hiser Baolamo Kelum, Uvara Vo Beriyot Tovot, Veilanot Tovim, Leanot Baem Bene Adam-Kutsalsın Sen Tanrı’mız Evren’in Kralı, dünyasında hiç bir şeyi eksik etmeyen ve içinde insanoğlunun yarar sağlaması için güzel varlıklar ve faydalı ağaçlar yaratan.”

Önemli Not:  Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla; GÖZLEM Yayıncılığın- El Gid Para El Pratikante, Şemot,  Vayikra, Yahudilik Ansiklopedisi, Sidur kol Yaakov kitaplarından, Emanations, kitabından  ve  www.ou.org; www.chabad.org; www.torah.org; www.breslov.org;  www.jewishfederations.org; http://womenofthewall.org.il; www.myjewishlearning.com ;www.trahweb.org;  www.jewfaq.org; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.

^*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.