Alliance’ın Tire’deki etkinlikleri (2)

Siren Bora

Ocak 1898’den itibaren gayrı resmi olarak çalışmaya başlayan Alliance Okulunda Türkçe, Fransızca ve İbranice dersleri verilmekteydi. Okulun üç sınıfı vardı. Başlangıçta, hem hahamlar, hem cemaat üyeleri Alliance’a ve etkinliklerine sempati beslemiyordu: Hahamlar, Alliance’ın uygulamayı planladığı eğitim programına muhalifti. Öte yandan, Alliance Okulunda ders vermekte olan öğretmenlerle ilgili farklı problemler yaşanmaktaydı. Kimi deneyimsizdi, kimi ise kuralları ihlal ediyor, yakışıksız davranışlarda bulunuyordu. Söz gelimi Türkçe öğretmeni birkaç kez derslere sarhoş gelmiş; bunu fark eden öğrenciler Alliance görevlisine haber vermişler ve öğretmen kovulmuştu[1].

Alliance Okulu, Haziran 1898’de resmen kurulduğunda beş sınıf olarak düzenlendi: 7 yaş altı çocuklar için bir ana sınıfı ile birinci, ikinci, üçüncü sınıflar ve kızlar sınıfı. Ayrıca gece kursu açıldı. 30 genç öğrencinin devam ettiği gece kursunda, bedelsiz Fransızca ve Judeo-İspanyol dersleri verilmekteydi. 195 öğrencinin eğitim gördüğü beş sınıf, Talmud Tora binası içerisinde yer almaktaydı. İki haham tarafından İbranice eğitimi verilen anaokulunda, okuma dersleri ve haftada 6 saat temel aritmetik dersi verilmekteydi. Birinci sınıfta eğitime giriş dersleri vardı. İkinci ve üçüncü sınıflarda Fransızca, aritmetik, Türkçe ve farklı alanlara ilişkin kültür dersleri veriliyordu. Kızlar sınıfında ise, 30 kız öğrenciye bir haham tarafından İbranice dersi ve bir bayan eğitmen tarafından dikiş-nakış, Rumca, Fransızca dersleri verilmekteydi[2]. Ayrıca Alliance, izlediği geleneksel eğitim politikası gereğince, öğrencilerin bir bölümünün bedelsiz olarak eğitim almasını sağlamaktaydı.

1909’da, yeni binasında eğitim sezonunu açan Alliance Okulunda, 156 erkek ve 70 kız olmak üzere 226 öğrenci okumaktaydı.[3] İki ay sonra, öğrenci sayısı 287’ye (178 erkek - 109 kız) yükseldi. Bayındır ve Ödemiş’ten gelen öğrenciler vardı. Ayrıca öğrenciler arasında, üç Müslüman ve bir Rum öğrenci bulunmaktaydı[4]. 1914 yılında bir Osmanlı subayının oğlunun okulda okumaya başladığı bilinmektedir[5].

1910 yılından itibaren beden eğitimi dersleri müfredata ilave edildi. Ayrıca, ana sınıfındaki öğrencilere profesyonel pediatrik eğitim verilebilecek düzeyi sağlamak için materyal getirtildi[6]. Aynı dönemde meslek dersleri verilmeye başlandı. El becerilerine yönelik dersler için 600 frank bütçe ayrılmış[7]; kızlara dikiş, nakış öğretilmeye başlanmıştı. Bir süre sonra,  kızlara örgü; erkeklere de terzilik, demircilik, nalbantlık kurslarının verilmesi kararı alındı[8]. Kentteki Rum demir ustaları ile konuşuldu ve ücret karşılığında demircilik derslerinin Rum ustalar tarafından verilmesi konusunda anlaşıldı[9]. Kızlar için dikiş makineleri ve halı tezgâhları satın alındı[10]. Dört ay sonra, dikiş nakış öğrenen kız öğrenciler, harikalar yaratmaya başlamışlardı[11]. Ayrıca, kızlara hattatlık eğitimi verilmeye başlandı. Kızların bu sanat dalındaki yeteneği herkesi memnun etti[12].

Anlaşıldığına göre okul, 1909 ile 1914 yılları arasında, büyük bir sorunla karşılaşmadan son derece düzenli çalışmıştı. 1912’de okulda 107 kız öğrenci vardı ve 87’si mükemmel bir Fransızcaya sahipti[13]. Verilen dini eğitim o kadar başarılıydıki, öğrenciler Tora’yı yorumlayabilecek düzeye ulaşmıştı[14]. 1913’te, anaokulunda okuyan öğrencilere dahi çarpım tablosu öğretilmeye başlanmıştı. Okuldaki tüm sınıflarda verilen matematik dersinin seviyesi o kadar yüksekti ki; öğrenciler 15 yaşına ulaştıklarında, akıldan üç haneli rakamların çarpımını yapabilecek beceriye erişiyorlardı[15].

Alliance’ın Tire Yahudi Cemaati ile ilişkisi

Alliance’ın, 1884 yılından itibaren yerel bir komisyon kurarak sorumlulukları paylaşma kararı aldı. Tire Yahudi Cemaatİ üyelerine maddi yardımlarda bulundu. Aktivitelerindeki şeffaf olmaya özen gösterdi. Böylece zamanla Tire cemaatinin güvenini kazandı. Nitekim Maarif Vekâleti’nin, yabancı okullar üzerinde kuvvetli bir denetim oluşturmaya başladığı II. Meşrutiyet döneminde Alliance’ın, Tire Yahudi Cemaati koşulsuz desteğini kazandığını görülmektedir. 1909 - 1911 yılları arasında Maarif Vekaletinin getirdiği kısıtlamalar, Alliance’ın perde arkasına çekilmesi zorunluluğunu doğurunca; Yahudi cemaati yönetimi, okullarda kademeli olarak sorumluluk üstlenmeye başladı. Bu uygulama ile muhtemelen, yerel Yahudi cemaatlerinin eğitim kurumları yönetimine ilişkin tek yetkili olduğu izlenimi uyandırılmaya çalışılmıştı. 1911 yılının mart ayında, Maarif Vekaleti’nin kısıtlayıcı emirleri doğrultusunda Tire Alliance Okulunun adı Tire Musevi Cemaati Mektebi olarak değiştirildiğinde, Tire Yahudi Cemaati, resmen yetkileri üstlendi fakat Alliance, okulların hamisi olmaya devam etti.

Alliance’ın etkinlikleri, sadece eğitim misyonu ile sınırlı değildi. Tire’deki yoksul Yahudi ailelerin de hamiliğini üstlenmişti. Alliance Okulu müdürlerinin 1898 yılından itibaren “yiyecek alımı ve dağıtımında sadece öğrencileri değil, aynı zamanda tüm Tireli aileleri düşünerek harcama yaptığını” görülmekte[16]. Söz gelimi 1910 yılında Tire’de 400 Yahudi aile yaşamaktaydı. Ailelerin büyük bir kısmı ise son derece yoksuldu. Bu yüzden Alliance, sadece yoksul öğrencilere değil aynı zamanda ailelerine de yiyecek ve giyecek yardımı yapmaya özen göstermişti. Alliance, 1910’dan itibaren ihtiyaç sahibi olduğu saptanan on çocuğu her gün doyurmaya başladı. Alliance’ın Tire’deki görevlileri, I. Dünya Savaşı’ndan sonra bölgedeki yoksul ve zengin aileleri saptayarak zenginlerin düzenli olarak yoksullara yardımda bulunmasını sağlayacak bir düzenleme yaptı.

Alliance’ın Tire Müslüman Cemaatiyle ilişkisi

Alliance görevlileri ile Tire Müslüman cemaati arasındaki ilişkiler sıcak ve ‘kardeşçe’ idi. Yerel yönetimle de dostane ilişkiler kurulmuş, karşılıklı ziyaretlere başlanmıştı. Söz gelimi, Alliance Müdürü Isaac Cohen’in özellikle “çok ciddi ve saygın” olduğunu vurguladığı Tire Kaymakamı Halil Bey, 1899’da okulu ziyaret etmişti[17]. 1911 yılında, Yahudilerle Müslümanlar arasında bazı tatsızlıklar yaşandı. Alliance Okulunun Müdürü Politi Argi’ye göre olayların başlıca nedeni kıskançlıktı[18]: “Alliance Okulunu kıskananlar, cemaat başkanının dükkânını gece benzinle yaktılar. Polis üç gün sonra cemaat başkanını, dükkânını kundaklama suçuyla tutuklamaya çalıştı. Cemaat başkanı İzmir’e kaçmak zorunda kaldı. Aklandıktan sonra geri dönebildi. Okula da bir kişi gelerek tehditler savurdu. Polisi çağırdık ama bu arada adam kaçtı. Polis bana söz verdi. Adamı yakalayacaklarmış. Çocuklu bir aileyi ve yalnız bir kadını rahatsız etmeye başladılar. Polise şikâyette bulununca, polis müdürü onu çok rahatsız ediyorum diye beni azarladı… Kendimizi korumak için bir takım önlemler almaya çalışıyoruz…”[19]

Alliance’ın Tire yerel yönetimiyle ilişkisi

1911 yılının mart ayında, Vilayet Maarif Müdürlüğü’nden müfettişler okula gelerek öğrencilere sınav yaptılar[20]. Haziran 1912’de Kaymakam Seyit Bey, Alliance Okulu Müdürü Argi’yi makamına davet etti ve okulunun başarılı çalışmalarından dolayı tebrik etti. Okulda bir musiki cemiyeti kurulması önerisinde bulunarak kaymakamlığın elindeki müzik aletlerini okula vermeyi vaat etti[21]. 1912 yılının Temmuz ayında, Jandarma Kumandanı, Belediye Başkanı ve Belediye Meclis Başkanı okulu ziyaret ettiler, öğrencilere sorular sordular. Soruların hepsine doğru yanıt veren Hayim Barsimantov’a ve Hayim Kalomiti’ye, yanlarında getirdikleri saatleri armağan ettiler. Ayrıca Tire Yahudi Cemaati yönetimine, okulun başarılı eğitim programından duydukları memnuniyeti dile getiren bir tebrik notu yazdı.

Alliance mektuplarında geçen siyasi gelişmeler ve yerel olaylar

• Tire’de 1897 yılında başlayan Kolera salgını bir yıl devam etti. Alliance Okulunun öğrencilerinden biri 1898 yılı ocak ayında hastalığa yakalanarak öldü. Ayrıca 1897 yılında,  Yahudi çocuklar arasında bağırsak parazitinin yaygın olduğunu saptadık[22].
• 1911 Trablusgarp Savaşı dönemi: “Savaş nedeni ile Tire’de sefalet hüküm sürmekte. Pek çok aile, çocuklarını da çalıştırmak zorunda kaldı.”[23] Okuldan ayrılan çok sayıda öğrenci nedeniyle, okulun üç sınıfından ikisi kapandı. 
• 1912 Balkan Savaşı dönemi: Tire Yahudi Cemaatine mensup gençlerin büyük bir kısmı askerlik görevini yerine getirmek üzere askere çağırıldılar. Kentte bulunan 100 gencin 40’ı askere gitti. Diğerleri, askere gitmek zorunda kalmamak için kentten ayrıldı[24].
• I.Dünya Savaşı sırasında, Osmanlı ordusunda görev yapan Tireli Yahudilerden 85’i şehit düştü. Dul kalan 85 kadın ve çocuklarına, Tire’deki Alliance görevlileri tarafından yardım edilmeye başlandı[25].
• 1922’nin eylül ayı: Yunanlılar çekilirken geçtikleri yerleri yakıp yıktılar. Afyon, Uşak, Alaşehir, Salihli, Manisa, Aydın ve çevresi, adeta bir yangın yeri görüntüsüne sahipti. Bu kentlerdeki Yahudiler evlerini terk ederek İzmir’e sığındı. Yunanlılar kaçarken Tire’yi yakma fırsatını bulamamışlar fakat pek çok Yahudi’yi soyup, yoksul bırakmışlardı. Cemaatten karşı çıkanları ise öldürmüşlerdi. Bu yüzden Tire Cemaati, bir süre için Alliance Okulunu kapatmak zorunda kaldı[26].   

 Yazının 1. bölümü

https://www.salom.com.tr/haber-98778-alliance_israelitein_tire_yahudiligine_etkisi.html