Haliç kıyısında Müslüman, Yahudi, Rum ve Ermenilerin birlikte yaşayıp kültürel bir gökkuşağı oluşturduğu semt, Hasköy.
Bizans Yahudileri-Romaniyotlar, Haliç kıyılarının ilk Yahudileriydi. Bunun yanında Bizans döneminde Kafkaslardan gelen Karaylar da Haliç’te yaşamaktaydı. 1492’den itibaren gelmeye başlayan Sefarad Yahudileri ve 17. yüzyılda gelen Aşkenaz Yahudileri Haliç kıyılarına yerleşmiş, burada farklı Yahudi renklerinin bir arada yaşadığı bir bölge oluşmuştu.
17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar 20 bin civarında Yahudi’nin Hasköy’de ikamet ettiği düşünülmekte. Yaşayan Yahudi topluluklarının kendi içlerinde mahallelere ayrılan idari sistemleri vardı. Mahalle isimleri Hasköy (Vobatco Lakalde), Parmak kapı, Maalem, Arabacılar, Kordova, Yeni Mahalle, Çıksalın, Kalaycı Bahçe, Sarayiko, Piripaşa olarak geçmekteydi. Her sokakta neredeyse sinagogların bulunduğu Hasköy’de yirmiden fazla sinagog olduğu sanılmakta. Bugün faal olanları ise Maalem ve Karayim Sinagogları’dır.
1883 yılında çıkan büyük yangın, 1923-1924’te gerçekleşen nüfus mübadelesi, 6-7 Eylül olayları sonrası önce Rum ve Ermeniler semti terk ettiler. Daha sonra onları Yahudiler takip etti. Günümüz itibari ile semtte hiç Yahudi yaşamamakta.
Hasköy’de fotoğrafını çekebildiğim sinagoglarla ilgili kısaca bilgi vermek isterim.
Maalem Sinagogu
Maalem kelimesi ‘tüm alem, evren birlikte’ anlamı taşımakla birlikte mahallem kelimesinin kısaltması olduğu da düşünülüyor. Yüksek duvarlarla çevrili bir avlu içinde yer alan sinagogda modern midraş ve suka bulunuyor. Balat Ahrida Sinagoguna benzer Nuh’un gemisini andıran Teva, mermer zemin üzerinde sütunlarla çevrelenmiştir.
Hasköy Karayim Sinagogu
Diğer adı ile Kal Ha Kadoş Be Kuşta Bene Mikra Türkiye’deki tek Karayim sinagogudur. Bizans döneminden beri varlığı bilinen yapı, Hasköy’e gelen Karaylar tarafından kurulmuştur.
Mayor Sinagogu
Taş ve tuğla ile inşa edilmiş yapı dıştan tanınmaz haldedir. Tavan süslemelerinin Balat İştipol Sinagogunun süslemelerine benzediği söylenmektedir. 1900’lü yıllarda Ribi Avram Eskenazi bu sinagogun saygıdeğer baş hahamı idi.
Ayrıca Etzger Sinagogu, El Kalde Arabacılar Sinagogu, Abudara Sinagogu, İhtiyarlar Yurdu Derneği, Abraham Salamom Kamondo Mezarı, Hasköy Musevi Mezarlığı, Eski Hasköy Evleri, Koç Müzesini ekteki fotoğraflarda görebilirsiniz.
Hasköy gezisi sırasında bana yardımcı olan Maalem Sinagogu Yönetim Kurulu Üyeleri Moris Behar ve Niso Papu’ya çok teşekkür ederim.
Sara Kohen'in Fotoğrafları için aşağıdaki linke tıklayın
