Güneş çarpması

Güneş çarpması kızgın güneş altında uzun süre kalanlarda ve daha çok çocuklarda görülen bir yaz hastalığıdır. Şiddetli baş ağrısı, bulantı, kusma ve yüksek ateşle kendini gösterir. Hasta serin bir yere götürülmeli, vücudu sıkan giysiler çıkarılmalı, soğuk kompres yapılması veya buz torbası konulmalıdır. Ateş çok yüksekse vücut ıslak bir çarşafla sarılmalı, hasta havadar bir yerde tutulmalı ve serin bir cankurtaranla hastaneye taşınmalıdır. Başa ve kasıklara uygulanan soğuk kompres de vücut sıcaklığını düşürecektir.

Makine dairesi, çelik tezgâhları gibi çok sıcak yerlerde çalışanlarda da hiç güneş görmemelerine karşın, ‘güneş çarpması’ etkileri ortaya çıkabilir. Bu nedenle biz doktorlar son yıllarda ‘güneş çarpması’ yerine genellikle ‘sıcak çarpması’ terimini kullanmaktayız. Bedende ortaya çıkan değişiklikler aşırı ısıya tepkidir. Fakat direkt olarak güneş ışınlarına maruz kalmak o bölgenin o anki hava sıcaklığından da daha fazla ısınmasına neden olacağından sıcak çarpması görülme riski artacaktır. Özellikle başı direkt güneş ışınlarından korumak (şapka takmak) bu nedenle önemli bir koruyucu önlemdir.

 Nedenleri

Bedenin, ısı yitirmeye yarayan iki mekanizması vardır. Birincisi, damarların genişleyerek deriye daha fazla kan taşımasıdır, böylece deri yüzeyinden yitirilen ısı miktarı artar. İkincisi de ter bezlerinin salgısıyla derinin soğutulmasıdır. Ter bezleri deri yüzeyine tuzlu bir salgı (ter) gönderirler ve bu hemen buharlaşarak derinin ısı yitirmesini sağlar. Sıcak çarpmasında önemli olan, yalnızca termometrede okunan sıcaklık değildir. Isının beden üstündeki etkisini artıran çeşitli koşullar vardır. Sözgelimi hava çok nemliyse, ter kolayca buharlaşamaz ve bu yüzden ısı kaybı zorlaşır. Hava çok durgunsa, hava akımıyla beden yüzeyinden ısı atılması zorlaşır. Terle birlikte tuz ve su yitirilmesi, ‘sıcak yorgunluğu’ denen duru-ma yol açabilir. Bu da, denetim altına alınmazsa, bedenin ısı ayarlayıcı mekanizmalarını iflasa kadar götürür. Ama beden zamanla sıcağa uyum sağlayıp, tuz yitimini düşürür ve böylece sıcaklık değişikliklerinden daha az etkilenir. Çocuklar ve yaşlı insanlar, bedenlerindeki ısı düzenleyici mekanizmalar yetersiz olduğundan, sıcaklık değişikliklerinden fazla etkilenirler. Ayrıca yaşlılar, genellikle sıcakta gereğinden fazla giyinirler. Sıcağa alışkın olmayanlar, şişman kişiler, çok içki içenler ve ateşli hastalık geçirmekte olanlar için de sıcak çarpması tehlikesi daha fazladır.

 Alkollü içecekleri içmeyiniz.

Çocuklar için önlemler

 • Güneş ışınlarının en kuvvetli olduğu saatlerde: Sabah 10.00 ile öğleden sonra 15.00 arasında çocuğunuzu direkt güneşte bırakmayın.

• Çocuğunuza gölge kuralını öğretin: Gölgeniz kendinizden ufaksa çocuğunuzu güneşe çıkarmayın.

• Koruyucu elbiseler giydirin, şapka, uzun kollu tişört gibi.

• Bebek altı aydan küçükse koruyucu krem sürmektense koruyucu elbise ve gölgelikli bebek arabası kullanın ve bebeği gölgede bırakın.

• Güneşten koruyucu kremler kullanın.

• Her iki ultraviyole dalgasına yani UVA ve UVB’ye karşı koruyucu ürünler kullanın. Koruma faktörü en az 15 olmalı. Güneşe çıkmadan yarım saat önce uygulanmalı. Eğer suda fazla kalıyorsa veya havluyla kurulanıyorsa tekrar tekrar sürün.

• UVA ve UVB’ye karşı yüzde 100 koruyuculuğu olan güneş gözlüğü taktırın. Kenarları kapalı gözlükleri tercih edin.

• Güneş ışınlarının yansımalarına dikkat edin, beyaz kum ve su ışınları yansıtır, bu gibi alanlarda korunmayı artırın. Dağlar da yüksekliği nedeniyle yüksek koruma gerektirir.

• Çocuğunuzun cildini arada muayene ederek benlerinde büyüme olup olmadığına dikkat edin.

Belirtiler

Sıcak çarpmasının üç ana belirtisi, çok yüksek ateş (41ºC’tan fazla), terleyememe ve komaya kadar giden sinir sistemi bozukluklarıdır. Ruhsal durum bozuklukları, uyumsuzluk ve baş ağrısı, sersemlik ve yürümede zorlukla birlikte görülebilecek ilk belirtilerdir. İleri evrelerde bilinç yitimi de olabilir. İlerlemiş sıcak çarpması çok tehlikelidir, tedavi edilse bile hastaların yüzde 20’si ölür. İyileşenlerin sinir sistemlerinde kalıcı hasarlar oluşabilir; denge ve koordinasyonlarının normale dönmesi ise aylar alır. Ama ilk belirtide tanı konur ve tedaviye bilinç yitiminden önce girişilirse, iyileşme şansı yüksektir.

YAPILMASI GEREKENLER

Hastayı gölge bir yere götür.

Yapabiliyorsan, hastayı çok hızlı bir şekilde soğut.

Vücut sıcaklığını takip et, sıcaklık 38 – 39 C ‘a düşünceye kadar soğutmaya devam et.

Sakın alkollü içecek verme.

Bilinci ve davranışları normalse içecek bir şey ver.

Bilinci yerinde değilse içecek bir şey verme, boğulmasına neden olabilirsiniz.

Kramp sonucu bilinçsiz hareketler yaparsa yaralanmasını engelle.

Kusuyorsa yan yüzükoyun yatır.

Çok acele tıbbi yardım çağır.

Belirtiler ortaya çıkar çıkmaz doktor çağrılmalıdır. Bu arada hastanın ateşi düşürülmeye çalışılmalıdır. Ateş 38ºC’a kadar düşürülebilir ama daha aşağı inerse hastanın dolaşım şokuna girebileceği unutulmamalıdır. Hastayı serinletmenin en iyi yolu soğuk su banyosudur. Güneş çarpmasına karşı en etkili yol güneşten ve sıcaktan  korunmaktır. Bu amaçla bedenin aşırı ısınmamasına, güneş altında fazla kalmamaya, sıcakta bol ve serin tutan giysiler giymeye, sıcak iklimde çalışırken fazla su içip tuz almaya dikkat etmeliyiz. Güneş çarpması çoğunlukla dikkatsiz davranma sonucu oluşur. Özellikle yaz aylarında insanların bronzlaşma hevesleri ağır sonuçlara yol açabilmektedir. Kısa sürede yanık bir tene kavuşmak isteyen çoğu kişi güneşe çıktıkları ilk gün çok uzun süre güneş altında kalırlar. Oysa bunun sıcak çarpmasının yanı sıra yanıklara da yol açması gibi ciddi sonuçları vardır. En iyisi güneşe yavaş yavaş alışmak ve bu konuda aşırıya kaçmamaktır. UVA güneş ışınlarının vücuda faydalı olanıdır. D 3 vitamininin aktifleşmesi de UVA ile olur. Öğlen saatlerinde UVA’nın en etkili olduğu saatlerdir. Bu nedenle kısa süreden başlayarak ve yavaşça süreyi arttırarak öğlen saatlerinde güneşlenmek en faydalısıdır. Yaşlı ve çocuklarda bu konuda çok dikkatli olunması tavsiye olunur aksi takdirde bu yaş gruplarında sıcak çarpması gençlere nazaran çok daha hızlı gelişebilir.

Güneş çarpması ya da ciltte oluşan lekeler, alerjik reaksiyonlar ve yanıklar için uzman bir doktora görünmeyi, en önemlisi tüm bunların küçük tedbirlerle önlenebileceğini unutmayınız.

Uz. Dr. Sadi Rüştü Vural

Or-Ahayim Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı