Mitt Romney’nin Vaadi
8 Ağustos 2012 tarihli yazımızda1, 6 Kasım 2012 tarihinde gerçekleşecek ABD başkanlık seçiminde Cumhuriyetçi Parti Başkan Adayı Mitt Romney’nin seçildiği taktirde, ABD’nin İsrail’deki büyükelçiliğini Tel Aviv’den Kudüs’e taşımaya söz verdiğini aktarmış ve sözünü tutup tutmayacağını sorgulamıştık. Barack H. Obama 2012 seçimini kazanınca İsrail’in bu konuya ilişkin beklentisi gerçekleşememişti.
1995 Kudüs Büyükelçilik Yasası
Aslında, elçiliğin Kudüs’e taşınması konusu ABD Senatosunca 93 lehte, 5 aleyhte; Temsilciler Meclisince 374 lehte, 37 aleyhte yani yüzde 90’ın üzerinde bir çoğunlukla 24 Ekim 1995 tarihinde kabul edilmiş. Tasarı, devrin Başkanı Bill Clinton tarafından ne veto edilmiş ne de imzalanmış olduğundan 8 Kasım 1995 tarihinde usulen kanunlaşmıştı. Bu kanun ‘1995 Kudüs Büyükelçilik Yasası / Jerusalem Embassy Act of 1995’ olarak anılıyor.
Kanun metninin ‘Başkanlık Ayrıcalığı / Presidential Waiver’ başlıklı yedinci bölümünde ABD başkanının ülkenin ulusal güvenlik çıkarlarının korunması bağlamında söz konusu kanunun uygulamasını altı ay için askıya alabileceği ve bu altı aylık sürenin yenilenebileceği kayda alınmış.
Donald J. Trump’ın Vaadi
2017 yılının 20 Ocak tarihinde başkanlığı resmen devralacak olan Donald J. Trump aynı selefi Mitt Romney gibi, yaptığı seçim kampanyasında ABD elçiliğini Kudüs’e taşıma sözü vermişti. 12 Aralık 2016 itibariyle, müstakbel Başkan Trump’un başyardımcılarından Kellyanne Conway, elçiliğin Kudüs’e taşınmasının yeni yönetimin en büyük önceliklerinden biri olduğunun altını çizdi2.
‘Topal Ördek’ Giderayak
Pekiyi bu nasıl olacak? Halen ‘Topal Ördek3’ konumunda olan Başkan Obama 1 Aralık 2016 tarihinde giderayak, Başkanlık Ayrıcalığı maddesini tekrar işletip elçiliğin taşınmasını teorik olarak 6 ay ertelemiş oldu.
Bu durumda yeni Başkan Trump’ın önünde iki seçenek var:
Altı ay bekleyip söz konusu ayrıcalık maddesini yenilemeyerek kadük olmasını sağlamak.
Göreve gelir gelmez eski başkanın kararını iptal edip yasayı yürürlüğe koymak.
Trump’ın bu konudaki stratejisinin fiilen ne olacağını ancak 20 Ocak 2017’den sonra anlayabileceğiz.
Bir Milyon Dolarlık Soru
Yeni seçilen başkan Trump bir iş adamıdır. Karşılığında bir şey almadan herhangi bir şey verme âdeti yoktur. Çin’le hem ticarî, hem siyasî hem de askerî alanda, AB ülkeleri ve Japonya ile ticarî ve askerî alanda, kartları ABD çıkarlarını gözetecek şekilde yeniden dağıtacağını ilan etmekten çekinmeyen Trump İsrail’den acaba ne isteyecek?
Birincil ve İkincil Çelişkiler
Geliştirdiği yeni ‘Hidrolik Kırma’ (Fracking) teknolojisiyle Ortadoğu petrollerine olan bağımlılığı ortadan kalkan ABD’nin bölgeyi İran’a bırakma siyaseti sayesinde ‘ikincil’ özellikli ‘Arap-İsrail Çelişkisi’nin yerini ‘birincil’ özellikli katmerli ‘Fars-Arap’ ve ‘Şiî-Sünnî Çelişkisi’ne bıraktığını gözlemliyoruz.
Diğer bir deyişle, ‘İsrail-Filistin Çelişkisi’nin üçüncü plana indirgenmesi söz konusu.
Dahası, Sünnî Arap dünyası İsrail’i Şiî İran’a karşı mücadelelerinde bir müttefik gibi algılama sürecine girmiş bulunuyor.
Türkiye diplomasisi bu durumun farkında. Türkiye ve İsrail büyükelçilerinin karşılıklı atanmalarının zamanlamasını bu perspektifte değerlendirmekte fayda var.
Mesela Dedik
ABD, büyükelçiliğini, kanun tasarısında yer alan gerekçeleri4 gözeterek Kudüs’e taşırsa ne olur? AB ortak tavır belirler mi? Yoksa üyelerini bu konuda serbest mi bırakır? İngiltere, Rusya, Çin, Hindistan, Japonya, Kanada ve Avustralya ne yaparlar?
ABD, müttefikleri olan Mısır ve Ürdün’ü, Filistin konusunun 1967 öncesi bir çerçevede çözümü için yönlendirebilir mi? Diğer bir deyişle Batı Şeria’daki Filistin Özerk Yönetimi’ni Ürdün’e, Gazze’deki Hamas yönetimini Mısır’a eklemletmek için girişimlerde bulunur mu?
Pek yakında bu sinemada…
1
İsrail’in başkenti Kudüs https://salom.com.tr/haber-82933-Israilin_baskenti_kudus_.html
2http://www.independent.co.uk/news/world/americas/donald-trump-israel-us-embassy-jerusalem-benjamin-netanyahu-f-35-iran-a7470881.html
3“Topal Ördek” (Lame duck) Seçilen yeni başkanın görevi devraldığı tarihe kadar mevcut başkana yakıştırılan sıfat.
4https://en.wikisource.org/wiki/Jerusalem_Embassy_Act_of_1995
