Pesah gecesi Seder sofrasının temelini bilindiği gibi Agada’nın okunması teşkil eder. Agada içinde ise dört oğulun sordukları sorular Seder sofrasının ayrı bir tartışma konusudur. Konuşmalarda asi oğulun söylemiş olduğu ve kendini genelden ayrı tutan “sizin bu yaptığınız nedir” veya sakin oğulun sorduğu “bu nedir” soruları hep tartışıla gelir. Soru sormayı bilmeyen çocuğa nasıl soru sordurulacağı da ayrı bir konuşma ve tartışma konusudur. Lakin ‘bilge’ oğulun sorduğu soruya verilen cevap çok fazla tartışılmaz. Ancak Rabi Yeuda Prero’ya göre bu cevap da akılları karıştıracak cinstendir.
Önce bilgenin sorduğu soruya bakalım: “Tanrı’nız Aşem’in sizlere emretmiş olduğu bütün bu şahitlikler, kanun ve kurallar nelerdir?” Evet, tam bilgece bir soru. Öğrenmeyi isteyen ve detay bilmek isteyen bir yaklaşım… Şimdi de cevaba bakalım: “Sen de ona Pesah uygulamalarından söz et. Pesah, ‘afikoman’dan sonra bir şey yenmez.” Öncelikle sorulan soruda bir detay arayışı vardır. Verilen cevap ise korban Pesah’a aittir ve onun nasıl yeneceği konusunda spesifik bir kuraldır. Bu yanıt bilgenin sorusuna nasıl tatminkâr bir cevap olabilir?
Rabenu Behaye tarafından kaleme alınan Hovot Alevavot adlı şaheserin girişinde Rabi bu kitabı neden yazdığını okuyucuya açıklar. Bu eser sadece Tanrı’ya inananlara yöneliktir. Amaç bu kişilere kalbin yükümlülüklerini ve Emuna konusunun temellerini öğretmektir. Farklı inançlara sahip insanların düşüncelerinin çürütülmesinin amaçlanmadığı, kitabın girişinde belirtilir. Hedef, zekânın ve Tora temellerinin derinliklerine gömülü olup ruhlarımızın en uç noktalarında barınmayı daima sürdüren Yahudi inancının köklerini ortaya çıkarmaktır.
Şu hikâyeye bir göz atalım: Gömülü hazinelerin yerini bulabilen bir astrolog vardır. Sevdiği bir arkadaşının bahçesine girdiğinde ayaklarının altında gömülü olan bir hazinenin varlığını hisseder. Kazmaya başlar ve kararmış paralara ulaşır. İlk bakışta değersiz gibi görünen bu paraların kararmasının nedeni çok uzun zaman toprak altında kalmasından başka bir şey değildir. Aslında bulunan çok değerli bir hazinedir ve astrolog da bunun farkındadır. Bunu ev sahibine anlatınca ev sahibi olaya temkinli yaklaşır. Astrolog da evde bulunabilen basit kimyasalları kullanarak bir paraya asıl gümüş rengini kazandırır. Arkadaşına da tüm paralara bunu yapmasını salık verir. Böylece ne büyük bir hazine keşfettiğinin farkına varacaktır.
Yukarıda da söylediğimiz gibi bilge oğul bilgi, detay ve kural öğrenmek için can atmakta; birçok şey öğrenebilecek sorular sormaktadır. Babanın verdiği ilginç cevap bu keşif sürecinin başlamasını sağlar. Kafası karışık olan bilge birçok noktayı aydınlatmak amacı ile sorular sormaktadır ancak aydınlanma bir kerede olabilecek bir durum değildir. Nasıl astrolog sadece bir parayı normale çevirerek bir süreç başlattıysa babası da oğluna verdiği cevap ile bir öğrenme süreci başlatmıştır. Bu süreç devam ettiği zaman birçok hazine ortaya çıkacak bilge oğul sorularının yanıtlarını yavaş ama kararlı bir şekilde bulacaktır.
İşte Rabenu Behaye, musar dediğimiz davranış dersini, gizli olanı açığa çıkarma yöntemiyle öğretme yoluna gitmiştir. Bilge oğula babasının verdiği yanıt da gizli olanları açığa çıkarmada ilk yanıttır. Artık eşelemek ve yanıtları bulmak oğulun kendisine kalmaktadır. Daha çok araştırma daha fazla bilgiyi beraberinde getirecektir. Baba oğluna ilk adımı atmasında yardımcı olmuştur. Onu her zaman izleyecek zaman zaman yardımcı olacak ama oğlunun araştırarak öğrenmesinin verdiği zevki ve mutluluğu tatmasını sağlayacaktır.
