Erdemler, inanç sistemlerinin olduğu kadar, insana değer veren, insancıllığı savunan bütün öğretilerin temelini oluşturur. Tümünün ortak amacı, bireyleri iyiliğe yönlendirmek, insanlar arasındaki ilişkileri iyileştirmek, toplum içindeki yaşamı daha olumlu duruma getirmektir. Konfiçyüs, en büyük erdemi insanın vicdanını dinlemesi ve iyilik yapmak için çaba harcaması olarak görür. Bu konuyu düşünsel olarak ele almak için eski çağlardan günümüze, bütün felsefe tarihini harmanlamamız gerekmektedir. Oysaki ben, erdemlerin yalnızca günlük yaşantımızdaki yansımalarına odaklanmak, bir başka deyişle, bağlı olduğumuz inançların sözlerini, kendimize yakın gördüğümüz öğretilerin uygulamalarını sorgulamak istiyorum. Şöyle ki:
Yakın çevremizle olduğu kadar, tüm insanlarla olan ilişkilerimizdeki saygı ve sevgi ölçümüz nedir? Kimlere, hangi koşullarda ve nasıl iyilikte bulunuyoruz? Birilerine yardım ederken, bir beklentimiz ya da gözettiğimiz çıkarlar oluyor mu? Doğruluktan ödün vermeden, herkesin hakkını koruyarak karar alabiliyor muyuz? Başkalarına karşı ne kadar içten davranıyoruz? Hoşgörü sınırlarımız nedir?
Bunlara ve benzeri sorulara vereceğimiz yanıtlarla, erdemlerimizi sınamada kendimizi değerlendirebiliriz.
Yuval Noah Harari’nin, 21. Yüzyıl için 21 Ders kitabını okurken, anlattığı bir deney ilgimi çektiği kadar, erdem konusunda bir kez daha düşünmemi sağladı. Bu deney Princeton İlahiyat Fakültesi’nde vaiz olmak için okuyan bir grup öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiş. Öğrencilerden istenen İyi Samiriyeli meseli üzerine vaaz vermeleriymiş. Mesel kısaca şunu anlatıyor: Kudüs’ten Eriha’ya giden bir Yahudi, yolda eşkıyalar tarafından soyulup dövüldükten sonra ölüme terk edilir. Önce bir rahip ve sonra Levi kabilesinden bir Yahudi, yerde can çekişen yaralı adamı görmezden aynı yoldan geçip giderler. Bir süre sonra Yahudilerin hiç sevmedikleri Samiriyelilerden biri, durup adamın hayatını kurtarır.
İlahiyat öğrencileri bu İyi Samiriyeli meselinden alınacak dersi, en iyi nasıl anlatacaklarını düşünerek amfiye koşturmuşlar. Deneyi yürütenler, amfiye giden yolun üstüne gözleri kapalı, üstü başı perişan birini yerleştirmişler. Öğrenciler sürekli inleyen bu adamın yanından, hiç bakmadan hızla geçip gitmişler. İçlerinden hiçbiri, yardım eli uzatmak bir yana, neyi olduğunu bile sormamış.
Harari, bu deneyin sonuçlarını yorumladıktan sonra şunu söylüyor:
“Pek çok başka durumda da insan duyguları felsefi teorilerin önüne geçer. Bu durum dünyanın ahlaki ve felsefi tarihini, şahane ideallerle ideal olmaktan çok uzak davranışların iç karartıcı bir anlatısına döndürmüştür.”
Kısacası, felsefe yapmak, teoriler üretmek bir yana, önemli olan bunları hayata geçirebilmek!
İyi insan olmanın erdemi üstüne yapacağımız hiçbir konuşma, yardıma gereksinimi olan bir insana göstereceğimiz yaklaşımın yerini tutmayacaktır. Sözlerimiz, ancak davranışlarımızla desteklendiğinde, asıl amacımıza ulaşmış oluyoruz. Aslında her an ve türlü koşulda, sonuçlarını çoğunlukla yalnız bizim görebileceğimiz, bir erdem sınavı verdiğimizi düşünüyorum.
