Birçok devlet dairesinin görünen bir yerine asılmış, "Yangında İlk Kurtarılacaklar" başlıklı listeler hiç ilginizi çekti mi? Kuşkusuz her kurumda bu listedeki maddeler önem sıralarına göre değişebilir. Bunları gördüğümde, hep sormak istemişimdir, ama hiç fırsatım olmadı: Bir yangın sırasında memurlar bu listeye bakarak mı eşyaları kurtaracaklar, yoksa sürekli bunları okuyup ezberlemeye mi çalışıyorlar?
Dilerim yanılmış olayım, ama bu listeyi asmakla, bana sanki alışılmış bir uygulamayı yerine getiriyorlar gibi geliyor.
Ben bunları düşünürken, aslında aklım bir başka yerde: Diyelim ki evimde ya da işyerimde, bu konu ile ilgili bir sıralama yapmak istiyorum. Yangında ilk kurtarılacaklar için neleri yazardım?
İşyerimde bellidir; başka yerlerde olduğu gibi, benzer bir sıralama geçerli olacaktır: Öncelikle para ve değerli kâğıtlar kadar, her türlü yazılı belge, ticari yaşantımı sürdürmek için önem taşımaktadır. Bunların tümü, maddesel karşılıklarla ölçülebilecek değerler; oysa evimdekileri bir sıralamaya sokabilir miyim?
Herkesin öncelikli olarak değer verdiği nesneler farklıdır. Kimi için bir resim, kimi için bir obje, kimi için kitaplar bir yangında kurtarılacaklar içinde ilk sırayı alabilir. Geçenlerde gazetelerde okumuştum. Ünlü bir gazeteci yazarımızın evine giren hırsız, bilgisayarını çalmış. Onu bir yangın sonucu da yitirebilirdi. Yazarın bilgisayarı umurunda olmayabilir, ama içinde son yazdığı kitabın tümü varmış. Bir eşyayı bedelini ödeyebildikten sonra yerine koyarsınız, oysa yıllarca emek verilmiş bir çalışmanın bir anda yok olması gerçekten üzücüdür.
Bu arada Sait Faik’in bir öyküsü geliyor aklıma: Varsayalım ki diyor yazar, Luvr Sarayı yanıyor. La Jokond tablosunun yanında bir zenci çocuğu duruyor. Düşünmek için bile zamanınız yok. Hangisini kurtarırsınız? Bu soru karşısında herkes farklı nedenler öne sürerek La Jokond’u öncelikli olarak seçerken, içlerinden yalnızca biri, zenci çocuğunu kurtarırdım, diyor. Sonra da ekliyor: "Yalnızca insan olduğu için!"
Her türlü maddesel değerlerle insan arasında bir seçme yapmak isteyenlere, bu yanıt yeterli olabilir.
Gazeteciler, ABD’nin ünlü çelik kralı ve hayırseveri, Andrew Carnegie’ye, elindeki büyük üretim tesisini ve sınırsız maddesel olanaklarını, bir yangın sonucu ya da bir başka nedenle yitirmiş olsa, ne kadar zamanda yeni baştan kurabileceğini sormuşlar:
Carnegie bu soruyu şöyle yanıtlamış:
-Üretim tesisinden amaçladığınız, fabrika içinde yer alan makine ve tezgahlar, yani sanayinin fiziksel yanı ise, bunu üç yıl içinde çalışır duruma getirebilirim. Yok, bu yitiriş, yanımda çalışan işçi, mühendis ve müdürleri de kapsıyorsa, böyle bir fabrikayı yenilemek için benim ömrüm yetmeyebilir.
Yangından ilk kurtarılacak listeleri gördüğümde, sıralamanın ilk maddesinin üstüne, her zaman içimden bir sözcük yazmak geliyor:
İnsan!
