Yakup ALMELEK
1492 yılında İspanya’da yaşayan Yahudiler engizisyonun vahşetine dayanamayarak Ortadoğu’ya, Yunanistan’a, Balkanlar’a ve Kuzey Afrika’ya göç ettiler. O yıllarda yükselme devrini idrak etmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nda çok iyi karşılandılar. Bütün dünyanın ‘’ the magnificent Süleyman’’ ( Şahane Süleyman ) adını verdiği Kanuni Sultan Süleyman ve şehzadeleri gelenlere aş verdi, barınacakları yer verdi. Onları ibadetlerinde ve konuştukları dilde serbest bıraktı.
Türkiye’de barınanlar kendilerine sağlanan hürriyet ortamında daha fazla ticarete yöneldiler.
Şöyle de bir konuşma rivayet olunur: Osmanlı Padişahı, İspanya sefirine’’ ‘’Yahudiler çalışkan ve bilgili insanlardır. Onları kaçırmakla hata ettiniz’’ demiş. Sefir de tasvip anlamında başını öne eğmiş.
İspanya’dan göç edenlere Sefardi (Sefarad) Yahudileri deniyor. Konuştukları dile de Ladino.
Ladino çağdaş İspanyolca ile çok büyük farklar içermez. Birini bilen diğerini de nispeten anlayabilir.
Ladino dünyada unutulmaya yüz tutmuşken, kendilerine idealist deyebileceğimiz bir avuç gönüllü Türkiye’de lisanı yaşatmak için entelektüel çaba sarf etmektedir. Şalom gazetesi de bunlara bir örnek. Şalom’un her hafta bir bütün sayfayı Ladino diline ayırması şayanı tebriktir. Aşağıda sunduğum sözcük ve deyimler Ladino diline girmiş beddua, belden aşağı olmayan küfür ve hakaretamiz anlamlar içeriyor.
Okunduğu gibi yazdım çünkü ne yazık ki tek tek hepsini gramatik ölçülere koymak bilgimin çok dışında kalmakta.
Bu sözcükler güzel ancak hiç kullanmamak kaydı veya şartı ile :
La estreya ke te kayga---------Yıldızın sönsün
El kapak ke te kayga-----------Şansın yaver gitmesin
El kapak kayido-----------------Seni ahlaksız seni
Enforkado de las paças---------Bacaklarından asılırsın inşallah
La estreya ke te valga-----------Şansın yaver gitmesin
Perro i jo dotro ----------------- Köpeoğlu köpek
Solo i seko-----------------------ya pa yalnız
Fedyendo-------------------------kendini beğenmiş
Durmyendo enpiyez------------ayakta uyuyor
La kevesa ke te valga-----------yazıklar olsun sana
Mazal de perros-----------------Köpek şansı
Nigrinyada-----------------------Uğursuz
Entiznado------------------------Kademsiz
Pata mojada---------------------Beceriksiz
Kalavasa-------------------------bonboş tın tın
Los piyez ke te kayka----------ayakların kırılsaydı
Manoz tuyidas------------------elin kırılsın
İjo dun mortero-------------- odun kafalı
Zona-----------------------------fahişe
Putuna---------------------------orospu
Solo syerve para pişar---------hiçbir işe yaramaz
Arabaşado ke te veyga--------seni hep bu aşağılık yolda göreyim
Mazal başo-------------------- kafasız ve şanssız
Kavesa di piyedra--------------taş kafa
La kavesa ke te komas--------başın dertten kurtulmasın
Espe dasado ke te veyga------seni paramparça göreyim
Aboresido ke te veyga--------senden nefret ediyorum
Abatido------------------------ Çökmüş
Maz mal ketengas-------------daha beter olasın
El diyo ke te mate-------------Allah canını alsın
Loko----------------------------deli
Rufyana------------------------pezevenk
Arematasyon------------------Defol git
Sevgili okurlar, Bu listenin oluşmasına büyük katkıları dokunan eşim ile sevgili arkadaşlarımız Zelda-Albert Baran’a teşekkürler. Oldukça uzun süren bir vapur yolculuğunda kahvelerimizi yudumlarken zaman zaman kahkahalar da atarak bu pırlantaları hatırladık.
Siz okurken gülümserseniz ben de Ladino’ya ufacıcık da olsa bir hizmette bulunduğumu düşünerek biraz daha mutlu olacağım. Teşekkür ederim.
Not: Hatalarım ve bunların dışında bildikleriniz varsa bana lütfen bildirin.
Faks: 0212 257 30 34 ve
e-mail: [email protected]
Tel: 0532 234 37 65
