Pakistan ziyareti sırasında, Keşmir sorununda İngiltere’nin nasıl bir rol oynayacağının sorulması üzerine İngiltere Başbakanı David Cameron, ilginç bir cevap verir: “Bu sorun ve benzeri birçok sorunun kaynağı İngiltere. Bu nedenle ülkemin bu konuda liderlik yapmaması lâzım” der. İzleyicileri tatmin eden bu cevap ülkesinde ciddi tartışmalara yol açar. Cameron, popülist söylemde bulunmakla suçlanır, İngiltere’nin geçmişinden dolayı kimseden özür dilememesi gerektiği hatırlatılır.
Oysa belki de Cameron bu kadar yankı uyandıracak bir açıklama yapmayı planlamıyordu. Sadece Hintli ve Pakistanlı izleyicilerin hoşuna gidecek, iki tarafın da alınmayacağı, aynı zamanda İngiltere’yi de tekrar Keşmir probleminin içine çekmeyecek bir cevap vermek istemişti naifçe.
Ancak, önemli soru kafalarda yer etti bir kere. İngiltere ve sömürgeci tarihi, günümüzde halen devam eden sorunların sebebi mi? Topraklarında güneşin hiç batmadığı büyük imparatorluk adını tarihe nasıl yazdırdı aslında?
İngilizler, her ne kadar geçmişleri ile gurur duysalar da, sebep oldukları sorunlar nedeni ile aynı zamanda utanç da duyarlar. Tarihleri ile yaşadıkları bu ikilem kendini özellikle Tony Blair ile bir “af dileme” yarışı ile gösterir. İrlandalılardan ve köle ticareti nedeniyle Afrikalılardan özür dileyen Blair’i, Avustralya’daki kayıp çocuklar nedeniyle Gordon Brown takip eder.
Gelişmiş ve lider bir ülke olan İngiltere, özellikle son yüzyılda olan önemli olaylarda hep ön planda yer aldı. Günümüzün en önemli çevresel sorunu olan iklim değişikliğinin sanayi devrimi ile başladığını ve bu devrimin de İngiltere’den dünyaya yayıldığını kabul edersek, İngiltere bu gibi çevresel sorunların doğacağını öngörmeden dünyaya sanayiyi tanıttı. Bu konuda doğruca İngiltere’yi suçlamak haksızlık olur. Ancak köle ve silah ticareti söz konusu olduğunda İngiltere suçunu kabul etmeli. Ekonomik nedenlerle başlattığı köle ticareti, diğer güçlü ülkeler tarafından da adapte edildi ve Afrikalı halk yıllarca zulme uğradı. Uluslararası silah ticaretinde oldukça başarılı olan İngiltere’nin bu hırsı olmasaydı birçok bölgede çatışma yaşanmayabilirdi.
Eski sömürgelerine bakarsak, birçoğunda hâlâ o dönemden kalan sorunların devam ettiğini görebiliriz.
1965’te tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Rodezya (Zimbabve), İngiltere’nin talebi üzerine konulan BM ticaret ambargosu yüzünden 1970’lerde beyaz yönetime karşı gerilla savaşı yürüttü. Halk, ancak 1980’de tam bağımsız olabildi.
Güçlü bir milliyetçi hareket başlatan İran Başbakanı Muhammed Musaddık, İngiliz petrol şirketini millileştirmek istedi, 1953’te İngiliz destekli bir darbe ile görevden uzaklaştırıldı ve İran İslam Cumhuriyeti ile sonuçlanan Şah Pehlevi dönemi başladı.
Kuzey İrlanda hâlâ dini ayrım yaşarken, ülkeyi bölen 1922’de İngiliz Parlamentosu’nda alınan bir karardı. Hindistan ve Pakistan’ı karşı karşıya getiren Keşmir problemi ise 1947’de halka hangi tarafı seçmek istediğine dair referandum hakkı verilmemesi ile doğdu.
Günümüzde hala tüm şiddeti ile devam eden İsrail ile Filistinliler arasındaki sorun da gözleri İngiliz mandası olan bu topraklara çeviriyor.
İngiltere için sadece Hindistan’da başarılı olduğunu söyleyebiliriz. İngilizce ile ticaret yapabilmiş, miras aldığı devlet yapısı ve kurumlarla da bağımsız olabildi.
Ancak Kıbrıs, Irak, Sudan, Kenya, Bahreyn, Libya, Sri Lanka’daki sorunlar İngilizlerin ret edemeyecekleri, halen devam eden problemler.
Her ne kadar manda yönetimi bu sorunların tek kaynağı olmasa da, İngiltere ve benzeri ülkelerin bu bölgeleri sömürmesi, kültürel farkları gözetmeksizin kendi talepleri doğrultusunda değiştirmeye çalışması, zor kullanması, günümüzde süre gelen sorunların kaynağını oluşturuyor.
Bu deneyimlerden elde edilen bilgiler göz ardı edilmemeli.
Eskiden Batı medeniyetini yayma fikri ile yürütülen sömürgecilik, günümüzde demokrasi ve insan haklarını güvence altına alma adı altında devam ediyor. Özellikle Fransa’nın Libya ve Fildişi Sahilleri’nde çatışmaya girmesi, kendi çıkarlarını korumanın peşinde olduğunu açıkça gösteriyor.
Oysa artık bu gibi istilaların sorun çözmekten çok yeni sorunlar yarattığını görme, olanları çözebilmek için yeni yollar arama zamanı.
