Judea / Yahudiye neresidir? Coğrafya, ismini Hz. İbrahim’in torunu Yakup’un (İsrail) oğullarından Yehuda’nın payına düşen bölgeden almış. MÖ 930’da Hz. Süleyman’ın ölümünden sonra ikiye bölünen krallığının güneyi Yehuda Krallığı, bu krallığın tebaası ise Yahudiler olarak biliniyor
Judea / Yahudiye neresidir?
Coğrafya, ismini Hz. İbrahim’in torunu Yakup’un (İsrail) oğullarından Yehuda’nın payına düşen bölgeden almış. MÖ 930’da Hz. Süleyman’ın ölümünden sonra ikiye bölünen krallığının güneyi Yehuda Krallığı, bu krallığın tebaası ise Yahudiler olarak biliniyor. İbranice Yehuda, Arapça Yahudiye, Latince ise Judea, Judaea veya Iudaea şekillerinde yazılan, günümüz Güney İsrail’ini ve Güney Batı Ürdün’ünü kapsayan, Yahudi halkına ismini veren ve MS 135 yılında, Yahudi halkını etnik temizliğe uğratarak sürgüne gönderen Romalılar tarafından ülkenin Yahudi halkıyla olan ilintisini yok etmek için Syria Palæstina olarak adlandırdıkları coğrafi bölgedir. Bu bölgenin çöllük kısımları günümüzde Araplar tarafından hâlâ Sahra el Yehud olarak adlandırılıyor.
Esir alınmış /Yenilmiş Yahudiye anlamına gelen JVDEA CAPTA ve IVDAEA DEVICTA, MÖ 63 yılından beri bölgenin hakimi olan Romalıların MS 70 yılında Hz. Süleyman Mabedi’ni yıkarak bastırdıkları Yahudi isyanını kutlamak için MS 71 yılından itibaren darp ettikleri sikkelerin yazı kısmındaki ibarelerdir. Sikkelerdeki Yahudiye betimlemesi ağlayan boynu bükük bir kadın, muzaffer Roma betimlemesi ise ona yukarıdan bakan bir asker figürü. Bunlara benzer figürler Vespasianus ve ardından imparator olan oğulları Titus ve Domitianus dönemlerinde 25 yıl boyunca basılmış!
I. Yahudi Romalı Harbi
Romalıların Birinci Yahudi Romalı Harbi olarak adlandırdıkları Yahudi isyanı MS 66 yılında İmparator Neron döneminde başladı. İsyanın sebebinin salınan yüksek vergiler yüzünden gerilen ortamda Neron adına yapılan kurban ayinlerinin zorla sekteye uğratılması olduğu, ayrıca, Neron’un projeleri için büyük paralar harcadığı ancak vergi toplayıcılarının yozlaşmış olduğu da biliniyor1. Neron, yerel valisinin ve Suriye bölgesi komutanının isyanı bastırmakta uğradıkları başarısızlıkları müteakip, isyanı bastırmak için kendisini Britanya savaşında kanıtlamış tecrübeli komutanlarından Vespasianus’u bir ordu eşliğinde bölgeye yolladı. Ona, İskenderiye’de görevde olan (Vespasianus’un) oğlu Titus’u kuvvetleriyle birlikte yardımcı olarak tayin etti. Roma çalkantılı bir dönemdeydi. 68 yılında Neron öldü. Arka arkaya göreve gelen Galba’nın kendi muhafızları tarafından öldürülmesi, Otho’nun intiharı ve Vitellius’un Vespasianus taraftarlarınca katledilmesini müteakip 69 yılında Vespasianus imparator oldu. Yahudi isyanı, teslim olmaktansa topluca intihar etmeyi yeğleyenlerce savunulan Ölü Deniz (Lut Gölü) yakınlarındaki Massada Kalesi’nin düştüğü MS 73 yılına kadar sürdü. Vespasianus’un bölgede bıraktığı oğlu Titus babasının başladığı isyan bastırma işini başarıyla tamamladı.
Döneme ilişkin detaylı bilgiyi isyan esnasında Kuzey İsrail’deki Yahudi güçlerine komuta eden ve esir düştükten sonra ona hayatını bağışlayan Vespasianus’un aile ismi olan Flavius ile oğlu Titus’un isimlerini benimseyen ve yaşadıklarını “Yahudi Harbi” adıyla kaleme alan Yosef Ben Matityahu’ya (Titus Flavius Josephus) borçluyuz. Kitabın iç karartıcı ve detaylı üslubunun, okunmasını epey güçleştiren bir husus olduğunu söylemeliyim2.
Romalılar Yahudiye’deki zaferlerini sadece paralar darp ederek kutlamadılar. Hz. Süleyman mabedini talan ederek ve Yahudiye ahalisini köleleştirerek elde ettikleri ganimetin geliriyle bugün hâlâ ayakta olan ve Colosseum adıyla bilinen büyük amfitiyatroyu inşa ettiler3. Konuya ilişkin kitabenin içeriği 1995 yılında araştırmacı Geza Alföldy tarafından çözüldü4. Zira, Colosseum 440’lı yıllarda restorasyon gördüğünde orijinal kitabenin üzerinde olan bronz harfler sökülmüş ve mermerin üzerine yeni yazılar kazılmıştı. (Bkz. Lampadius inscription)
Vespasianus’un 70 yılında başlattığı inşaatı oğlu Titus 81 yılında tamamladı.
Keza, Domitianus, ağabeyi Titus’un 82 yılındaki ölümünden sonra, onun Yahudi harbindeki zaferini anıtlaştırmak için, adına, Kudüs’ün talan edilişini mermer üzerine işlettiği bir zafer takı inşa ettirdi5.
Birinci Yahudi Romalı Harbi’nin acı bilançosu Flavius Josephus’a göre 97.000 esir ve şehrin kuşatması esnasında açlık ve hastalıktan telef olanlar da dahil olmak üzere 1.100.000 ölü6!
Kudüs’ün MS 70 yılındaki yıkımından sonra Yahudiler Roma’ya iki kere daha başkaldırdılar:
II. Yahudi Romalı Harbi
Doğu Akdeniz ve Mezopotamya isyanları
115 yılında günümüz Libya’sındaki Cyrenaica’da, Kıbrıs’ta ve Mısır’da İskenderiye’de yerleşik Yahudilerle Yunanlılar ve Romalılar arasında çıkan dinsel gerginlikler ve salınan ağır vergiler Yahudilerin isyan etmesine sebep oldu. İsyan Yahudiye’ye de sıçradı. Aynı zaman diliminde Roma imparatoru Traianus İranlı Part’larla Mezopoptamya ve Ermenistan toprakları için savaşa girdi. Mezopotamya Yahudileri isyan edip İranlı Part’lara destek çıktılar. Romalılar Yahudi isyanlarını kanlı bir şekilde bastırdılar7 ancak Part’larla olan savaşlarını durdurmak zorunda kaldılar8. Neticede Kıbrıs ve Cyrenaica’daki Yahudi varlığı ortadan kaldırıldı, Yahudiye ve İskenderiye Yahudilerinin önemli bir kısmı kırıma uğradı.
III. Yahudi Romalı Harbi
Bar Kohba İsyanı ve Yahudilerin yurtlarından nihai sürgünü
123 yılında Yahudiye Yahudileri işgalci Romalılara karşı gerilla savaşı başlattılar. Roma imparatoru Hadrianus buna bölgeye 6. Ferrata (Demir) lejyonunu getirerek ve Yahudilere sünneti yasaklayarak cevap verdi. 132 yılında Hadrianus Romalılarca yıkılan Hz. Süleyman Mabedi’nin yerinde Jupiter adına bir mabet inşaatına girişti ve Kudüs’ün adını Aelia Capitolina olarak değiştirdi. Yahudiler Şimon Bar Kohba önderliğinde isyan ettiler. Romalılar bölgeye Mısır’dan, Britanya’dan, Suriye’den ve diğer bölgelerden toplam 12 lejyon ordusu yığdılar. Üç yıl süren isyan boyunca Romalılar Yahudilerin 50 kalesini ve 985 köy ve kasabasını yıktılar Kudüs’ü tarumar ettiler ve Yahudilerin kahir çoğunluğunu yurtlarından Mısır’a sürdüler, köle olarak sattılar9. Neticede 580.000 Yahudi öldürüldü10 ve bölgenin Provincia Judea (Yahudiye Eyaleti) olan adı Provincia Syria Palaestina (Suriye Filistini Eyaleti) olarak değiştirildi. Sene 13511.
Hadrianus’un Yahudi İsyanı ertesinde darp ettiği sikkenin üzerinde bir elinde kâse, diğerinde maşrapa ve yanında üç çocuğuyla Hadrianus’tan dilenen (muhtemelen dul) Yahudi kadın betimlenmiş12.
Epilog / Son söz
Yahudi halkı, ulus devleti olan İsrail’i tarihî anavatanında, MS 135 yılında siyasi ve fiziki varlığına son verilişinden 1813 yıl sonra 14 Mayıs 1948 tarihinde tekrar kurabildi. Altmış beşinci kuruluş yılı kutlu olsun!
1 http://webspace.webring.com/people/lg/gaiusulpius/vespasian3.html
2 Josephus, The Jewish War, London, Penguin Books, 1981
3 http://www.the-colosseum.net/history/inscriptiones_en.htm
4 http://members.bib-arch.org/publication.asp?PubID=BSBA&Volume=27&Issue=4&ArticleID=13
5 http://www.rationalrevolution.net/articles/gospel_mark.htm
6 Josephus, Op. Cit. p.371
7 http://cojs.org/cojswiki/Jewish_Revolt_against_Trajan,_115-117_CE
8 http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0020_0_19991.html
9 http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/revolt1.html
10 http://www.livius.org/ja-jn/jewish_wars/jwar07.html
11 http://www.palestinefacts.org/pf_early_palestine_name_origin.php
12 http://judaea.chimehost.net/main/ivd_coins/hendin_798.html
