Yayınlanan bir araştırma, Holokost kurbanlarının dörtte birinin, Reinhard Operasyonu ile sadece 100 günde öldürüldüğünü ortaya koydu... Bu, neredeyse günde 15 bin kişinin öldürüldüğü anlamına geliyor.
Araştırmacı Lewi Stone, Nazilerin 1,7 milyon kurbanı, neredeyse bölgedeki tüm Yahudi cemaatini, Avrupa’nın farklı bölgelerindeki ölüm kamplarına gönderdiği Reinhard Operasyonu'nu inceledi. Araştırma Holokost’un tamamında hayatını kaybeden Yahudilerinin çeyreğinin, 1942 yılının sadece 100 günlük bir döneminde katledilme hızına odaklanıyor.
Holokost, tarihi anlamda en iyi belgelenmiş soykırımlardan birisi olsa da, dönemin en belirgin olayları hakkında bile şaşırtıcı bir şekilde çok az sayısal veri bulunmakta. Üstelik bu tarih, çoğunlukla insan mantığının anlamakta zorlanacağı rakamlarla anlatılıyor. Herkesçe bilinen ‘6 milyon’ gibi büyük rakamlar, Holokost’u şekillendiren temel operasyonların önemini gizleyerek, korkunç büyüklükte etkileri olan bu olayı belli belirsiz bir şekilde tanımlamaya çabalıyor.
İçinde yaşadığımız dijital çağda, matematik, veri bilimi ve görüntüleme yeni neslin bu olayı anlayabilmesine olanak sağlayabilir. Lewi Stone’un dönemin ender ve göz ardı edilmiş tren nakillerinden bir bölümünü incelediği ve 2 Ocak’ta yayınlanan çalışması, katliamın gerçek boyutlarını ortaya çıkarmaya başlıyor.
Reinhard Operasyonu
Lewi Stone’un çalışması, 1942 yılının Reinhard Operasyonu olarak adlandırılan bir dönemini ele alıyor. Bu operasyon sırasında Naziler 1,7 milyon kurbanı, yani neredeyse bölgedeki tüm Yahudileri, Avrupa’nın tren yolu ağlarındaki trenlerin vagonlarına bindirerek Treblinka, Belzec ve Sobibor’a taşıdı. Bu ölüm kamplarına getirilenlerin neredeyse hepsi, birkaç saat içinde, gaz odalarında öldürülüyorlardı. Naziler bu katliamın neredeyse tüm kayıtlarını yok ettiği için, o dönemde gerçekte neler olduğunu ortaya çıkarmak çok büyük önem taşıyor.
Stone’un araştırması, ‘öldürme hızını’ yani günlük cinayet sayısını inceliyor. Bu da 23 Temmuz 1942 tarihinde bir SS subayının söylediği şekli ile, Hitler’in “tüm hareketleri hızlandırma emri” verdikten sonra, aniden katliamın boyutlarının arttığını ortaya çıkartıyor. 100 günde yaklaşık 1,5 milyon Yahudi öldürüldü. Kampların dışında ateş edilerek öldürülenler de dahil olmak üzere, ağustos, eylül ve ekim aylarında her ay yaklaşık 500 bin kurban öldürüldü. Bu da günde yaklaşık 15 bin kişiye karşılık geliyor.
Katliam kısa süre sonra durduruldu; zira bölgede öldürülecek pek fazla Yahudi kalmamıştı.
Bu soykırımın gerçek boyutları tarihte belgelenmemiş olarak görünüyor. Stone’un çalışmasından önce elde edilebilen bilgiler dolaylı olarak yeniden oluşturulmuş, kısmen tahmini, genellikle gün veya ay değil yıl bazındaki bilgilerdi. Bu yüzden bu üç aylık katliam tamamen gözden kaçırılmıştı.
Stone’un incelemesi Holokost tarihçisi Yitzhak Arad’ın 1987 tarihli kitabında özenle derlenmiş tren kayıtlarına dayanıyor. Arad kitabında, 400’e yakın, farklı Polonyalı Yahudi toplumundan yaklaşık 500 tren naklini belgeliyor. Bu kayıtlarda tüm nakillerin gün bazında yer, kurban sayısı ve gönderildikleri kamp bilgileri bulunmakta.
Stone araştırması sırasında, verileri dikkatlice sınıflandırarak kullanırken, yok edilmeden kalabilmiş diğer verileri de araştırmasına ekleyerek, verilere ait zamansal ve mekânsal bir harita ile film yarattı. Bu görüntüler, konusu edilen 400 Yahudi toplumunu Polonya haritası üzerinde gösterirken, 1942 yılında ölüm kamplarına yapılan tüm gönderimlerin zaman sıralamasını da ortaya koyuyor.
Reinhard Operasyonu Holokost’un başlı başına en büyük cinayet kampanyası olarak görülse de, Yahudileri yok etme konusunda ulaşabildikleri hız geçmişte yanlış değerlendirilmişti ve bu konu alenen bilinmiyordu. Bu eşi benzeri olmayan korkunç katliam sadece üç ay gibi kısa bir sürede gerçekleşmişti ve bu da sadece Arad’ın verilerinin incelenmesiyle ortaya çıktı.
Bu kısacık süre, Führer’in bir ırkı yok etmek için sahip olduğu inanılmaz azmi ve sahip olduğu devlet koordinasyonu ve gücünü de ortaya koyuyor. Tren kayıtları, bölgelerin nasıl örgütlenmiş bir şekilde tek tek Yahudilerden temizlendiğini, hedeflenen bölgelerde ne kadar yüksek bir hızla cinayetlerin işlendiğini ve bu hızın ancak kurbanlar azaldığında yavaşladığını açıkça gösteriyor. Stone’un verileri kullanarak yarattığı grafikleri bu katliamın hızını ve çılgınlığını vurguluyor.
Soykırımı ölçmek
Holokost 70 seneden fazladır inceleniyor olmasına rağmen, kronolojik ve mekânsal anlamda, katliam hakkında toplanmış verileri grafik haline getirme konusunda ilk çaba bu çalışma olarak görünüyor. Stone’un veri odaklı yaklaşımı, Reinhard Operasyonu’na farklı bir açıdan bakılması gerektiğini ortaya koyuyor.
Soykırımlar üzerinde çalışan akademisyenler çoğunlukla yakın tarihteki soykırımların hızını, Nazi Soykırımını şiddet konusunda bir referans noktası olarak kabul ederek, bu soykırımın hızıyla karşılaştırıyor. Bu şekilde birçok sosyal bilimci bu sıralar, Ruanda’daki cinayet hızının Holokost’unkinden üç ila beş kat fazla olduğunu iddia ederek, Ruanda soykırımının 20. yüzyılın en “şiddetli soykırımı” olarak kabul ediyorlar.
Ancak Stone’un çalışmaları gösteriyor ki, Ruanda katliamındaki cinayet sayısı 100 günlük sürede günde 8000 kurban iken, Holokost’taki cinayet hızı Reinhard Operasyonu sırasındaki benzer bir üç aylık dönemde günde neredeyse bunun iki katı kadardı.
Stone, bütün bu sonuçlara göre Holokost cinayet hızının altı ila 10 kat hafife alındığını, bu tür karşılaştırmaların faydalarının sınırlı olduğunu ve açıkça Holokost’un tarihteki yerini azaltmaya yönelik olduğunu düşündüğünü belirtiyor.
Stone araştırmalarının sonucunda şöyle ekliyor: “Holokost tarihte bir devletin elindeki gücü insanlar üzerinde nasıl kullandığı konusunda eşsiz ve tektir. Vahşeti ve sistematik etkinliği ile başka bir boyuta geçmiştir. Bu Holokost’tan alınması gereken ve asla unutulmaması gereken asıl derstir.”
