Hanuka Bayramı

Hanuka Bayramı’nda, Yahudi takvimindeki diğer bayram ve önemli günlerde olduğu gibi sadece o dönem yaşanmış olayları hatırlayıp kutlamakla yetinmeyiz. Bayram ile ilgili bilgiler edinmeye çalışır, bu bilgilerin bugünkü yaşantımızdaki etkileri üzerine düşünür, ailemizle ve çevremizle konu hakkında fikir alışverişinde bulunur, bayrama ruhen hazırlanır, bu şekilde bayramın ışıklarını içimize, evimize ve hayatımıza getiririz

Işıklar ve mucizeler bayramı Hanuka, Kislev ayının 25’inde (bu yıl 22 Aralık Pazar akşamı) başlayıp sekiz gece –sekiz gün artan ışıklar ile devam eder. Hanuka Bayramı’nda, Yahudi takvimindeki diğer bayram ve önemli günlerde olduğu gibi sadece o dönem yaşanmış olayları hatırlayıp kutlamakla yetinmeyiz. Bayram ile ilgili bilgiler edinmeye çalışır, bu bilgilerin bugünkü yaşantımızdaki etkileri üzerine düşünür, ailemizle ve çevremizle konu hakkında fikir alışverişinde bulunur, bayrama ruhen hazırlanır, bu şekilde bayramın ışıklarını içimize, evimize ve hayatımıza getiririz. Olayların perde arkası üzerine düşünmeye vakit ayırır, o zamanda yaşananların bize bugün ne anlatmak istediği ve bu öğretileri kendi hayatımıza nasıl uygulayabileceğimiz üzerine yoğunlaşırız.

Aydınlatmak için kullanamadığımız, sadece bakabildiğimiz Hanuka mumlarının ışıklarının derinliklerine bakarken, Yunan ile Yahudi kültürünün farkları, fiziksel yok oluştan kurtulduğumuz Purim ile manevi yok oluştan kurtulduğumuz Hanuka kutlamalarının farklarını hatırlarız. Yahudi kültüründe bu bayramın yapısı ile öne çıkan değerleri görür, paylaşma, evdeki huzur ve barışı sağlama, iyi davranışlar mitsvaları her gün arttırarak çoğaltma ve benzeri gibi konular üzerinde düşünür ve konuşuruz. 

Yunan ve Yahudi felsefesi-Benzer ama farklı

“Tanrı Yefet’i genişletsin, Yefet Şem’in çadırlarında barınsın.” (Bereşit 9:27). Bilgelerimiz, Noah’ın Yefet’e verdiği berahadan, Yefet’in soyundan gelen Yunan’ın saygı duyulacak bazı meziyetlere sahip oldukları çıkarımını yaparlar. Talmud’da Sefer Tora yazılmasına izin verilebilecek tek yabancı lisanın eski Yunanca olduğunu belirtir.

Yunan aslında felsefenin, bilgeliğin çok gelişmiş olduğu ve birçok Yahudi bilgenin de ilham aldığı bir kültür olduğu halde neden sonunda aralarında bu kadar büyük bir ayrılık oluşur?

Yunan kültürü ve yaşam tarzının temel değerleri dış güzellik, insan vücudunun mükemmelliği, fiziksel zevkler üzerine kurulu bir yaşam, temel felsefesi ise insanın kendini yüceltmesi ve tanrılaştırmasıdır.

Buna karşılık Yahudi felsefesi, ne sadece fiziksele yoğunlaşıp spiritüelliği ihmal eder, ne de Tanrı’ya hizmet edebilmek için inzivaya çekilir. Bunun yerine, Tora yolunda bir yaşam, kişiyi fiziksel dünyayı, tüm günlük aktiviteleri Tanrı Hizmetinde kullanıp, bu şekilde yükselterek spiritüel seviyeye getirmek için çalışmaya yönlendirir. Tanrı’ya daha iyi hizmet edebilmek amacıyla sağlığımızı korumak ve güçlenmek için yemek yemek ve uyumak bile yükseltilebilir. Hanuka’da Haşmonaylar, Selevkoslar tarafından yayılan ve gittikçe çoğalan maddiyatın gücüne karşı durdular. Tora ideali olan, fiziksel ve gündelik olanı Tanrı Hizmeti’nde yüceltmeyi tekrar gündeme yerleştirdiler.

Makabi Savaşının temelini de birbiriyle çatışan bu iki fikir oluşturuyordu. Antiyokhus’un yönetimindeki Suriye-Yunan askerleri Yahudilerin yaşamasını, ama bu hayat felsefesinin yok olmasını istiyorlardı. Bu yolda modern yaşama ayak uydurma kılıfı altında; Brit-Mila (sünnet), Şabat’ın korunması, Roş Hodeş (Yeni Ay’ın ilanı) ve özellikle de Tora öğrenimini yasakladılar. Bir kısım Yahudi –Mityavnim- Yunanlı olmayı modern, yeni ve bilimsel bir yaşam tarzı olarak görüp yavaş yavaş yeni Yunanlı kimliklerini benimsemeye başladılar.  Yunan tanrılarını kabul edip, Yunan festivallerine ve sportif etkinliklerine katılmaya başladılar. Çıplak olarak gerçekleşen bu etkinliklerde yarışan birçok Yahudi erkek, sünnetsiz görünmek için ameliyat olmayı bile göze aldı. Bunun neticesinde güzelliğin kutsallığına tapınan Selevkoslar ve kimlikleri Yunan felsefesi içinde eriyen Mitvaynim ile kutsallığın güzelliğini dünyaya öğretmek

Hanuka iki mucize

Hanuka Bayramında gerçekleşen iki mucizeden biri, deneyimsiz, ilkel silahlı, sayıca çok az ve sivil Yahudi kuvvetin, güçlü silahlara sahip kalabalık Yunan ordusuna karşı verdiği savaş ve kazanmış olduğu benzersiz zafer, diğeri de yağ mucizesidir.

Savaş sonrasında, Antiokhus’un kutsiyetini ihlal ettiği Bet-Amikdaş geri alınıp temizlendikten sonra tekrar Tanrı hizmetine açıldığında Makabiler, tapınakta kutsal ateşi yakmak için gereken, saflığı bozulmamış sadece küçük bir kap zeytinyağı bulabildi. Bu yağ, kutsal ateşi sadece bir gün yakacak miktardaydı. Kutsal ateş, bu küçük kap yağ ile mucize eseri tam sekiz gün boyunca yandı ve Yahudiler bu sürede yeni kutsanmış yağ üretebildiler.

Hanuka ve Purim kutlamaları

Purim, zengin ziyafet sofraları, şenlikler, hediye yemek paketleri ve hediyelerle, Hanuka ise kandillerin yakılması ve Tanrı’ya şükran belirtilen methiyeler-Allel duaları ile kutlanır.  Purim, Yahudi halkının fiziksel yok oluştan kurtulmalarını simgeler. Aman, çıkarttırdığı emirle tüm Yahudileri yok etmek üzere harekete geçmişti. Bu yüzden, Purim kutlamaları da daha fiziksel çerçevede, şaraplar, ziyafetler ve yiyecek hediyeleri ile yapılır.

Hanuka kurtuluşu ise, Yahudilerin spiritüel bir yok oluştan kurtulmalarını simgeler. Yunanlılar, Yahudilerin ölmesini değil, Tora yolundan ayrılmalarını ve putperest olmalarını istiyordu. Bu yüzden Hanuka kutlamaları daha spiritüel bir şekilde gerçekleşir.

Hanuka ışıklarının kutsallığı

Hanuka, Yahudiliğin misyonunun gerçek ve tek Tanrı’nın Işığı’nı dünyaya getirmek olduğunu simgeler. “Seni uluslara ışık yapacağım.” (Yeşaya 49:6). Bu kutsal görev, Yahudilere Sina Dağında verilmiştir. Bunu sembolize eden Hanuka ışıkları kutsaldır.

Helenistik Suriyeliler, İsrael’e zorla Helenizm’i kabul ettirmeyi hedeflemişlerdi. Tora ve Helenizm’in felsefeleri tamamen ayrı kutuplarda yer alır. Helenizm, üstünde yaşadığımız bu dünyanın var olan tek dünya olduğuna inanır. Bu felsefeye göre kişi, hayatı boyunca bu fiziksel dünyadan doyasıya ve sınırsızca keyif almalı, tek yaşam amacı zevk almak ve eğlenceyi maksimize etmek olmalıdır.

Tora ise, insanın yaratılmasının amacının, Tanrı tarafından verilen misyonun yerine getirilmesi olduğunu öğretir. Elbette ki insan, Tanrı’nın bu dünyada yarattıklarından keyif alacaktır. Fakat bu keyif, Tora çerçevesinde olacak ve kişi faydalandığı her nimet, hissettiği her mutluluk için Tanrı’ya şükredecek ve övgüler söyleyecektir. Helenizm’le en keskin tezat, Tora’da, hayatın amacının salt zevk almak üzere kurulu olmamasıdır.

Tora’nın bu prensibini vurgulayan ve Tora’nın Helenizm’e karşı zaferini simgeleyen Hanuka ışıkları kutsaldır.

Hanuka mumları- Şabat mumları

Bize ışık vermesi için yakılan Şabat mumlarının aksine, Hanuka ışıklarından hiçbir fayda sağlanamaz. Bu ışıklar kullanmak için değil sadece bakmak ve hatırlamak içindir. Bu dünyadaki nimetlerin burada bize sadece keyif vermek için yaratılmadıklarını, spiritüel bir amaca hizmet etmek doğrultusunda, berahalarımızla ve yaşantımızla onları yükseltip Tanrı ile yakınlaşmamızı ve bağlantıda kalmamızı sağlamak amacıyla hayatımıza katıldıklarını hatırlamak içindir. Aynı zamanda Tanrı’nı açık ve kapalı mucizelerinin aslında sadece Hanuka zamanında değil, hayatımızın her anında yanımızda olduğunu, yağın yanmasını doğal olarak gördüğümüz gibi, Tanrı’nın günlük mucizelerini de doğal olarak görmememizi, onların değerini anlamamızı hatırlatırlar.

Sekiz günlük Hanuka Bayramında en az bir kez Şabat ve Hanuka kesişir. Talmud şöyle bir soru ortaya atar: Cuma günü bir kişinin hem Şabat hem de Hanuka için yetecek kadar yağ/mumu yoksa sadece ya Şabat ya da Hanuka mumlarını yakabilecekse, öncelik hangisindedir? Talmud’a göre öncelik Şabat’tadır, çünkü Şabat mumları Şalom Bayit (ailedeki huzuru ve barışı) simgeler. Hanuka mumları yağ mucizesini ilan ederler, ama Şabat mumları da eve ışık getirir ve bu şekilde Şabat yemeği huzur, barış ve keyif içinde yenilir. Önceliğin Şalom Bayit’e (evdeki huzur) verilmesi Yahudilikte evdeki huzurun ne kadar önemli olduğunu, bunu sadece Şabat’ta değil hayatımızın her gününde korumak için elimizden gelenin yapılması gerektiğini gösterir. 

Hanuka-paylaşma

Eğer bir kişinin sadece kendisi için Hanuka’nın sekiz gecesine yetecek kadar yağ ve fitili varsa ve maddi imkânları olmayan komşusunun ise hiçbir gece için yağ ve fitili yoksa ilk işi kendisine Hanuka’nın son gecesine sekiz fitil ve yağ kalmayacak olsa bile kendininkileri komşusu ile paylaşmaktır. Bunun sebebi, mumları/kandilleri her gece bir adet attırarak son gece sekiz muma ulaşmak, idur- mitsvanın güzelleştirilmesi olarak bilinir, mitsva aslen, her ev için her gece tek bir mum yakarak da yerine getirilebilir. Kendimiz ile birlikte başka bir kardeşimizin de mitsvayı aslen yerine getirebilmesini sağlamak, onun hiçbir şeyi yokken bizim mitsvayı güzelleştirmemizden daha iyidir.

Hanuka ışıklarının her gece arttırılması

Spiritüel konularda, kutsallığı arttırma (ma’alin b’keduşa) prensibi geçerlidir. Bunun örneği, her gece bir tane arttırılarak yakılan Hanuka mumları/kandilleridir. İlk akşam bir mum, ikinci akşam iki mum ve bu şekilde devam edilir ve bayramın son gecesi sekiz mum yakılır. Hanuka’da bu, bir gün yetecek kadar yağın sekiz gün boyunca yanmaya devam ederek mucizenin artmasını simgeler. Genel olarak ise Yahudiliğin hayat anlayışını ifade eder.  Bu her gün, her an Tanrı’nın bizim için yaptığı/yapmaya devam ettiği mucizelerin daha fazla farkında olmak, bunlar için Tanrı’ya daha sık teşekkür etmek, daha fazla iyi davranışlarda bulunmaya, dilimizi temiz tutmaya, fiziksellikten kopmadan fiziksel dünya ile spiritüel dünya arasındaki denge kurmaya, Cennetin Işığı’nı bu dünyaya getirmeye çalışmaktır.

HANUKA TÖRENİ

Hanuka Bayramının temel uygulaması olan Hanuka mumlarının yakılma töreni, her gün yıldızlar çıktıktan sonra (sadece cuma, gün batmadan), bütün ev halkının, dokuz kollu Hanukiya’nın etrafına toplanması ile neşe içinde gerçekleşir.

Her gece, önce yeni günün mumu yakılır

Her gece, Hanukiya’nın tam karşısında durduğunda yakana göre en soldaki mum ilk önce yakılır. Bu, yeni günün mumudur. Bet Amikdaş kurtarılıp temizlendikten sonra bulunan yağ, sadece bir gün yetecek miktardaydı. Yağın yanmaya devam ettiği her yeni gün, yeni bir mucizeye tanıklık ediyordu. Mumlar yakılırken de, her gece; önce o gün olan yeni mucize kutlanır,  bu yüzden önce o yeni geceye ait olan mum yakılır. Daha sonra, o mumun sağına doğru ilerleyerek önceki gecelerin mumları yakılır.

Şabat - cuma akşamüstü, önce Hanukiya yakılır. Bu yıl 27 Aralık Cuma günü önce Hanuka mumları yakılır. Ondan sonra Şabat mumları 17.27’den önce olacak şekilde yakılır. Hanukiya mumlarının veya yağının, akşam olduktan sonra yarım saat daha yanacak şekilde ayarlanması gerekir.

*Hanuka Mumlarının Yakılışı - Gerekli Bilgiler : http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2669&Itemid=204#Content

Önemli Not:  Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla; Chanukah: 8  Nights of Light, 8 Gifts for  the Soul, Inside Time, The Book of Our Heritage;  GÖZLEM’den – El Gid Para El Pratikante, Yahudilik Ansiklopedisi, Sidur kol Yaakov, Teilim/Zebur  kitaplarından;  “Haftanın Peraşası grubunun 5768/2007 Hanuka Özel kitapçığından , www.aish.com; www.morashasyllabus.com; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır.  Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz