İsrail’de hafta başı itibarı ile virüs yüzünden hayatını kaybedenlerin sayısı 276, günlük yeni tespit edilen hasta sayısı ise 50’nin altında gözlendi. Karantina koşullarını kayda değer şekilde azaltan ülkede, bazı okullar, işyerleri açıldı, plaj ve pazar yerlerinin açılması ise planlanmaya başlandı.
Derleyen: Rakela Palombo
Dünyanın geri kalanında virüs ciddi kayıplar yaşatmaya devam ediyor. Diaspora’da yaşayan sekiz milyon Yahudi arasında virüs yüzünden hayatlarını kaybedenlerin sayısı binlerle ifade ediliyor.
Ülkeler toplam kayıp sayısını verirken etnik kökenler bilinmediği için, COVID-19 yüzünden hayatlarını kaybeden Yahudilerin tam olarak sayısını bilmek mümkün görünmüyor. Ancak virüsün Yahudi cemaatlerini son derece etkilediğini ve ölüm oranlarının İsrail’e göre çok daha fazla olduğunu söylemek mümkün. Dünyada bazı merkezlerde koronanın Yahudi nüfusunu etkilediği rakamlar şöyle:
İNGİLTERE
Yahudilerin toplam nüfusa oranının binde 3 olduğu İngiltere’de, salgın yüzünden hayatını kaybedenlerin binde 17’sinin Yahudi olduğu düşünülüyor. En az 366 Yahudi’nin virüs yüzünden hayatını kaybettiği ülkede, Yahudilerin neden neredeyse altı kat fazla ölüm oranına sahip olduklarına dair pek çok teori bulunuyor.
Bu teoriler arasında, cemaatin yaş ortalamasının yüksek olması, ultra-Ortodoks cemaatlerde sosyal mesafe uygulamasının hayata geçirilmesinde geç kalınması ve cemaatin çoğunluğunun Londra’da virüsün aktif olduğu bölgelerde ikamet etmesi bulunuyor.
NEW YORK
İsrail dışında en yoğun Yahudi nüfusuna sahip New York ve çevresinde toplam iki milyon kadar Yahudi yaşıyor. Nisan ortasına kadar, ultra-Ortodoks cemaatin yayın organlarında, sadece New York’ta virüs sebebiyle hayatlarını kaybeden Yahudi sayısının 700’den fazla olduğu bildiriliyordu. ABD Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre, virüs kapmış kişilerin posta kodları göz önüne alındığında, hastaların en yoğun olduğu bölgelerin, Borough Park, Williamsburg ve Crown Heights gibi Brooklyn’in hasidik kısımları olduğu görülüyor. Bu bölgelerde evde ölüm oranının mart ile nisan başlarında, bir sene öncesine göre on katına çıktığı bildiriliyor. New York Belediye Başkanı Bill de Blasio, bu ölümlerin büyük çoğunluğuna salgının sebep olduğunu belirtti.
Brooklyn Gömü Derneği Müdürü Haham Berger, pandemi başladığından beri Yahudi ölüm oranının dört katına çıktığını, cemaatin Purim ile Pesah arasında 500 yüz kişiyi toprağa verdiğini açıkladı.
İTALYA
İtalya Yahudi Cemaati, 16 Mart’ta Milano’da cemaatin eski başkanı ve toplumun önde gelen liderlerinden Michele Sciama’nın COVID-19 sebebiyle hayatını kaybetmesi ile sarsıldı.
Toplamda 29 bin kişinin pandemi yüzünden öldüğü İtalya’da, bir düzine kadar İtalyan Yahudi’sinin salgın yüzünden hayatlarını kaybettikleri düşünülüyor.
Yaklaşık 20 bin kişilik İtalya Yahudi Cemaati, internet üzerinde Yahudileri bir araya getirecek çeşitli yollar üretirken, salgında hayatını kaybeden Yahudiler için de anma amaçlı bir internet sitesi açtı. Cemaat ayrıca, Milano’da evde kalmak zorunda kalan yaşlı Yahudilere yemek ve ilaç servisi sağladı.
FRANSA
Yaklaşık 500 bin kişi ile Avrupa’daki en büyük Yahudi cemaatine ev sahipliği yapan Fransa’da, toplamda hayatını kaybeden 25 bin kişinin kaçının Yahudi olduğu tam bilinmemesine rağmen, uzun yıllar cemaate hizmet edeceği öngörülerek inşa edilen Thiais’teki mezarlığın Yahudilere ayrılan bölümünün geçtiğimiz haftalarda dolduğu bildirildi.
Fransız Yahudi Doktorlar Birliği (AMIF), Haaretz gazetesine verdiği demeçte, virüsü kapan Yahudilerin genel nüfusa oranının yüksek olduğunu, buna büyük ihtimalle Purim partileri ile Yahudilerin büyük çoğunluğunun salgının en yoğun olduğu Paris ve Strasbourg’da ikamet etmelerinin sebep olduğunu belirtti.
HOLLANDA
Avrupa ülkelerinin aksine, Hollanda’da hiç karantina uygulanmadı. Amsterdam’da içerisinde bir sinagog, cemaat merkezi ve kendine bakabilen kişiler için bağımsız bir yaşam ünitesi de barındıran Beth Şalom adlı yaşlılar bakımevi de, aynı şekilde, karantina koşulları uygulamadı. 20 Mart tarihine dek kapılarını açık tutan merkez, maalesef bunun sonucunda dünyada virüsten en çok etkilenen Yahudi merkezi oldu ve 120 kişilik topluluğundan 26’sını kaybetti. 17 milyonluk nüfusa sahip Hollanda’da toplamda 40 bin kadar Yahudi yaşıyor. Ülkede bugüne dek yaklaşık 4500 kişi korona nedeniyle hayatını kaybetti.
BELÇİKA
Antwerp ve Brüksel’e eşit dağılmış 40 bin Yahudilik bir cemaate sahip Belçika’da mart ayında tavan yapan salgından özellikle Antwerp’teki ultra-Ortodoks Yahudi cemaatinin etkilendiği gözleniyor. Cemaat mensuplarının yüzde 85’i virüsü kaptı. Genel nüfus ortalamalarından yüzde 20 daha fazla hastalık kapan cemaatin yetkilileri, Antwerp’te yüzlerce kişinin hayatını kaybettiklerini dile getiriyor.
RUSYA, UKRAYNA VE POLONYA
Toplamda yaklaşık 500 bin Yahudi’ye ev sahibi olan Doğu bloku ülkelerinde Yahudi cemaatleri, en azından henüz, Batılı ülkelerdeki kadar ağır sonuçlar vermedi. Toplamda 145 milyon nüfuslu Rusya’da, 100 binde bir oranına denk gelecek şekilde, yaklaşık 1500 kişinin salgın sebebiyle hayatını kaybettiği söyleniyor. 41 milyonluk bir nüfusa sahip Ukrayna’da ise bu oran daha düşerek, milyonda 7 kişi olarak bildiriliyor.
Düşük ölüm ve bulaşma oranının sebebi henüz bilinmese de, durum bu ülkelerde yaşayan, risk düzeyi yüksek yaşlı nüfus dahil, Yahudiler için de geçerli görünüyor. American Joint Distribution Committee’nin (JDC) eski Sovyetler Birliği bölge sorumlusu Michal Frank, kurumun evde bakım yardımı sağladığı 28 bin yaşlı Yahudi’den sadece üçünün hayatını kaybettiklerini belirtti. Frank, bu kişilerden dokuzunun virüsü kaptığını, bu kişilere bakımla görevli dört JDC elemanının da COVID-19 olduğunu açıkladı.
FAS
36 milyonluk nüfusta sadece 1500 - 2000 Yahudi’nin yaşadığı Fas’ta cemaat, en az 15 kayıp vererek üyelerinin yaklaşık yüzde birini kaybetti. Salgın sebebiyle toplam ölüm sayısının 180 olduğu ülkede, Yahudi kaybının nüfusa oranla bu derece yüksek olmasının Agadir şehrinde gerçekleşen bir düğünde virüsün yayılması olarak görülüyor. Hayatını kaybeden Yahudiler arasında, İsrail İşçi Partisi lideri Amir Peretz’in iki akrabası da bulunuyor.
ARJANTİN
Ülkede salgın sebebiyle hayatını kaybeden 260 kişiden yaklaşık onunun Yahudi olduğu açıklandı. 200 bin kadar Yahudi’nin yaşadığı Arjantin, Latin Amerika’nın en yoğun Yahudi nüfusuna sahip ülkesi. Yahudi cemaatinin büyük çoğunluğunun yaşadığı Buenos Aires, Arjantin’deki salgının merkezi de sayılıyor. 40 milyon nüfuslu ülke, 20 Mart’tan beri karantina altında olduğundan salgın değerleri ve hastalığı kapan sayısı nispeten düşük seyrediyor.
BREZİLYA
Latin Amerikalı ilk COVID-19 hastası, Brezilya’daki en ünlü Yahudi kurumlardan biri olan Albert Einstein Israelite Hastanesine yatırılmıştı. 5 Mayıs itibariyle Brezilya İsrail Konfederasyonunun yaptığı açıklamaya göre, ülkede virüs sebebiyle hayatını kaybeden 7300 kişiden 67’si Yahudi idi. 215 milyon nüfusu olan ülkede 100 bini aşkın COVID-19 hastası bulunuyordu.
