Yom Kipur 2020: 28 Eylül

İnsanların samimiyet ve dürüstlükle istedikleri, buna karar verdikleri her an daha iyiye doğru değişebilecekleri ve kendilerini geliştirebilecekleri mesajını veren Yom Kipur bu yıl 27 Eylül Pazar akşamüstü başlıyor.

Nazlı DOENYAS Kavram 1 yorum
23 Eylül 2020 Çarşamba

Kefaret Günü olan Yom Kipur, Yahudi inancındaki en önemli bayram olarak kabul edilir. Tişri (Uluslararası takvimde Eylül veya Ekim) ayının 10’una düşen bu gün, Yahudi takviminde Yeni yılın başı olan Roş Aşana ile başlayan bir iç gözlem ve sorgulama dönemi olan ‘On Teşuva Günü’nün doruk noktasıdır. Geleneğe göre, Yom Kipur'da Tanrı her bireyin kaderini belirler, bu nedenle bu dönemde daha da yoğun olarak teşuva yapmaya, Tanrı’ya ve insanlara karşı yaptığımız hataları telafi etmeye, af dilemeye ve affetmeye çalışırız. 

Yom Kipur günü, Moşe Rabenu’nun üçüncü kez çıktığı Sina Dağından elinde ikinci On Emir tabletleri ile indiği ve bu şekilde Tanrı’nın İsrailoğulları’na, onları altın buzağı günahından dolayı bağışladığını gösterdiği gündür. Yom Kipur, Tanrı’nın O’na karşı işlediğimiz hatalar için onarım sağladığı bir ilahi merhamet ve af günüdür.

YOM KİPUR’UN ÇIKIŞ YERİ - İLK YOM KİPUR

Tanrı’nın yardımıyla Mısır’da esaretten kurtulan (Pesah) Yahudiler, çölde yedi haftalık bir arınma ve Tanrı’ya dönüş döneminden sonra artık Kutsal Tora’yı almaya hazır hale gelir. 6 Sivan’da (Şavuot), Tanrı’nın Sesi ile On Emri duymaya başlayan halk, bu Yücelik karşısında ürker ve emirlerin devamını, Moşe Rabenu’nun öğrenip, kendilerine iletmesi için yalvarır. Bunun üzerine Moşe Rabenu, Tanrı’yla buluşmak üzere Sina Dağına çıkar. Peygamberlerinin, hesapladıkları tarihte dönmediğini gören Yahudi halkı umutsuzluğa kapılarak kendileri ile Tanrı arasında aracılık yapmak üzere bir altın buzağı yapar ve ona tapmaya başlar. Kırk gün kırk gece sonra 17 Tamuz’da (Şiva Asar BeTamuz) elinde On Emir Tabletleri ile dağdan inen Moşe Rabenu, halkının altın bir buzağıya taptığını görünce, tabletleri kırar.

Altın buzağı günahından sonra Moşe Rabenu, halkını yok etmemesi için Tanrı’ya durmadan dua eder. 29 Av’da, İsrailoğulları’nın bağışlanacağı sözünü alan Moşe Rabenu, dağdan iner. Ertesi gün de- Roş Hodeş Elul’de-, yeni On Emir Tabletlerini almak üzere Sinay Dağına tekrar çıkarak üçüncü kez kırk gün ve kırk gece dağda kalır. Tora’nın satır arası yorumlarını içeren Midraş’a göre, Moşe Rabenu, 10 Tışri günü, ikinci On Emir Tabletleri ile dağdan indiğinde, İsrailoğulları’nı işledikleri büyük günahtan ötürü pişmanlık içinde oruç tutarken bulur. Tanrı, onların bu pişmanlığını ve tövbesini kabul ederek,10 Tışri gününü bütün İsrail halkı ve gelecek nesiller için bir bağışlanma ve af günü olarak ilan eder.

Yom Kipur’un esas amacı, insanların kendilerini ruhsal olarak geliştirmeleri, kendi içlerine, özlerine, Tanrı’ya yakınlaşmaları ve bu şekilde birbirine bağlı olan ve birbirini etkileyen tüm yaratılanların Tanrı’ya yaklaşmasına, cenneti şu an yaşadığımız fiziksel dünyaya getirmeye, cennet mutluluğunu hayatımızın her anına getirmeye katkıda bulunmalarıdır.

İnsanların samimiyet ve dürüstlükle istedikleri ve buna karar verdikleri her an daha iyiye doğru değişebilecekleri ve kendilerini geliştirebilecekleri mesajı veren Yom Kipur, bu yıl 27 Eylül Pazar akşamüstü başlıyor.

 

YOM KİPUR’A HAZIRLANIRKEN 

Tsedaka

Tora öğretilerinin arkasındaki bilgeliği keşfettikçe, Tanrı’nın bize dağıtmamız için emanet olarak verdiği nimetleri, adil bir şekilde ihtiyaçlılara ulaştırmanın, görevimiz olduğunu da idrak ederiz. Görevimiz olan tsedaka vermeyi, kalpten ve mutlulukla yaparak, bu mitsvayı daha yüksek seviyede yerine getirmiş oluruz. Tsedaka bunlara ek olarak hakkımızda verilebilecek sert hükümleri iptal etme, hatta ölümden kurtarma gücüne de sahiptir: “Tsedaka tatsil min  amavet”.

Nasıl yapılır: Tsedaka mitsvasını yerine getirmek için kurumlarımızı telefonla arayarak tsedaka miktarını belirtmemiz yeterlidir. Verdiğimiz tsedakalar kurumlar tarafından ihtiyaçlılara yönlendirilmektedir.

Teşuva 

Dünya daha kurulmadan önce var olan teşuvanın birçok farklı anlamından biri de kendi özüne, içindeki Tanrısallığa dönüştür. 

Nasıl yapılır: Teşuva özellikle takvimin bu döneminde çok sık karşımıza çıkar. İlk anda sanki çok daha karışık bir kavrammış hissini uyandırabilir. Ancak aslında dünya kurulmadan önce de var olan, eş, aile, arkadaş ve diğer ilişkileri iyileştirecek, sağlamlaştıracak, halı altına süpürülen kırgınlıkları onaracak mucize bir formüldür. Teşuva elbette ki sadece Elul ayı ve Yüce Kutsal Günler- Yamim Noraim ile kısıtlı değildir. Hayatımızın her döneminin, ideal olarak günlük yaşamımızın bir parçasıdır. Günlük hayatın akışında mutlaka durup düşünmeye, içimize dönmeye zaman ayırmalı, kendimize, ilişkilerimize, hayatımıza bakmalıyız. Teşuva yaparken ilk adımda hayatımızı, hareketlerimizi, ilişkilerimizi dikkatle gözden geçirir, bunlar arasında hatalı olanların farkına varır, hata yaptığımızı kabul ederiz. İkinci adımda yaptığımız hatalı davranışlardan, sözlerden pişmanlık duyarız, çünkü bunların, Tanrı’nın bizi yaratırken burnumuza üflediği nefesle içimizde var olan Tanrısallığa ters düştüğünü için için hissederiz. Daha sonraki adımda ise pişmanlık duyduğumuz, kendimize yakıştırmadığımız bu hareketleri gelecekte tekrar etmemeye niyet ederiz. Buraya kadar olan adımlar, karakterimizi geliştirmeye, bizi kendimizin daha ileri bir versiyonu haline getirmemize yardımcı olur. İlişkilerimizi geliştirmemiz ve daha ileriye götürmemiz ise teşuvanın Viduy-itiraf- kısmı ile gerçekleşebilir. Teşuva’nın bu en zor ama en etkili bölümü, hem Tanrı ile hem insanlar ile olan ilişkilerimizde yaşam değiştirici önem taşır. Bu adımı gerçekleştirmek için, Tanrı’ya karşı yaptığımız hatalar için Tanrı’dan, insanlara karşı yaptığımız hatalar, kırdığımız kalpler için de o kişilerden samimiyetle af dileriz. Bunu da, hatamızın sorumluluğunu kendi üzerimize alma cesaretini göstererek, yanına hafifletici sebepler eklemeden ve kendimizden başka kimseyi suçlamadan, içtenlikle, kullandığımız kelimelerin hakkını vererek, inanarak yaparız. Bu şekilde, bugünümüze daha fazla anlam katabilir, geçmişimizi değiştirebilir, geleceğimiz için yeni bir sayfa ile temiz bir başlangıç yapabiliriz.

Kapara

Yom Kipur’dan önceki günlerde yapılan kapara adetinde, geleneksel olarak canlı bir tavuk, ya da bir miktar para, insanın başının üstünde döndürülüp,  kapara duası edilerek kefaret olarak ilan edilir. 

Nasıl yapılır: Kapara, Matan Baseter’den telefonla yapılabilir, ismi verilen kişiler için kapara duası okutulur. Tavuk kesmek veya bunu karşılayacak miktarda tsedaka vermek, kaparanın sadece görünen kısmını oluşturur. Kaparanın tam olması için yaptığımız kaparanın veya verdiğimiz tsedakanın bizi samimiyetle teşuva yapmaya, içimizdeki ‘iyi’ ile buluşmaya motive etmesi gerekir.

Aramızda olmayan yakınları ziyaret etme: Yom Kipur’dan önce mezarlığa gidip artık aramızda olmayan yakınlarımızı ziyaret etme âdeti vardır. 

 

KISA KISA YOM KİPUR

İsmi: Yom-Gün, Kipur- Kökü kefaret sağlamak, Yom Kipur; Kefaret Günü anlamına gelir.

O gün ne oldu?  Tişri ayının onuncu günü, Moşe Rabenu, ikinci On Emir tabletleri ile Sina Dağından indi ve İsrailoğuları’na Tanrı’nın onları altın buzağı günahından dolayı affettiği müjdesini verdi.

Tora’da nerede belirtilir? Vayikra 16:29-34; 23:26-32.

Ne Yapılır? 9 Tişri gün batımından 10 Tişri yıldızlar çıkana kadar oruç tutulur, dua edilir ve geçtiğimiz seneki hayatımız üzerine düşünülür. 

Beyaz kıyafet: Yom Kipur’da beyaz kıyafetler giyilir. Bunun sebebi hakkında bazı yorumlar; bugün fiziksellikten uzak olduğumuz ve meleklere benzediğimiz için veya Koen Gadol’un Yom Kipur’da giydiği beyaz giysileri anımsattığı için veya Tanrı’nın kırmızı olan günahlarımızı aklayıp bembeyaz yapacağına olan inancımızı temsil ettiği için.

Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasaklarına ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır.

Kal Nidre: Erev Yom Kipur Arvit duasının en benzersiz özelliği, Kal Nidre-Bütün Vaatlerim duasıdır. Bu dua ile sene içinde Tanrı’ya yapacağımızı vaat ettiğimiz, Tanrı’ya karşı vermiş olduğumuz ve gerçekleştiremediğimiz bütün sözlerin iptalini dileriz. Dikkat edilmesi gereken konu bunun sadece Tanrı’ya verilmiş sözler için geçerli olmasıdır, Kal Nidre duası, insanlara verilmiş sözleri kapsamaz.

Şema: Erev Yom Kipur Arvit duasında, her sabah ve akşam Şema duasında içimizden söylediğimiz “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmını ilk kez bu akşam yüksek sesle söyleriz. Bütün Yom Kipur duaları boyunca da bu kısmı yüksek sesle söyleriz.

Neila: Normal günlerde Arvit, Şahrit ve Minha olarak üç dua yapılır. Şabat ve bayram günlerinde bu üç duaya, Musaf duası eklenir. Beşinci dua Neila, senede sadece bir kez, Yom Kipur’da yapılır.

 

ADIM ADIM YOM KİPUR 5781-2020

Erev Yom Kipur - 9 Tişri - Bu yıl 27 Eylül Pazar

Selihot: Yom Kipur’dan hemen önceki sabah, bu yıl 26 Eylül Cumartesi akşam, pazar sabahına bağlanırken yine gün ağarmadan önceki saatlerde yapılır.

Yemek mitsvası: Yom Kipur’dan önceki gün ziyafet gibi yemek ve içmek kuralı vardır. Bunları bu kurala uyma niyetiyle yapan kişi, bu günde de oruç tutmuş gibi kabul edilir. Ziyafet gibi yeme ve içmenin amacı, orucu daha rahat geçirmek için olsa bile, bu yemek, mitsvayı yerine getirme hazırlığı olduğu için, başlı başına bir mitsva sayılır.

Mikve: Yom Kipur’dan önceki gün mikve’ye (dini kurallara göre tabii sularla hazırlanmış arınma havuzu) girme adeti vardır. Bunun sebebi, yılın en kutsal gününe, dini olarak arınmış olarak girmektir. Diğer bir sebebi ise, mikveye dalıp, yeni doğmuş bir insan olarak çıkmaktır. Aynen teşuva yaptıktan sonra yeni bir insan olarak hayatımıza devam etme niyetinde olmamız gibi.

Seuda Hamafseket: Akşamüstü ‘Oruca başlama yemeği’,özenle hazırlanmış ve zengin yemeklerle donatılmış bir sofrada yenilir.

Bayram mumlarının yakılması: Güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır. Mumları yaktıktan sonra şu dua söylenir: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik ner şel Yom  Hakipurim / Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren,Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.”

Bayram mumları yakılmadan yemek ve sonrasında çay, kahve, vb bitmiş olmalıdır. 

Çocukların kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce,artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve onlar için güzel dileklerle dua etme adeti vardır. (Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem yayınları-www.gozlemkitap.com)

Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasak olan her şey, Yom Kipur’da da yasaktır. Buna ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır (deri kemer kullanılabilir).

Arvit: Akşam duasında sinagog beyazlara bürünür. Sosyal mesafe, maske ve hijyen tedbirlerine uyarak, pandemi kurallarına uygun olarak yeniden düzenlenmiş sinagoglarda Yom Kipur duaları için ne kendimizin ne de başkalarının sağlığını hiç bir şekilde tehlikeye atmayacak şekilde bir araya gelinir.

Normalde akşam duası sırasında takılmayan talletler, bu akşam takılır.

Tallet mitsvası sadece gündüz uygulandığı için, güneş battıktan sonra sinagoga gelen bir kişi, tallet berahasını söylemez.

Kal Nidre: Akşam Arvit duası sırasında, Ehal’deki tüm Sefer Tora’lar çıkarılır. Sefer Tora tutan iki kişi ve hazan, vaatleri iptal etme yetkisine sahip olan Bet Din’i temsil eder. Kal Nidre bu akşam ‘üç kez’ tekrar edilir.

 

Yom Kipur - 10 Tişri - Bu yıl 28 Eylül Pazartesi

Netila: Sabah yataktan kalktıktan sonra yapılan Netila’da-El yıkama duası-, sadece parmakların el ile birleştikleri ekleme kadar olan uç kısmı yıkanır, yüz yıkanmaz, ağız çalkalanmaz.

Birkot Aşahar: Yom Kipur’da deri ayakkabı giyme yasağı olduğu için, Birkot Aşahar’da- Sabah duaları- şu kısım söylenmez“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam .şeasa li kol Tsorki-Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evren’in Kralı, bütün ihtiyaçlarımı karşılayan.” 

Sinagog: Bu gün, beyaz giyilir. Sosyal mesafe, maske ve hijyen tedbirlerine uyarak, pandemi kurallarına uygun olarak yeniden düzenlenmiş sinagoglarda Yom Kipur duaları için ne kendimizin ne de başkalarının sağlığını hiç bir şekilde tehlikeye atmayacak şekilde bir araya gelinir. Yom Kipurduaları bütün senenin en kapsamlı dualarıdır, birçok değişik kısım, eklemeler vardır. Bütün bu özel duaları içeren dua kitabına Mahzor -döngü- adı verilir.(Türkçe Açıklamalı Yom Kipur Mahzoru- ‘Kipur’-Gözlem Yayınları–2006)

Viduy-Al Het: Yom Kipur’da gün boyu süren ibadet sırasında yaptığımız günahları itiraf ettiğimiz Viduy ve Al Het defalarca tekrar edilir ve günahlar için af dilenir. Bu itiraflar ‘çoğul’ olarak yapılır: “Suçluyuz, haksızlık ettik, başkalarının arkasından kötü konuştuk, kötü öğütler verdik, alay ettik, hor gördük.” Bunlar gibi daha birçok maddeden oluşan itirafların çoğul olarak yapılmasının sebebi, hepimizin birbirimizden sorumlu olmamızdır.

Yona’nın Kitabı: Yom Kipur Minha duasında okunan Yona’nın Kitabı, halkının teşuva yapması sonucu yok olmaktan kurtulan Asur’un Nineve şehrinden bahseder. Kurtuluş, halkın oruç tutup çuvallara bürünmesiyle değil, hareketlerini ve yaşam tarzlarını değiştirmeleri sonucu gelir. Ayrıca Yona’nın Tanrı’dan kaçamadığı gibi, insanların yaptıkları da Tanrı’nın gözünden kaçmaz. Buna ek olarak kitapta Tanrı’nın sonsuz merhameti, samimi olarak teşuva yapıldığı takdirde verilmiş olan negatif yargıların bile değişebileceği mesajı verilir.

 

Neila: Sadece Yom Kipur’a has olan Neila-kapanış- duası, Minha’dan sonra, gün batımına yakın okunur.

Neila’ dan sonra çalınan Şofar (19.18), ve coşkuyla hep birlikte söylenen Şema İsrael Ad.Elo-enu Ad.Ehad- Dinle İsrael, Ad.Tanrı’mızdır, Ad.Tek’tir-’ sözleri ile duanın sonuna gelinir.

Avdala: Sinagogda, bir gün evvelden yakılmış mumla yapılır

Birkat Alevana: İstanbul Sefaradları gibi başka bazı cemaatlerin geleneklerine göre Arvit çıkışında ‘Birkat Alevana-Ay Duası-‘ okunur.

Suka: Yom Kipur çıkışı, vakit geçirmeden, dört gün sonraki Sukot Bayramı için Suka yapma hazırlıklarına başlanır. Böylece hiç ara vermeden,  bir mitsvadan diğer bir mitsvaya geçilmiş olunur.

 

Yom Kipur’un ABC’si, Yom Kipur-Barışma Günü,  Değişmek İçin Dört Adım, Yarışı Kazanmak, Yom Kipur Felsefesi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=65&Itemid=30

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gateway to Judaism, El Gid Para El Pratikante, Yom Kippur-It’s Significance,Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Days, 60 Days-A Spiritual Guide to the High Holy Days, Rosh Hashanah-Yom Kippur Survival Kit, Kutsal Kitap, Sacred Seasons, Yahudilikte İbadet, Kipur (Gözlem)  kitaplarından ve www.chabad.orgwww.jewfaq.org, www.judaism.about.com, www.torah.org, www.myjewishlearning.com, nleresources.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

 

 

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.

 

 

 

 

Siz de yorumunuzu yapın

Tüm Yorumları Görün