Almanya, 1700 yıllık Yahudi tarihini kutluyor

321 yılında Roma İmparatorluğunun Aşağı Germen bölgesinin o dönemki başkenti olan Köln, Almanya'daki Yahudi yaşamının en eski kanıtlarını gösteren resmi bir fermana ev sahipliği yapıyor.

O yıllarda Köln Şehir Meclisi, harap olmuş bir köprüyü onarmak istediği bir dönemde meclisin maddi imkânlardan yoksun olması üzerine, Isaac adlı bir Yahudi yardım etmek istemiş. Ancak bu durumda, Isaac'in belediye meclisinde görev yapması gerekecekmiş. Bu amaçla Roma İmparatoru Büyük Konstantin'e bu yönde bir talepte bulunulmuş. Büyük Konstantin 1700 yıl önce, "İmparatorluğun tamamında geçerli olan kanun gereği, tüm şehirlerde Yahudileri, şehir konseyine atamasına izin veriyorum" sözleriyle bir ferman yayınlamış. Bu fermanla İmparator, Alplerin kuzeyindeki Avrupa'daki Yahudi yaşamının ilk yazılı kanıtını bilmeden sunmuş oldu.

Çağlar Boyunca Yahudi kültürü

Arkeologlar, Belediye Binası Meydanında 11. yüzyıldan kalma bir sinagog ile kadınların banyo ritüeli olan mikve kalıntılarını bularak Köln'deki Ortaçağ Yahudi cemaatinin izlerini ortaya çıkardı.

Kalıntıların 1950'li yıllarda ortaya çıkarılmasından sonra, Belediye Binası savaş sonrası yeniden yapılanmanın bir parçası olarak bir otoparka dönüştürülmüştü. Bu nedenle kalıntılar, arkeologların asfaltı yeniden kazdığı 2007 yılına kadar, yer altında kaldı. 

Yapılan kazı yüzyılın keşfini ortaya çıkarttı: karmakarışık sokaklar, duvarlar, mahzenler ve merdivenler, tam bir Ortaçağ Yahudi mahallesinin parçasıydı.

Kalıntıların bulunduğu arkeolojik sit alanı üzerine bir müze inşa edilmesi ve müzenin 2024'te açılması planlanıyor. Köln, mahallenin UNESCO Dünya Miras Listesi'ne alınması için başvuruda bulundu.

Ortaçağ'ın başlarından itibaren Yahudi yaşamına dair farklı kanıtlara diğer Alman şehirlerinde de rastlandı. Augsburg'da arkeologlar, menoranın tasvir edildiği 4. - 5. yüzyıldan kalma bir kandil buldular. İmparator I. Valentinianus'un (364-375) askerlerin sinagoglara yerleştirilmesini yasaklayan fermanı, bir başka eski Roma kasabası olan Trier'de de Yahudilerin yaşadığını kanıtı oldu. 

Yahudi Yaşamını Görülebilir Kılmak

İmparator Konstantin'in fermanı Almanya'da Yahudi yaşamının en eski kaynağı olmaya devam ediyor. 321-2021: Almanya'da 1700 Yıllık Yahudi Yaşam Derneği  Genel Müdürü Andrei Kovacs, “Ferman, farklı dinlerin bir arada var olduğuna dair önemli kanıtlar sağlıyor” dedi. Kovacs sözlerine, “Özellikle antisemitizmin arttığı bir dönemde, Yahudi yaşamını görünür kılmak önemli” yorumunu yaptı. 46 yaşındaki Romanyalı bir müzisyen ve girişimci olan Kovac, Macaristan kökenli bir Yahudi. Kovac'ın büyükanne ve büyükbabası Budapeşte Gettosundan ve Bergen-Belsen Kampından sağ kurtulan Yahudilerden. 

Kovacs, "Yahudi karşıtlığı ve antisemitizmin var oluşu, büyük olasılıkla 1.700 yıldan fazladır. Ama bizler, Yahudilerin o yıllarda topluma neler kattıklarını da göstermek istiyoruz" dedi.

Din ve Düşünce Tarihi

Yıl boyu sürecek kutlamaların Şubat 2021'de başlaması planlanıyordu ancak Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier'in katılımıyla gerçekleşmesi planlanan tören, COVID-19 salgını nedeniyle şimdilik iptal edildi.

Etkinlikler arasında, diğer şehirlerin yanı sıra Berlin'e de uğraması planlanan gezici bir sergi olacak.   

‘Doğru ve Yanlış’, ‘Birlikte Yaşamak’, ‘Din ve Düşünce Tarihi’ ve ‘Yüzler, Hikayeler ve Duygular’ gibi temalarla Almanya'daki Yahudi yaşamının günlük ve entelektüel tarihinin somut hale getirilmesi amaçlanıyor.

Andrei Kovacs basına verdiği demeçte, ''Stratejimiz toplumun olabildiğince geniş bir kesimine hitap etmek. Yahudi kültürüne kolay erişim sağlamak istiyoruz'' dedi. 

Ülke çapındaki organizasyon, birçok etkinliğin yanı sıra, Yahudi bayramlarını mizahi bir dille anlatan kukla tiyatrosunu, "İsrail gerçektir" adlı bir dans ve performans festivalini, kaşer yemek tadım seanslarını ve bahçede gerçekleşecek ‘Yahudi Kültürel Yaz Programı’ içeriyor. Karantina durumunda, çevrimiçi alternatifler sunulacak. 

Antisemitizmle Kültür Yoluyla Mücadele

Kovacs, ‘Almanya'da 1700 Yıllık Yahudi Yaşamı’nın sadece geçmişe dönüp bir etkinlik olarak planlanmadığını belirtiyor. Bu nedenle, Holokost sırasında Yahudilere yönelik yapılan zulüm, yıldönümü etkinliklerinin odak noktası olmayacak. Kovac, "Çoğu zaman zor ve trajik olan geçmişe olumlu bir şeyle karşılık vermek istiyoruz" dedi.

Kovacs, Çardaklar Bayramı gibi bir Yahudi bayramını basit bir şekilde tanıtmaya çalışacak olan ‘Sukkot XXL’ projesinden alıntı yaparak; ''Birlikte yapraklı bir kulübeden suka inşa etmek ve dekore etmek istiyoruz. Niyetimiz, suka’da içinde zaman geçirmek, birlikte yemek yemek, içmek, konuşmak, gülmek, tartışmak. Böyle bir kültürel deneyimle, olası önyargıları veya yanılsamaları ortadan kaldırmayı amaçlıyoruz'' açıklamasında bulundu.

Dinde Çeşitlilik

Köln Katedralinde Yahudiler ve Hıristiyanlar arasındaki mevcut ilişkiyi tasvir eden bir sanat eseri yaratılması planlanıyor. Köln Başpiskoposu, bu eserle anma yılına katkıda bulunmak istiyor.

Köln Hahamı Yechiel Brukner ise radikal bir yaklaşım çağrısında bulunarak katedraldeki Yahudi karşıtı tasvirlerin kaldırılmasını istedi ve “Bu karar alınabilseydi, cesur ve devrimci bir hareket olurdu'' yorumunu yaptı. 

Diğer Alman kiliselerinde de benzer şekilde Yahudiliğe karşı imgelerin yer aldığı heykellerin kaldırılması tartışıldı, ancak henüz bu yönde hiçbir adım atılmadı. Kovacs, bu tür tartışmaların köklü önyargıların gün ışığına çıkmasına yardımcı olabileceğini söylerken ve "Umarım bu yıl tam olarak bu tür 'açık yaraları' görünür kılabiliriz" dedi.

Kovacs’ın son yorumları “321-2021: Almanya'da 1700 Yıllık Yahudi Yaşam Derneğinin belirttiği gibi, 2021 için nihai umuduz, ortak yaşamımıza odaklanarak, köprülerin inşa edilebileceğimiz ve duvarları yıkılabileceğimiz bir yıl olması” şeklinde oldu.

Derleyen: Zafir Reytan

Kaynak: Deutsche Welle (DW), 5 Ocak 2021