Dört Özel Şabat - Dört Özel Peraşa: ŞABAT ŞEKALİM

Bu hafta, Şubat ayının ikinci Şabat’ını kutlarken Yahudi takvimimiz de bize Pesah Bayramının yolda olduğunu hatırlatıyor, çünkü bu hafta Pesah’a yaklaşılan haftalarda okunan Arba Peraşiyot’un (Dört Peraşa) ilki başlıyor.

Roş Hodeş Adar’dan hemen önceki Şabat veya bu sene olduğu gibi Şabat Roş Hodeş Adar’da başlayan bu Dört Özel Peraşa sırasıyla Şabat Şekalim, Şabat Zahor, Şabat Para ve Şabat Ahodeş olarak anılır.

Bu yıl 13 Şubat Cumartesi gününe denk gelen Şekeller Şabat’ı - Şabat Şekalim’de, Şemot Kitabı Ki Tisa Peraşasından 30:11-16 bölümleri okunur.

Şabat Şekalim günü ayrı bir Sefer Tora çıkarılarak oradan okunan Ki Tisa Peraşasında Tora, Mişkan’ın (çöldeki geçici Tapınak) korban ve bakım giderlerini karşılamak amacıyla herkesin yarım şekel (Mahatsit Aşekel) vermesini söyler. Tapınağın yıkılmasından bu yana, artık bu mitsvayı yerine getiremiyoruz, ancak her yıl Şekalim Peraşasını okuduğumuzda bu mitsvayı tekrar hatırlıyoruz.

Peraşada bahsedilen Mişkan, bugün ibadetimizi yerine getirdiğimiz, bayram ve özel günlerimizi kutladığımız sinagoglarımızla paraleldir. Aynı şekilde ayırım yapmadan her birimizin elinden geldiğince bunlara destek sağlaması, sinagoglarımızın hizmetlerini layığıyla sürdürebilmeleri için çok önem taşır.

Tora zamanlarındaki nüfus sayımı ve Mişkan’ın masraflarını karşılamak için kişi başı yarım şekel toplanması, Şekalim Peraşasının sadece görünen kısmıdır. Her Yahudi kavramı gibi, Şekalim peraşası ve[N1]  burada sözü geçen yarım şekel-Mahatsit Aşekel kavramı bize farklı mesajlar iletir.

“Ne zengin olan bu yarım şekelden fazlasını, ne de fakir olan bu miktardan eksiğini verebilir.” (Şemot 30:15)

R.Dr. Tzvi Weinreb, yarım kavramını yorumlarken, hiçbirimizin kendi kendine tam bir varlık olmadığını belirtir. Hiçbirimiz spiritüel olarak kendi kendine yeterli değildir. Hepimiz resmin sadece yarısıyız ve hepimizin birbirimize ihtiyacı var. Tek başımıza ilerleyemeyeceğimizi, bir bütün olabilmek için başka birine ihtiyacımız olduğunu idrak edebilmemiz için yalnızca yarım şekel katkıda bulunuyoruz.

Başka bir yaklaşım ise, R. Tarfon'un Pirke Avot'taki meşhur sözüne dayanır:  “Senden bütün işleri bitirmen beklenmemektedir. Ancak işleri yapmaktan kendini alıkoyma lüksüne de sahip değilsin.” (Pirke Avot 2:21) Sadece yarım şekel vermek zorunda olmak, bizden beklenenin, bir işin bütünüyle tamamlanması olmadığını belirtiyor. Ama her birimiz kendi üzerimize düşeni elimizden gelen en iyi şekilde yerine getirebiliriz.

R. A. Conyer, zengin kadar fakirin de aynı miktarı ödemesi gerektiğinin özellikle vurgulanmasının mutlaka bir anlamı olması gerektiğine dikkat çekiyor. Katkıların eşitlenmesi, geleneklerimizin ve topluluğumuzun inşası için her bireyin birlikte çalışmasının önemini gösteriyor. Her insan önemlidir. Zengin veya fakir her insan, toplumumuzu zenginleştirme potansiyeline sahiptir. Her bir kişi kendine uyan biçimde topluma katkıda bulunabilir; buna erkekler kadar kadınlar da, gençler kadar yaşlılar da, bekârlar kadar evliler de (benzer eklemeler yapabiliriz) dâhildir. Hepimizin kendine göre topluma katkıda bulunacak bir şeyleri elbette ki var. Kimi zamanıyla, kimi bilgisiyle, kimi fikirleriyle, kimi çalışmalarıyla, kimi yeteneğiyle, kimi maddi olarak, kimi daha birçok farklı şekilde topluma katkıda bulunabilir, sonucunda dünyayı daha iyi hale getirebilir.

"Herkes, Tanrı Adına canının bağışlanma bedelini verecektir… Yarım şekel." (Şemot. 30:12-13)

R. Shaul Leiter, bu mitsvanın nedeninin, İsrailoğulları’nın Altın Buzağıya tapmaları günahının kefareti olduğunu belirtir. Puta tapmak Tanrı ile Yahudi halkı arasında bir uçurum oluşmasına neden oldu. Bu uçurumu aşmanın çözümü, bu mesafeyi ‘bir’lik ile değiştirmekti. Lubaviçli Rebbe, Tanrı ve Yahudi halkının aslında tek bir varlık olduğunu açıklar. Yanımızda Tanrı olmadan eksik kalırız. Yalnızken, yarım şekel gibiyiz. Bize sadece yarım şekel vermemizin emredilmesinin nedeni budur. Bütünün sadece yarısı olduğumuzu anladığımızı gösteriyoruz. Diğer yarısı Tanrı’dır ve ancak Tanrı ile birlikte olduğumuzda tamamlanmış oluyoruz. Bu düşüncelerle yarım şekel vermek, putlara tapmadığımızı, Tanrı’ya olan inancımıza geri döndüğümüzü gösterir ve bu şekilde Altın Buzağı günahının kefareti olur.

Şimdi, Şekalim ile Purim arasındaki içsel bağlantıyı ve bu peraşanın neden Purim’in gerçekleştiği Adar ayından hemen önce okunduğunu anlayabiliriz. Talmud Megilla, Aman'ın kötü hükmünün Yahudi halkının bir puta boyun eğmesi nedeniyle gerçekleştiğini açıklıyor. Kararnamenin sonunda geçersiz kılınmasının manevi nedeni, İsrailoğulları’nın yarım şekel mitsvasını yerine getirerek elde ettikleri liyakatten kaynaklanıyordu. Bir puta boyun eğmek, Tanrı ile Yahudi halkı arasındaki gözle görünür bir ayrılığın göstergesidir. Yarım şekel verilmesi bunu reddettiğimizi, Tanrı ile ayrı olmadığımızı, aksine Tanrı ile birleşmiş bir varlık olduğumuzu açıkça gösterir. Yarım Şekel mitsvasının erdemi, Purim olayları zamanında Yahudi halkını canlandırdı ve onları fedakârlıkla Yahudiliklerini sürdürmeye teşvik etti. Hiçbir Yahudi, Yahudiliği terk ederek Aman’ın onları yok etme hükmünden kaçmaya çalışmadı. Tam tersine tüm Yahudiler Tanrı’dan kurtuluşu beklerken hep birlikte dua ederek, oruç tutarak bir araya geldiler. Bundan dolayı Purim mucizesini hak ettiler.

Kısa Kısa ŞABAT ŞEKALİM

İsmi: Şabat Şekalim; Şekeller Şabat’ı anlamına gelir. Şekel, Moşe Rabenu’nun o dönemde standart para birimi olarak belirlediği gümüşün ağırlığıdır. Yarım şekel, bugünün yaklaşık 10 gram gümüşüne tekabül eder.

Çıkış yeri: Tora, Yahudilerin bilinen şekilde kişi başı sayılmalarını yasaklar (Şemot 30:12). Nüfus sayımı gerektiğinde insanların her biri bir nesne bağışlar ve daha sonra bağışlanan bu nesneler sayılarak nüfus sayımı gerçekleşir. Böyle bir sayımda zengin fakir gözetmeksizin her yetişkin erkeğin Mişkan’ın yapımı ve bakımı için yarımşar şekel bağışta bulunması Tora’dan gelen bir mitsvadır (Şemot 30:13). Bu mitsvanın iki temel işlevi; nüfus sayımı olarak savaşa uygun olan tüm yetişkin erkekleri saymak ve Mişkan’ın inşası ve bakımı için bir fon oluşturmaktı.

Nerede bahsedilir? Şemot kitabı Ki Tisa Peraşası (30:12-13) Şekalim mitsvasını açıklar. Bu düzenleme Mişna’da da belirtilir: “Adar'ın ilk gününde Şekeller ve kilayim (yasak bitki ve hayvan karışımları) konusunda halka duyuru yapılır.  Adar’ın 15'inde, duvarlarla çevrili şehirlerde Megila'yı (Megilat Ester anlamında) okurlar ve yolları, sokakları ve mikve’leri onarırlar ve tüm kamu görevlerini yerine getirirler.” (Mişna Şekalim 1: 1)

Ne yapılır(dı)? Mişkan’ın korban, bakım, hizmetler ve diğer masraflarını karşılamak için her yıl kişi başı yarım şekel verilerek bütçe oluşturulurdu. Yirmi yaşını geçen her erkeğin yapması gereken bu bağış, direkt Tora’dan gelen mistvalardandır.

Neden bugün? Ayların başı olan Nisan ayında Mişkan’ın masrafları için toplanan bütçe hazır olurdu. Bundan tam bir ay önce, Adar ayının başı-Roş Hodeş Adar’dan hemen önceki Şabat veya bu sene olduğu gibi Şabat Roş Hodeş Adar’da herkesin yarım şekel getirmesi gerektiği toplumun çoğunluğu Şabat günü bir arada bulunduğu için halka bugün ilan edilirdi.

Günümüzdeki anlamı: Tora’nın Mişkan’ın masraflarına katkıda bulunulması mitsvasını anmak ve bugün her birimizin toplumumuzun ihtiyaçlarını karşılamada eşit oranda sorumlu olduğumuzu idrak etmektir. Bu amaçla Adar ayının başlangıcından, Purim’de Megilat Ester’in okunmasına kadarki zaman sürecinde, ailedeki her birey için, yarım gümüş şekel değerinde (yaklaşık 10 gram gümüş) bir bağış verilir. Buna göre, “Zeher Lemahatsit Aşekel-Yarım Şekelin Anısına” yapılan bağış, Adar ayının başlangıcından (bu yıl 12-13 Şubat’tan), Purim’de (bu yıl 25 Şubat Perşembe akşamı) Megilat Ester’in okunmasına kadar verilir.

Bu mitsvayı en iyi şekilde yerine getirmek isteyenler, yaşına bakmaksızın ailenin her bireyi için, hatta evin hanımı hamileyse, karnındaki bebek için de bu bağışı yapar.

Mişkan’ın giderlerini karşılamak için yapılan bağışlar, günümüzde ibadethanelerimizi ayakta tutabilmek için her birimize düşen sorumluluğu hatırlatır.

Şabat Şekalim - Purim

Şekalim bölümünün okunması, yaklaşan Purim bayramı (14 Adar) ile yakından ilgilidir. Talmud’a göre, Aman’ın İsrailoğulları’nı ortadan kaldırma planları, mahatsit aşekel-yarım şekel mitsvası sayesinde geri teper. Şekalim toplandıktan yıllarca sonra Aman, Yahudileri yok etmek için Kral Ahaşveroş’a büyük miktarda ‘gümüş’ teklif ettiğinde, her bir Yahudi’nin; Mişkan’ın yapımı ve bakımı için, eşit olarak katkıda bulunduğu yarım gümüş şekeller sayesinde Yahudiler kurtulur; Aman ve ailesi ise yok olur (Talmud Megilla 13b:20).

“Adar ayı başladığında sevinç artar.” (Talmud Taanit 29a)

Yılları hesapladığımız Roş Aşana’dan başladığımızda ilk ay Tişri olmasına rağmen Tora’da Nisan ayı ayların başı olarak belirtilir. “Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir”(Şemot 12:2). Bu şekilde sayıldığında Adar ayı, Yahudi yılının son ayıdır. Böylece, Tişri yedinci ay, Nisan'ın hemen öncesindeki Adar ayı da son ay olarak kabul edilir. R. Shaul Leiter, her ayın belirli bir duyguyla ilişkilendirildiğini ve Adar ayına karşılık gelen duygunun da mutluluk olduğunu belirtir. Bazen bunu fark edebilmemiz zor olsa da, bazen olayların doğal akışı bunun aksini gösterse de, aslında Tanrı’nın her zaman bizim yanımızda olup bizi koruduğu mesajını veren Purim mucizesinin gerçekleştiği Adar ayına giriyoruz. Bu Adar ayını içimize dönmek, ayların başı olan Nisan ayından başlayan yeni dönem için kendimizle, ailemizle, çevremizle ve Tanrı ile ilişkilerimizde yapıcı, güzelleştirici, yeni hedefler belirlemek için kullanmaya çalışalım. İyi niyetlerimiz ve içten gayretlerimizle etrafımıza getireceğimiz güzellikler, Adar ayının mutluluğunu daha da arttırsın.

Dört Peraşa-

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=540:dort-perasa&catid=42:purim-felsefesi&Itemid=222

Önemli Not:  Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla GÖZLEM’den El Gid Para El Pratikante, Şemot, Megilat Ester, Pirke Avot ve Torah for Your Table, The Book of Our Heritage kitaplarından, www.ou.org, sefaria.org, www.chabad.org, https://upj.org.au, https://cbsrz.org, https://outorah.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.