Kıyafetleri, yemekleri, maskeleri ve eğlencesinin yanında hayatımız için derin anlamlar da içeren Purim Bayramı, bu yıl 25 Şubat Perşembe akşamı ve 26 Şubat Cuma günü kutlanıyor.
Yahudi hikâyeleri hep bir amaç için anlatılır. Nesilden nesle aktarılan bu yaşanmışlıklar, tarih boyunca Yahudi halkının başına gelen olayların bir hatırlatıcısı olarak karşımıza çıkarken hepsi bize Yahudilerin kimliğini şekillendiren ve yaşanılan her döneme uygunluğu devam eden ebedi ilkeleri ve değerleri öğreten değerli mesajlar aktarır. Megilat Ester de sadece Purim zamanı değil sene boyunca yanımızda olacak, her okuduğumuzda yeni bir anlam keşfedebileceğimiz çok değerli ve benzersiz bir kaynaktır. Burada sadece birkaçından bahsedebileceğimiz sayısız Purim mesajları hayatımızın farklı zamanlarında mutlaka karşı karşıya geldiğimiz olaylara bakma açımızı şekillendirir ve zenginleştirir. Belki de bilgelerimizin Maşiah zamanında diğer bayramların önemini kaybedeceğini, yalnızca Purim’in, Tora’nın beş kitabı ve Sözlü Tora gibi her zaman için geçerli olacağını belirtmelerinin sebeplerinden biri de budur.
Purim’de okunan Ester’in Kitabı -Megilat Ester, bütün olumsuz şartlara rağmen Yahudi halkının, sonunda yıkımdan kurtuldukları, birbiriyle bağlantısı ancak sonradan anlaşılan Purim olaylarını anlatır.
Çoğu Yahudi, Purim’de en az bir kere kurallarına göre Megila okumanın veya dinlemenin bir yolunu bulur, Purim mitsvalarını layığıyla yerine getirmeye çalışır. Kıyafet, parti maskeleri, mavlaç şekerleri, Aman’ın kulakları tatlısı, sosyal medyada kutlama mesajları, (normal zamanlarda) Purim seudası ile Purim havasına girer ve neşe içinde kutlamaların tadını çıkarır. Ancak bu kutlamaların ötesinde yaklaşık dokuz yıllık bir dönemi kapsayan Purim olaylarının bugünümüzle, bizimle ilgisini sorgulayıp görünenin ilerisine bakmaya zaman ayırdığımızda Purim’in bambaşka gizli yönlerinin yavaş yavaş açığa çıktığını fark ederiz.
Olayları farklı açılarıyla değerlendirmek
R.E. Wechterman’a göre Purim hikâyesi, olaylara tek taraflı bakmanın ne kadar tehlikeli boyutlara ulaşabileceğini adım adım gösteriyor.
Kral Ahaşveroş’un Kral Kapısındaki tüm kulları Aman’ın önünde diz çöküp yere kapanıyordu. Tek istisna Mordehay, onun önünde eğilmediği için sinirlenen Aman, Mordehay’la birlikte tüm Yahudi halkını yok etmeye karar verir ve harekete geçer. Aman, Ahaşveroş’u Şuşan'daki Yahudilerle ilgili kendi isteği doğrultusunda yönlendirecek şekilde bilgilendirir: “İmparatorluğunuzun tüm eyaletlerinde, dağınık, bölünmüş bir halk var. Yasaları tüm halkların yasalarından farklı. Kralın yasaklarını da uygulamıyorlar. Onları hayatta bırakmanın krala bir yararı yok. Eğer kral uygun görürse, ortadan kaldırılmaları için bir ferman yazılsın.”(Megilat Ester 3:8-9)
Aman’ın anlattıklarının aslı olup olmadığını umursamayan Ahaşveroş, Aman’ın tek taraflı hikâyesini doğru gibi kabul ederek, Yahudi halkını yok etmeye yönelik fermanı uygulamaya koyar. Bu, olaylara tek taraflı bakmanın yol açtığı gerçek bir tehlikedir. Doğru olmadığı bariz bir şekilde gösterebilecek klişelerden farklı olarak, Aman’ın anlattığı bu hikâye aslında tamamen yanlış değildi. Evet, Yahudiler halklar arasında dağılmışlardı ve diğerlerinden farklı kanunları vardı, ancak bunun Tanrı’nın İsteği’ni yerine getirmek gibi geçerli, aslında kutsal bir nedeni vardı. Amaçları kralın kanunlarına aykırı davranmak veya saygısızlık etmek değildi. Daha fazlasını öğrenmek, birden fazla anlatı ve farklı bakış açılarını dinlemek ve görmek için zaman ayırmak, insanların olayları ve kişileri daha bütünsel şekilde değerlendirmeye yöneltir. Özellikle bilgi kirliliğinin çok yoğun olduğu ve doğru ile yanlışın birbirine kaynadığı günümüzde, okuduklarımızın, dinlediklerimizin tek bir kaynaktan gelmediklerine dikkat edelim. Teknolojiyi maskelerin ardındaki gizli kalmış farklı bakış açılarını ortaya çıkarmak için kullanalım. Başkalarının düşünmemizi istediği şekilde değil, farklı kaynakları değerlendirdikten sonra kendi algımızı biz oluşturacak şekilde düşünelim.
Kurtuluş tarihinde kadınların rolünü görebilmek
Kadınlar genel olarak zamana bağlı mitsvaları yerine getirmekten muaftır. Ancak Gemara, R. Yeoşua ben Levi adına bu kuralın üç istisnasından bahseder: Pesah Sederinde dört bardak şarap içmek, Purim'de Megila okumak ve Hanuka mumlarını yakmak. Kadınların zamana bağlı bu mitsvalardan sorumlu olmalarının nedeni -‘af hen hayu b'oto ha-nes’- kadınların aslında bu mucizelerin bir parçası olmalarıdır. Rişonim, ‘mucizelerin bir parçası’ olmanın nasıl anlaşılması gerektiğini tartışır: bu, kadınların da Tanrı'nın mucizevi müdahalesi (Tosafot) sonucu kurtarılmış olmalarına mı, yoksa kurtuluşu gerçekleştirmede kadınların aktif rolüne mi (Raşi) atıfta bulunmaktadır?
Kadınlar Yahudi tarihi boyunca sayısız kahramanlıklar göstermiş, Yeudit, Miryam, Yoheved, Ester gibi daha birçok eşsiz ve cesur kadın, tarihin akışını değiştirmiş, Yahudilerin hayatta kalmalarını ve Yahudiliğin bugüne kadar gelmelerini sağlamıştır.
Yahudi tarihine ve tarih boyunca gerçekleşen kurtuluş hikâyelerindeki kadınların rolüne bakıldığında onların sadece yaşanan mucizelerin bir parçası olmaktan öte, aslında Tanrı’nın yardımıyla bu mucizelerin gerçekleşmesini sağlayan kişiler oldukları açıkça görülür. Sadece Gemara’da R.Yeoşua ben Levi adına bahsedilen ve zamana bağlı olduğu halde kadınların da sorumlu olduğu istisnalarla ilgili olarak ele alırsak; Purim için Ester, Hanuka için Yeudit ve Mısır'dan Çıkış mucizesi için erdemli Yahudi kadınları.
Bunun içindir ki bilgelerimiz, son kurtuluşun da yine kadınlar sayesinde geleceğini ifade eder.
Ayırt edemeyecek kadar içmek –mi?
Maşiah zamanında diğer bayramların ışıklarının sönük kalıp Purim Bayramının ebedi olarak ışıldayacağını bilgelerimizden öğrendik. Böylesine önemli ve ciddi bir bayramı kıyafet partileri ve maskelerle kutlarken de bunun Tanrı’nın doğal olaylar arkasında gizlenmesini simgelediğini ve bayramı çocuklar için daha anlaşılır hale getirdiğini düşündük. Yine de, Talmud’un Purim’le ilgili sözleri şaşırtıcıdır: “Purim’de ‘Arur Aman-Aman lanetlidir’ ile ‘Baruh Mordehay -Mordehay mübarektir’ sözlerini ayırt edemeyecek duruma gelene kadar şarap içilmelidir.” Amacı ve temeli hayatın her alanına kutsallık getirmek olan Yahudiliğin bu önemli bayramı hakkındaki bu bölüm, elbette ki ‘Purim’in asıl amacı sarhoş olmaktır’ anlamına gelmiyor. Tam tersine aşırıya kaçarak günün önemine ve kutsiyetine gölge düşürmemeye dikkat ediyor, günün asıl anlatmak istediğinden uzaklaşmamaya çalışarak, ad de lo yado-ayırt edemeyecek kadar aslında ne anlama geliyor, onu sorguluyoruz.
Megilat Ester’deki tezatlar, olayların birden tersine dönmesi, planların altüst olması, sanki hikâyeye sarhoş kafayla bakıyormuşuz hissini uyandırır.
Aman ile Mordehay; biri Yahudilerin ezeli düşmanı Amalek’in soyundan gelen ve onları yok etmeyi planlayan lanetli kişilik, diğeri Yahudilerin yok edilme fermanına karşı harekete geçip Ester’i ve Yahudi halkını seferber edip sonunda Yahudilerin kendilerini savunabilmelerine hak veren yeni fermanın hazırlanmasını sağlayan mübarek kişilik. Megilat Ester’de bunun gibi birçok tezat karşımıza çıkar.
Megila’nın hiçbir yerinde Tanrı açıkça megaleh (açığa çıkmış) değildir. Bu kitapta Tanrı'nın açık varlığı ‘nistar'dır (gizli). Ester de (adı nistar ile aynı kökü paylaşır) kraliyet sarayına girdiğinde Yahudiliğini gizler. Ancak Ester, halkının ona ihtiyacı olduğunda Yahudiliğini açığa çıkarır ve Tanrı'nın varlığı, hikâye boyunca ancak kaderin cilveli dönüşlerinde ortaya çıkar.
Purim hikâyesinde tezatlıklara ek olarak birçok olayın tersine döndüğünü de görürüz. Ahaşveroş bir kadının iradesine boyun eğmemek için Vaşti'yi sürgüne gönderir ama sonra yine bir kadının; Ester'in kendisinden istediği şekilde davranır. Aman, Mordehay için bir darağacı inşa ettirir ama sonra aynı darağacında kendisi sallanır. Aman krala, kralın onurlandırmak istediği biri için ne yapılması gerektiğini söyler ama sonra bu ödülü kendisi yerine Mordehay’a vermesi gerekir. Aman, Yahudilerin katliamını düzenler ama bunun yerine Yahudilere kendilerini savunma hakkı verilir.
‘Ad de lo yado’ Purim'de o kadar sarhoş olmalıyız ki (ya da sarhoşmuşuz gibi davranmalıyız) kahraman Mordehay ve anti kahraman Aman arasındaki farkı ayırt edemeyecek duruma gelelim. Olayların, kişilerin tersine çevrilmesi bize yaşamın belirsizliklerini hatırlatır.
“Düzenim bozulur, hayatımın altı üstüne gelir’ diye endişe etme. Nereden biliyorsun hayatın altının üstünden daha iyi olmayacağını?” Şems-i Tebrizi’nin bu sözüyle anlatmak istedikleri aslında ondan yüzyıllar öncesinde yazılmış olan Megilat Ester’deki tezatlar ve olayların değişkenliği ile belirtiliyordu. Megilat Ester’deki olaylar bize düzenimizin altüst olmasından endişe etmemize gerek olmadığını, çünkü altında da üstünde de, Tanrı açıkça Kendini göstermese de O’nun bizi hep koruduğunun, bizim her zaman yanımızda olduğunun güvencesini hissetmemiz gerektiğini anlatır. Bu da, Purim’de hissedilen mutluluğun en büyük sebeplerinden biridir.
Kısa kısa PURİM
İsmi: Onun önünde eğilmeyi reddeden Mordehay’a kızan Aman, tüm Yahudileri yok etmek için en uygun tarihi bulmak için pur adı verilen bir kura çeker (Megilat Ester 9:16). Bayramın ismi bu kuradan gelir.
Nerede bahsedilir? Tanah’ın Ketuvim-Kutsal Yazılar bölümünde Megilat Ester’de (Ester’in kitabı) Purim olaylarından bahsedilir. Purim, Hanuka gibi Rabilerimizin eklediği önemli bir bayramdır.
Ne yapılır? Purim Mitsvaları: Megilat Ester’i kurallarına göre okumak/dinlemek; Mişloah Manot, en az bir arkadaşa Purim günü ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit yiyecek hediye göndermek; Matanat LaEvyonim, en az iki ihtiyaç sahibine, Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek. Bunu kurumlarımız ve sinagoglarımız vasıtasıyla yapabiliriz.
Mişte, Purim ziyafeti ve eğlencesi ile yemek, içmek ve Tanrı’nın yanımızda olduğunu bilmenin verdiği güven duygusu ile mutlu olmak ve Dualara Al Anisim-mucizeler için bölümünü ekleyerek Tanrı’ya şükranlarımızı ifade etmek.
Neden bugün? Purim’i kutladığımız 14 Adar, Ahaşveroş’un krallığındaki Yahudilerin soykırımdan kurtuldukları gün olarak Megila’da belirtilir. (Megilat Ester 9:20-22). O zamanlarda surlarla kaplı şehirlerde kurtuluş bir gün sonra gerçekleştiği için 15 Adar’da da Purim Şuşan kutlanır.
Günümüzdeki anlamı: Purim ve Megilat Ester’in her zamana uyan ebedi mesajlarından birkaçı, olayları ve insanları tek taraflı değerlendirmemek, algımızın yönetilmesine izin vermemek, kadınların tarihin akışını değiştirmede ve toplumun sürekliliğini sağlamadaki rolünü idrak etmek ve Tanrı inancı ile her zaman bir umut ışığının var olduğunun bilincinde olmak.
Purim gelenekleri: Purim’de yemekli, müzikli, eğlenceli kıyafet partileri düzenlenir. Kıyafet değişikliğinin sebebi, bir yoruma göre, Tora ’da Tanrı’nın “Aster Astir Panay-Yüzümü tamamen gizleyeceğim” sözleridir. Purim mucizelerinde aynen bu şekilde Tanrı’nın Eli ‘gizli’ olarak yer alır. Megila’nın hiçbir yerinde Tanrı’nın Adı’na rastlanmaz ve her şey doğal gibi görünen bir planın parçasıdır. Bunu hatırlamak için, kostümlerimizin arkasına ‘gizleniriz.
Purim’de kırmızı beyaz renkte ve çeşitli şekillerde yapılan Mavlaç şekeri ve ‘Amantaşen-Ozne Aman-Aman’ın kulakları’ adı verilen ve Aman’ın üç köşeli şapkasını simgeleyen Purim’in geleneksel üç köşeli reçelli bisküvisinden yenilir.
HATIRLATMA! 25 Şubat Perşembe (13 Adar) ESTER ORUCU- TAANİT ESTER
Ester Orucu, 25 Şubat Perşembe sabahı gün doğmadan başlar, aynı akşam yıldızların çıkışıyla sona erer.
Dikkat! Bu orucu sadece adı Ester olanlar DEĞİL, hamile veya süt verenler hariç, sağlıklı ve bar/bat mitsvasını yapmış her Yahudi tutar.
Purim Nedir, Bir Soykırım Girişimi Olarak Purim'in Çağrıştırdıkları, Ağır Ceza, Purim Tatlı Tarifleri, Purim Videoları
http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=40&Itemid=110
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Megilat Ester, Pesah Agadası kitaplarından, www.sevivon.com, rabbisacks.org, www.jpost.com, sefaria.org, www.matan.org.il, www.chabad.org, www.ohr.edu, www.reconstructingjudaism.org, www.jewishrhody.com, www.rabbimintz.com, blogs.timesofisrael.com; outorah.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
