Bu aralar yakın çevremde, kanallarda, eğitimlerde çok soruyorlar. “Hocam altın daha düşer mi, YouTube´de döviz uçacak kaçacak diyorlardı, daha ne kadar bekleyeceğiz, kripto para mı hisse mi, bizim komşu krediyle oynuyormuş, tavsiye eder misiniz?” cümlelerini çok sık duyuyorum.
Hayat kolay olsaydı ve herkes sürekli kazansaydı zaten piyasa olmazdı. Arza ve talebe dayalı olmayan her türlü iktisadi ve finansal işlem sunidir. Borsa İstanbul henüz İMKB iken Salı Pazarındaki iş hanında tahtaya üçgen atıldığı, işlem emirlerinin kâğıtlarla aracı kurum ve seans salonu arasında gittiği, Karaköy İskelesine kadar taburelerde oluşan tezgah üstü piyasada kapanıştan hemen sonra asimetrik bilgi ile arbitraj imkânı için koşulan dönemden beri geçerli kuralları buradan bir kez daha hatırlatalım.
1. Bilmediğiniz sularda açılmayın, dibini görmediğiniz suya atlamayın, hele balıklama asla.
2. Finansal okuryazarlık önemli. İlgili piyasa terminolojisini, jargonunu öğrenmeye çalışın. Keza piyasa ve aracı kurum kurallarını ve sözleşmelerin şartlarını mutlaka okuyun.
3. Borsa, foreks piyasalar veya kripto paralar OYUN YERİ değildir. Piyasada yatırım yapmak ile piyasada oynamak arasındaki farka KUMAR veya BAHİS denir. Borsa oynuyor musun üçlüsünün karşılığı heyecan ve haliyle hezeyan arıyor musun ile aynı kapıya çıkar. Yatırım tercihinin sonunda kayıp veya kazanç olabilir ama bu bir oyun değildir, gerçeğin bizzat kendisidir. Kavramları, terminolojileri doğru kullanmakla bilinçli yatırım dünyasının kapıları aralanır.
4. Manipülasyon ve içeriden öğrenenlerin ticareti suçtur. Kapalı VIP mesaj gruplarındaki veya sosyal medyadaki manipülatif haberlerin yaptırımları vardır. Doğru adres her zaman yetkili finansal kurumlardır.
5. Aracı kurumunuzun SPK yetki belgesini ve yatırım danışmanınızın SPL lisans düzeyini mutlaka sorgulayın. Yatırım danışmanlığı ve tavsiyesi yetkili kurum ve kişilerce yapılabilir.
6. Nitelikli ve kurumsal yatırımcı değilseniz kredi, ödünç para ile veya ev, araba satarak yatırım yapmayın. Yatırıma ayıracağınız tutarı baştan belirleyin. Hele açığa işlem ve kaldıraçlı işlemlerde deneyim ve bilgi sahibi değilseniz buna iki değil üç kere dikkat edin.
7. Sınırsız (süreli) ve sonsuz kazanç yoktur. Kayıp ve kazanç seviyelerinizi baştan belirleyin. İşlem bittikten sonra geriye dönüp bakmayın, aşağı ve yukarı her daim vardır. Stratejinizi ve getiri/risk seviyenizi düzenli takip edin. “Kâr cebe” prensibini unutmayın.
8. Piyasa ile inat olmaz. Bazen uzun süre beklemeniz gerekebilir. Bu durumu ve alternatif fırsat maliyetini göze alamıyorsanız baştan işlemi yapmamak en iyi tercihtir.
9.Tüyo, dedikodu, söylenti, eş, dost, arkadaş, akraba tavsiyesi ile yatırım yapılmaz. Finansal ve aracı kurumların araştırma raporları en önemli yatırım kılavuzunuzdur.
10. Herhangi bir haberi ve bilgiyi en az iki farklı kaynaktan araştırmadan bir yatırım kararı almayın. Açken, sinirliyken, kafa meşgulken, aceleniz varken alışveriş yapmamakta fayda vardır.
11. Ponzi şemasına dayalı sistemlere veya yetkisiz bahis oyunlarına/sitelerine para koymak bir yatırım değildir. Sonu belli belirsiz bir maceradır. Sanal veya gerçek fark etmez.
12. Makroekonomik verileri, sektör ve şirket haberlerini düzenli takip edin. Bunun için finansal ve ekonomi okuryazarlığınıza yani entelektüel sermayenize öncelikle yatırım yapın.
13. Reel getiri ve alternatif fırsat maliyetini hesaplamak gerekir. Örneğin, 1000 TL anaparanın bir yıllık mevduat faizi getirisi net 100 TL ise, muadili döviz yatırımı getirisinin aynı sürede karşılığı en az 100 TL olması gerekir ki başabaş noktasına gelebilin. Yani dövize veya altına yatırım yapıldığında aynı süredeki mevduat veya tahvil getirisinin ne olduğunu, olması gerektiğini baştan değerlendirmelisiniz.
14. Vergi, işlem komisyonu, üyelik ücreti, sürdürme teminatı, stopaj, vb. maliyetler ağırlıklı ortalama maliyetinizin bir parçasıdır. Salt alım satım fiyatları ile yapılan hesaplama kar veya zarar değil brüt geliriniz veya giderinizdir.
15. Foreks, kripto paralar, döviz, altın ve hisse senedi yatırımlarında günümüzde oynaklık daha da yüksektir. Kazanç kadar kayıp da yüksek olabilir. Unutmayın.
16. Yumurtaları tek sepete koymayın. Veya birden fazla sepete sadece yumurta koymayın. Riski dağıtmak için portföy yönetimi bir alternatiftir. Yatırım fonları bu işlemi yatırımcı adına yapar.
17. Asimetrik bilgi ve günümüzde algoritmik işlemler nedeni ile küçük yatırımcı al sat ticaretinde dalgaları/seviyeleri yakalamakta zorlanabilir. Uzun vadeli yatırım örneğin bireysel emeklilik fonları küçük yatırımcı için önemli bir alternatiftir.
18. Kripto para yatırımlarında mutlaka web sayfasını ve ‘white paper’ı yani dayanak projesini araştırınız. Unutmayınız, kripto paraların dünyada bir uzlaşısı ve yasal düzenlemesi henüz bulunmuyor.
19. Herhangi bir yatırım enstrümanının fiyatı birçok değişkene bağlı olabilir. Düzenli haber akışı okuma ve piyasa takip imkanınız yoksa kısa vadeli al sat işlemleri yerine portföy yönetimine ve uzun vadeli yatırımlara yönlenmekte fayda vardır.
20. Overshooting (özellikle son yıllarda piyasadaki bol likidite nedeni ile oluşan balonlara ve) tepe (fiyat) seviyelerine verilen iktisadi isimdir. Her çıkışın bir inişi, her inişin bir çıkışı vardır. Teknik analiz de bu yüzden vardır. Temel ve teknik analizi araştırın. En çok kullanılan göstergeleri, grafik ve analiz çeşitlerini öğrenin.
Özet ve sonuç olarak; finansta temel bazı değişmez prensipler bulunuyor. Piyasa gerçeği hırsı, inadı bugüne kadar kaldırmadı. Para kolay kazanılmıyor, kolay yoldan da para kazanılmıyor.
