İzmir Jewish Heritage Projesi start alıyor

İzmir Jewish Heritage (İzmir Yahudi Mirası) Projesi kapsamında 36 ay boyunca İzmir’deki Yahudi kültür mirasının korunması ve gelecek nesillere aktarılmasına yönelik pek çok faaliyet hayata geçirilecek.

Proje ile İzmir Tarihi Kent Merkezi Havralar Bölgesinde yer alan 17. yüzyılda yapılmış ancak metruk hale dönüşmüş Hevra ve Foresteros sinagoglarının restorasyon projeleri hazırlanacak. Aynı avluya bakan dört havra kompleksinin birer parçası olmaları özelliğiyle dünyada başka örneği bulunmayan Türkiye ve dünyada bir kültür mirası, turizm ve kültürler arası diyalog merkezi olarak tanınması için çalışmalar yapılması planlanıyor.

 Bu doğrultuda, yerel, ulusal ve uluslararası iletişim ağlarını güçlendiren yeni bir platform atılacak adımlar arasında yer alıyor. Platformun faaliyetlerini gerçekleştireceği bir merkezin kurulması ve söz konusu platformun etkileşim kapasitesini artıracak etkinlikler düzenlenmesi de gelecek planlar arasında yer alıyor.  

Proje kapsamında yazılı eserler de ortaya çıkacak. İzmir Sefarad Hikâyeleri, İzmir Sefarad Kadınları, İzmir’de Yahudi Basını ve Geleneksel Sinagog Tekstilleri gibi konularda dört kitap hazırlanması ve basılması için adımlar atıldı.

Bir buçuk yıla yayılacak projenin en önemli ayağı ise bilgilendirme olacak. Bu amaçla çeşitli konferans, çalıştay, eğitim ve çalışma ziyaretleri düzenlenecek.

Projenin detaylarını ve gelişmelerini Genel Koordinatör Nesim Bencoya’ya sorduk.

Nesim Bencoya

“PROJE FİKRİNİ YEREL YÖNETİME BENİMSETMEK İÇİN ÇOK ÇALIŞTIK”

İzmir Jewish Heritage, uzun süredir duyduğumuz bir proje… Eminim ki arkasında yıllar boyunca verilen emek ve düşünce var… Bize kısaca, bugüne kadar gelinen sürecin perde arkasını anlatabilir misiniz?

11 yıldır bu projenin içindeyim; beni projeye dahil eden Kiriati Vakfı ise aşağı yukarı 14 yıldır bu işin içinde. Uzun yıllar İsrail’de yaşadıktan sonra İzmir’e dönmeden önce bu projeye dahil olmuştum. Kiriati Vakfının tetiklediği ve hâlâ en büyük uluslararası destekçisi olduğu proje önce Jak Kaya, daha sonra da İzmir Yahudi Toplumu Başkanı Sami Azar ile uzun fikir alışverişleri içinde gelişti. Bu fikri yerel yönetime benimsetmek için neler yapmadık ki... Sunumlardan, projenin tarihi /kültürel ve İzmir ekonomisi için  önemini anlatan toplantılardan tutun, İzmir’e örnek olabilecek Prag ve Krakow Yahudi Müzelerini belediye başkanları ile birlikte ziyarete kadar Sami Başkan’la çok çalıştık ve yoğun olarak çalışmaya da devam ediyoruz.

İzmir Yahudi Mirası Merkezi Projesi sonunda İzmir’in en önemli projelerinden biri olarak kabul gördü ve Belediyenin ‘Koruma Amaçlı İmar Planı’nda  ve ‘İzmir Tarih Projesi’nde yerini aldı.

Proje kapsamında bazı sinagogların restorasyonu planlanıyor. Restorasyonunun ardından bu mekânlarla ilgili yapılması planlanan nedir?

Şu an yıkık olan iki sinagogun planları yapılacak ve ardından koruma ve restorasyon uygulamaları gerçekleştirilecek. Bunun için tekrar fon arayışına devam etmemiz gerekiyor doğal olarak.

Bu mekânlar içinde dokuz sinagog, kaşer şarap fabrikası ve oldukça zengin, somut olmayan kültür mirası bulunan koskoca bir Yahudi Mahallesi yer alıyor. Eski Yahudi Mahallesi sinagogları, sokakları ve Sinagoglar Meydanı ile bir Yahudi Kültür Mirası Ziyaret Merkezine dönüşecek. Ziyaretçiler İzmir Yahudi Kültür Mirasının farklı boyutlarını her sinagogda deneyimleyecek, kültürümüz ve tarihimizi daha yakından tanıyabilecek. Merkez, ziyaretçilere konferans, seminer, müzik, sanat performansları sunacak ve yoğun bir şekilde ‘kültürler arası diyalog ve saygı’ etkinliği gerçekleştirecek.

Aslında halihazırda bu etkinliklerin bir kısmını (Sefarad Kültür Festivali, sergiler ve konserler ) gerçekleştirmekteyiz, son sinagogların da ziyarete açılması ile tam kapsamlı bir merkez haline gelebileceğiz.

Uzun bir süreye yayılan, kapsamlı bir etkinlik programı ile karşı karşıyayız. Bu program kapsamında ilk atılacak adım nedir? İlk hangi etkinlik gerçekleşecek?

İlk etkinlik Ziyaret Merkezinin avan projesidir ki şu anda yapılıyor. Bunun yanı sıra uluslararası uzmanlardan oluşan bir platform kurduk. Bu platform tüm avan proje ve koruma projelerinin danışmanlığı ve denetimini yapıyor.

Merkezin tarihi ve kültürel koruması, işleyişi hakkındaki tüm fikirlerimizin, program ihtiyaçlarının kağıt üzerinde görsel olarak şekillenmesi lazım.

Projenin önemli bir amacı da İzmir Musevi Cemaati Vakfının uluslararası destek ve dayanışma ağını kurmasıdır. Projenin uluslararası platformu bu konuda inanılmaz hızlandırıcı bir motor oluyor ve bu çabanın sonuçlarını görmeye başladık bile.

İzmir Havra Sinagogu

İzmir'de Yahudi Kültür Mirası

Çeşitli kültür ve dinlere ev sahipliği yapan İzmir, antik dönemden itibaren Yahudi göçünü çeken şehirlerden biridir. Güncel veriler ışığında, şehirde Yahudi topluluğu varlığının ilk somut bulgusu MS 5. veya 6. yüzyıla dayanıyor. 1492 ve 1497'de İber Yarımadasından kovulan Sefarad Yahudileri Osmanlı topraklarına gelerek zaman içerisinde İzmir ve çevresine yerleşti.

16. yüzyılın ortalarından itibaren bugünkü İzmir Yahudi Cemaati'ni oluşturmaya başlayan sosyal, ekonomik, kültürel ve idari yapı ile sinagoglar, hastaneler, mezarlıklar vb kurulmaya başladı. Söz konusu tarihi yapıların günümüze kadar ulaşanlarının çoğu, İzmir Tarihi Kent Merkezi olan Kemeraltı ve çevresinde Havralar Bölgesi olarak bilinen alanda yer alıyor.

Yahudi nüfusu, daha sonraki yıllarda deprem, salgın hastalıklar, yangınlar ile küresel siyasi, ekonomik ve sosyolojik göçler nedeniyle azaldı. 1800'lü yıllarda İzmir, çoğunluğu Sefarad olmak üzere yaklaşık 50 bin Yahudi'ye ev sahipliği yapıyordu. 1900'lerin başlarında birçok kişinin Amerika ve Avrupa'ya ve 1948'de Yahudi devletinin kurulmasının ardından İsrail'e göç etmesiyle önemli bir küçülme başladı. Günümüzde İzmir’in Yahudi nüfusu yaklaşık 1100 kişidir.

Nüfusun azalmasına da paralel olarak, şehrin 34 sinagogundan sadece 13'ü kaldı. Kemeraltı Havralar Bölgesinde bulunan dokuz sinagogdan altısının bitişik olması ve özel mimari yapıları ile yüzyılların hikâyelerini anlatması sayesinde dünyada eşi benzeri olmayan bir değer sunmaktadır. Günümüzde, dokuz sinagog, bir hahamhane, beş kortejo ve Juderia’nın (Yahudi mahalleleri) oluşturduğu alan yapı yoğunluğu açısından dünyada eşsiz bir kültür ve turizm değeri taşıyor.