Dört Özel Şabat´ın dördüncüsü, Roş Hodeş Nisan´dan önceki Şabat, bu yıl 13 Mart Cumartesi gününe gelen Şabat Ahodeş´tir-Ay´ın Şabat´ı.
‘Tanrı, Mısır Ülkesinde Moşe ve Aaron’a konuşarak şöyle dedi: “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir.” (Şemot 12:1-2)
Şabat Ahodeş, Yahudilere bir halk olarak verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş’in (yeni başlayan Ay) ilan edilmesi ve ayın hareketlerine paralel bir Yahudi takvimi oluşturulması, Nisan ayının ayların başı olması, Pesah korbanı getirilmesi, bunun matsa ve acı otlar ile yenilmesi ve yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketilmekten kaçınılmasından bahseder.
Yeni başlayan ayın ilan edilmesi mitsvası eski zamanlarda Roş Hodeş ilanı ayın tamamen kaybolduktan sonra ilk olarak yeniden ortaya çıktığı ince gümüş halini gördüklerine dair şahitlik eden iki görgü tanığının ifadelerinden sonra Bet Din’in yeni ayın başladığını resmen ilan etmesiyle gerçekleşirdi. Günümüzde ise bu mitsva Sefarad geleneklerine göre bu Şabat gibi, Roş Hodeş’ten önceki Şabat-Şabat Mevarhim sabah duası sırasında sinagoglarda ‘Yeni Ay İlanı Duası-Birkat Ahodeş ile yerine getirilir. Bu duada, yeni başlayan ayın herkese sağlık, mutluluk, bereket, şifa, iyi haberler, korunma getirmesinin, Tanrı’nın İsteği-Yei Ratson olması dilekleri ifade edilir.
Yine İstanbul Sefarad geleneklerine göre, Yahudi takvimine göre ayın 7’si ile 15’i arası, sinagogda veya evde, ayın görülebileceği bir yerde Birkat Alevana (Yeni Ay duası) yapılır. Bu duada, güneşi, ayı, yıldızları, gökcisimlerini, gökleri, suları, her şeyi yaratan ve yarattıklarına işlevlerini veren Yüce Tanrı kutsanır.
Roş Hodeş ve kadınlar
Roş Hodeş, kadınlar için özel bir bayram olarak kabul edilir. Bunun en önemli sebebi, Altın Buzağı olayında, kadınların tamamen uygunsuz hatta günah olduğu inancıyla buna hiç iştirak etmemiş olmalarıdır. Erkekler Altın Buzağı yapmak için eşlerinden, altın takılarını vermelerini istediklerinde, kadınlar Tanrı’ya inançları ve Moşe Rabenu’ya bağlılıkları ile onlara takılarını vermez, kendi takılarını veren erkeklerin bu davranışlarını da onaylamazlar. Kadınlar ayrıca Altın Buzağı yapıldıktan sonra, uğruna yapılan şölen ve şenliklere de katılmazlar. Bu yüzden, Roş Hodeş’te çalışma yasağı olmamasına rağmen, geleneklere göre kadınlar bu günü bayram olarak kutlar ve iş yapmazlar.
Ayların başı Nisan-Biliyor muyuz?
Tanrı, Mısır Ülkesinde Moşe ve Aaron’a konuşarak şöyle dedi: “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir.” (Şemot 12:1-2)
Tora’da belirtildiği gibi Nisan ayı, ayların başıdır ve 1 Nisan da Yahudi takvimindeki dört yılbaşından biridir.
1 Tişri: Yedinci ay olan Tişri’nin birinci günü, ‘Roş Aşana; Yılbaşı, Yılların Başı’dır. 1 Tişri, Tanrı’nın dünyayı, özellikle insanı yaratmasının yıl dönümüdür. O gün, Yaratıcımız ve Tek Kral’ımız olarak Tanrı’ya olan bağlılığımızı yeniler ve bizi hayat kitabına yazması için içtenlikle dua ederiz. Roş Aşana, tarım için Yılbaşı, hasat biçme döneminin başlangıcı ve Yaradılışın başı, Yılların Yılbaşıdır. 1 Tişri’de; bulunduğumuz yıl, rakam olarak bir artırılır. Bu yıl, kısmetse 1 Tişri’de 5781’den 5782’ye gireceğiz.
15 Şevat: Tu Bişvat- Meyve ağaçları için Yılbaşı.
1 Elul: Hayvanlarla ilgili ‘onda bir’ vergisinin başlaması için Yılbaşı.
1 Nisan: Nisan ayı, Yahudi ‘zamanının’ doğuşunu simgeler ve Tora’da ‘Ayların Başı’ olarak belirtilir. Kralların saltanat döneminin başlangıcı ve Yahudi aylarının başlangıç noktasıdır. 1 Nisan, birinci ayın başlangıcıdır ve diğer aylar Nisan’a göre sıralanır. Birinci ay Nisan, ikinci ay İyar, üçüncü ay Sivan… vb gibi.
1 Nisan’da, Mişkan Tanrı hizmetine açılır ve ayın başından itibaren her gün bir kabile başkanı Mişkan’a korban getirir ve bu günler de mutlulukla özel bayram günleri olarak kutlanırdı. Her kabile başkanı korbanını getirdikten sonra 13. gün, Aaaron’un Menora’nın kandillerini yakması okunur, bundan sonra Pesah zamanı gelirdi. Pesah’ın bitiminden gelecek Roş Hodeş’e kadar çok kısa bir zaman kaldığı için Nisan ayının tamamına yakını mutlu günlerden oluşur. Bu şekilde takvimde tüm ay boyunca Tahanunim- yakarış duaları- yapılmayan tek aydır.
Tora’da Hodeş AAviv-Bahar ayı olarak adı geçen Nisan, baharı simgeler, senede bir kere yapılan ve sadece bu aya ait olan bir mitsva; Nisan ayında çiçek açan en az iki meyve ağacı görüldüğünde söylenir: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam, Şelo Hiser Baolamo Kelum, Uvara Vo Beriyot Tovot, Veilanot Tovim, Leanot Baem Bene Adam-Kutsalsın Sen Tanrı’mız Evren’in Kralı, dünyasında hiç bir şeyi eksik etmeyen ve içinde insanoğlunun yarar sağlaması için güzel varlıklar ve faydalı ağaçlar yaratan.”
Yeni Ay - yenilenme
İbranice Hodeş-ay kelimesinin kökü, hadaş’tan (yeni) gelir. “Roş Hodeş’in-Yeni başlayan Ay- başının ilanı, zaman üzerinde hâkimiyet sağlamanın yanı sıra, Yahudilerin değişim, yenilenme, yeniden doğuş, gelişim ve yükseliş potansiyelini simgeler. Ay, Yahudi halkını sembolize eder. Ay, yükselip sonra küçülerek yok olduğu gibi, bir anda karanlıklardan çıkar, doğar ve tekrar yükselişe geçer. Ay, ümidi; bir geçmiş olduğu gibi, bir de gelecek olduğuna dair inancı temsil eder. Bu hareketlilik, Yahudilerin üstüne gelebilecek herhangi bir negatif hükmün geçici olacağını, Yahudilerin tarih sahnesinden zaman zaman yok olur gibi görülmelerine rağmen, bunun geçici olacağını, bir süre sonra Yeni Ay gibi tekrar ortaya çıkacaklarını ifade eder.
Yeni Ay, toplumsal yenilenmenin yanında kişisel yenilenmeyi de simgeler. Eski hatalarımızı kabullenip, gereken kişilere içten özürlerimizi diledikten ve bunları tekrarlamamaya niyet ettikten sonra, kendimize yeni bir sayfa açmamızın zamanıdır. Kendimizle birlikte günlük hayattaki ilişkilerimizi de yenileyebileceğimiz, güçlendirebileceğimiz, birbirimizi affetmek, birbirimizin içindeki iyiliği görmeye odaklanmak, birbirimizi takdir etmenin, yeni bir başlangıç yapabilmemiz için bir fırsat zamanıdır.
Temeli aynı tutarak yenilenme
R. Efraim Mirvis, yenilenirken, bazı temellerin aynı kalmasına dikkat edilmesi de gerektiğini belirtir. İbranicede yılı ifade eden şana, Şema’daki gibi tekrarı ifade eden şinun teriminden gelir: ‘veşinantam’ (ezbere öğret). Yani şana- yı-l tamamen tekrardan oluşuyor; yıllar boyu hep aynı aylar, aynı mevsimler, aynı festivaller. Fakat o yıl içindeki, hodaşim-aylarımız, bize hiduş (yenilenme) fırsatı veriyor.
Aynı kalan temelin içindeki yenilenme, bizim için Yahudilik anlamında güçlü bir mesajdır, çünkü yaşam rehberimiz olan ve bize Tanrı tarafından Sina Dağında verilen ve her gün almaya devam ettiğimiz Tora’nın ebedi mesajları vardır. İlk olarak verildiği 2448 yılından beri Tora’daki her cümle, her kelime, her bir harf, nesilden nesle tamamen aynı şekilde tekrar edilerek bugünlere gelmiştir. Yahudi geleneğimizi genç nesillere anlatma şeklinde hiduş, yenilenme, yeni metotlar olmalıdır. Zengin Yahudi mirasımızdan bahsederken, bunu içinde yaşadığımız döneme uygun şekilde yapmaya çalışmalıyız.
Örneğin, elli yıl önceki en başarılı Yahudi öğretmenini alıp bugün bir çocuk sınıfının önüne koyarsak ve o daha önce kullandığı ve başarılı olduğu metodun tamamen aynısını kullanırsa, bu günümüzde başarısızlığa mahkûm olması kaçınılmazdır. Çünkü öğretme tekniklerini, karşımızdaki kişilere hitap edecek şekilde revize etmemiz gerekir. Nasıl ki Pesah masasındaki dört farklı çocuğun her birine aynı Pesah’ı onun anlayacağı şekilde anlatıyorsak, geleneklerimizi ve mirasımızı anlatırken de karşımızdaki kişinin anlayacağı, ona hitap eden ve etkileyen bir sistem bulmamız, bunun için de karşımızdakilere kendi bildiğimiz şekli dayatmak yerine onları dikkatle gözlemlememiz, geri bildirimlerini özenle değerlendirmemiz ve onları etkin bir şekilde dinlememiz gerekir.
Kısa kısa ŞABAT AHODEŞ
İsmi: İbranice Hodeş (ay), AHodeş (ay’ın), Şabat Ahodeş de Ay’ın Şabat’ı anlamına gelir. Burada bahsedilen ay, herhangi bir ay değil, Nisan ayıdır.
Nerede bahsedilir? Şemot 12:1-20’de Nisan ayından bahsederek: “Bu ay sizin için ayların başı olacak. Yılın ayları açısından bu ay sizin için birincidir” sözleri ile Tanrı, Nisan ayının ayların başı olduğunu belirtir.
Bugün ne yapılır? Bu Şabat okunacak normal haftanın peraşasına (bu yıl Vayakhel-Pekude’ye) ek olarak, Ahodeş Peraşası (Şemot 12:1-20) ayrı bir Sefer Tora’dan okunur.
Ahodeş peraşası ne anlatır? Ahodeş peraşası (Şemot 12:1-20), Tanrı’nın, Mısır’dan çıkıştan iki hafta önce Moşe ve Aaron’a söylediklerinden bahseder; Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş-Yeni Ay konsepti ile oluşturulacak Yahudi takviminde Nisan ayının ‘ayların başı’ olarak kabul edilmesi, Nisan ayının 10’unda her ev halkının korbanlık, bir yaşında bir davar edinmesi ve bu korbanlığın 14 Nisan’a kadar gözetimde tutulması, 14 Nisan akşamı korban olarak kesilip kanının kapı pervazlarına ve kirişlerine sürülmesi anlatılır. Buna ek olarak daha sonra kesilen korbanlığın matsa ve acı otlar ile Pesah korbanı olarak yenilmesi, kapı pervazlarına korban kanı sürülmüş olan evlerin, behorların ölümü belası sırasında atlanacağı, bu günün nesiller boyunca hatırlanacağı belirtilir. Bunun yanında yedi gün boyunca mayalı gıdalar tüketmekten kaçınılması ve bunun bir gün öncesinde evlerin mayadan tamamen temizlenmesi, yedi gün boyunca evlerde kesinlikle maya bulunmaması gerektiğinden söz edilir.
Neden bugün? Ayların başı olan Nisan ayının başından (Roş Hodeş Nisan’dan) hemen önceki Şabat veya Roş Hodeş Nisan Şabat’a gelirse Şabat Roş Hodeş Nisan-Şabat Ahodeş olur.
Anlamı: Yorumcular, Yahudilere bir halk olarak verdiği ilk mitsva: ‘Yeni Ay’i İlan Etme’ mitsvası ile Tanrı’nın Yahudilere zaman üzerinde bir hâkimiyet verdiğine dikkat çeker. O andan itibaren, festivaller, bayramların tarihsel döngüsü, takvim, ancak iki görgü tanığı ifadesi sonrası Bet Din’in resmi olarak ‘Yeni başlayan Ay’ı ilan etmesinden sonra var olabilecekti.
Günümüzdeki anlamı: Yeni başlayan Ay’ın Yahudilikteki önemi hakkında sayısız yorumlardan biri de, yenilenme ile ilgilidir. Aslında bu mesaj Yahudilikte sürekli olarak tekrarlanır, içimize daimi bir umut olarak işlenir. Yılbaşları, aybaşları, hafta başları ve hatta gün başları bunun öncesindeki olumsuzlukları arkamızda bırakıp ileriye bakarak hayatlarımızı yenileme adımını atabileceğimiz çok değerli birer fırsat anlarıdır Her sabah uyanır uyanmaz söylediğimiz Mode Ani berahasında Tanrı’ya içimizdeki ruhu şefkatle yenilediği için teşekkür ederiz. Aynı şekilde bu Şabat gibi yeni ay başlamadan önceki Şabat’ta da Yeni Başlayan Ayın Kutsanması duasında Tanrı’dan bizi yenilemesi isteğimizi dile getiririz.
*Dört Peraşa-
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Şemot, El Gid Para El Pratikante kitaplarından ve www.ou.org, www.sevivon.com, www.chabad.org, www.torah.org, https://www.jewishdowntown.org, https://www.tbelancaster.org, https://www.chabadgn.com, http://www.yeshshem.com, https://chiefrabbi.org/, https://jewishstandard.timesofisrael.com, myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
