5781-2021 yılı, Pesah Bayramı´dan önceki günün - 14 Nisan´ın Şabat´a denk geldiği, nispeten nadir yıllardan biridir. Erev Pesah Şabat´a geldiği için birçok uygulama, diğer yıllardan farklı şekilde gerçekleştirilir. Ayrıca pandemi dolayısıyla sinagog ve dua saatleri güncellemelerinin Hahambaşılık´tan gelen duyurulardan takip edilmesi gerekiyor. Bu yıl Pesah, 27 Mart Cumartesi akşamı başlayıp, 4 Nisan Pazar akşamı yıldızlar çıktıktan sonra sona eriyor.
25 Mart Perşembe (12 Nisan)
Taanit Behorot - Siyum Masehet: Normal senelerde 14 Nisan günü tutulan behorların orucu, Şabat günü oruç tutma yasağı olduğu için bu yıl perşembe günü tutulur. Ailenin ilk doğan çocuğu erkekse (Behor), bugün oruç tutar. Brit Mila (sünnet) sonrası verilen yemek gibi, herhangi bir mitsva (dinin gerekleri) için yapılan yemekle bu oruç bozulabilir. Aynı şekilde o günkü Tefila (sabah duası) sonrası, Siyum Masehet’i (Talmud’un bir bölümünün okunmasının tamamlanması) takiben, Seudat Mitsva (Mitsva ziyafeti) öğünüyle, okumanın tamamlanması kutlanır. Siyumu dinleyip anlayan behorlar, siyum sonrasındaki bu öğünü yedikleri zaman bütün gün oruç tutma zorunlulukları kalkar.
*25 Mart Perşembe günü yapılacak Taanit Behorot duasının hangi sinagoglarda ve hangi saatlerde yapılacağı Türk Yahudi Toplumu ve sinagogların pandemi durumuna göre güncellenen bülten ve gönderilerinden takip edilebilir.
Mehirat Hamets - Evdeki hametslerin satılması: Evdeki hamets’lerin satılması için rabilere halen Mehirat Hamets formu (evdeki hametslerin satılması için) yollanmadıysa, faks veya e-posta olarak bugün akşama kadar yollanılır. İletişim: [email protected]
Bedikat Hamets - Akşam Hamets kontrolü: Evdeki hamets’in mum eşliğinde aranıp bulunması. Aramaya başlamadan önce beraha söylenir. “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Al Biur Hamets / Bizleri emirleriyle kutsayan ve bizlere Hamets’i yakma mitsvasını veren Evrenin Kralı, Sen, Tanrı’mız Mübareksin.”
Arama bittikten sonra da evde kalmış olan ve gözden kaçan hamets için onların iptali deklarasyonu; Kol Hamira üç kez söylenir. (Kol Hamira Vahamia Deika Birşuti,Dela Hazite Udla Biarte Udla Yadana Le, Livtil, Veleeve Keafra Deara / Sınırlarım içinde olup, görmediğim, yakmadığım ve varlığını bilmediğim her hamets ve mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi (değersiz) sayılsın.”) Bu bölüm, Türkçe olarak söylenir.
Kişinin bir kâğıda, yaptığı için pişman olduğu davranışlarını ve kendisine ve etrafına iyi gelmediğini düşündüğü huylarını yazıp, ertesi sabah yakılan hametslerle ateşe atması veya toprağa gömmesi de iyi bir davranıştır.
26 Mart Cuma (13 Nisan)
DİKKAT! Hamets yeme yasağı 27 Mart Cumartesi sabah 09.55’te başlamasına rağmen, Cuma sabahı ev tüm hametsten temizlenmiş olmalıdır. Temizlenen eve tekrar hamets bulaşmaması için gün boyu yapılan yemekler ve Şabat yemeği hamets içermemelidir. Şabat için iki seudalık (4 ekmek) bırakılır. Pratik olması açısından bugün tek kullanımlık tabak, çatal, bıçaklarda yenilip yemekten sonra çöpe atılabilir veya cam tabaklarda yenilebilir.
Aslında hamets yeme yasağı cumartesi sabah 09.55’te başlamasına rağmen, ertesi gün Şabat olması nedeniyle hamets’i yok etmek mümkün olmadığı için hamets bugün yakılır. Normalde hamets yakıldıktan sonra söylenen ve sınırlarımız içinde olan hamets ve mayalı maddelerin iptal edilip geçersiz sayıldığı Kal Hamira deklarasyonu bugün yapılmaz. Ertesi gün - Şabat günü, sabah Tefilası’ndan sonra yapılır.
Pesah akşamı için Seder tabağı ve Seder masası yemekleri bugünden hazırlanır. Yemeklerin ısıtılması, 27 Mart Cumartesi akşamı Şabat bitiminde cuma günü yakılmış olan ve 48 saat yanacak mumun ateşinden faydalanarak yakılan ateşle yapılır.
Bugün Şabat başlamadan, ertesi gün Şabat bitiminde Pesah yemeklerinin ısıtılması için ateşi yakmakta kullanılacak 48 saat yanacak bir mum yakılır.
Şabat mumlarının yakılması: Şabat mumları güneş batmadan önce yakılır. “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Şabat - Bizlere Şabat mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin” söylenir.
(Şabat’a rastlayan Erev Pesah ile ilgili kurallar, R. Nisim Behar’ın öğretilerinden alınmıştır. El Gid Para El Pratikant. s.209-210)
27 Mart Cumartesi (14 Nisan)
ŞABAT AGADOL - Büyük Şabat: Pesah öncesindeki Şabat, bu isimle anılır.
Yahudiler Mısır’da esir olarak yaşadıkları halde, o yıl bir Şabat günü olan 10 Nisan’da Tanrı’nın Emrine itaat ederek evlerine birer kuzu alırlar. Ve 14 Nisan öğleden sonra bunları Pesah korbanı olarak kesmek ve kanını kapı pervazlarına ve kirişlerine sürmek üzere dört gün boyunca evlerinde bağlı tutarlar (Şemot 12:3-7). Mısırlılar, Yahudi komşularına bu kuzuları neden alıp bağladıklarını sorduklarında; bu kuzuları 14 Nisan’da Tanrı adına Pesah korbanı olarak kesecekleri cevabını alır. Mısırlılar, kuzuya tapmalarına, bu kuzuların korban edileceğini bilmelerine ve çok hiddetlenmelerine rağmen, bir mucize eseri Yahudilere hiçbir şey yapamazlar. Şabat Agadol’de bu mucize anılır.
Aynı zamanda bu Şabat’ta Peygamberler Kitabından okunan aftaranın son pasuğunda da Maşiah’ın geleceği ‘büyük gün’den bahsedilir: “İşte Ben [Tanrı] büyük ve dehşet verici günün gelişinden önce size Eliyau Anavi'yi göndereceğim” (Malahi 3:23).
Buna ek olarak, Pesah öncesindeki bu Şabat günü, rabiler, cemaate Pesah Bayramı ile ilgili detaylı bilgiler verdiklerinden dolayı da, bu Şabat; Şabat Agadol adıyla anılır.
Şabat sabahı tefilası hamets yeme yasağı (09.55) başlamadan önce Şabat seudasında ekmek yiyip bitirmiş olacak şekilde erken saatte yapılır.
Hamets yeme yasağı başlangıcı, cumartesi sabah 09.55’den itibaren, artık ne ekmek, ne de matsa yenebilir. Matsanın görülmeyeceği şekilde, matsadan ve matsa unundan yapılmış mamuller, biumelos, börek, köfte, pesah keki ve benzeri yemekler yenilebilir.
Şabat sabahı, evde hamets kalmamış olmasına rağmen, ikinci seudadan sonra (Şabat sabahı seudasından sonra) hamets Erev Pesah’ta adet olduğu gibi Kal Hamira deklarasyonu ile iptal edilir: “Kal Hamira Vahamia Deika Birşuti Biarte, Dehazite Udla Hazite, Deviarte Udla Biarte, Livtil, Veleeve Efker Keafra Deara / Sınırlarım içinde olup, gördüğüm ve görmediğim, yaktığım ve yakmadığım ve varlığını bilmediğim her Hamets ve mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi sahipsiz sayılsı.”
Bugün evde ekmek arttığı takdirde, Şabat olduğu için bunun bugün yok edilmesi mümkün değildir. Şabat olmasından dolayı hamets evin sınırlarından dışarı çıkarılamayacağı için artan ekmek bir kabın içinde saklanır ve Hol Amoed’in (bayramın Yom Tov olmayan günü) ilk günü yakılır/ yok edilir.
Bayram Mumları: Şabat bitiminde cuma gününden yakılan ve 48 saat yanan mumdan faydalanılarak yakılır ve berahası söylenir: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov / Bizlere Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”
Pesah yemekleri cuma günü yakılmış olan ve 48 saat yanan mumun ateşinden faydalanarak yakılan ateşle ısıtılır.
Pesah akşamı-Allel: Normalde sabah duası sırasında okunan Tanrı’ya şükran methiyelerinden oluşan Allel duası; akşam duası sırasında ligmor tam olarak okunur.
Akşam birçok mitsva içeren 15 bölümlü geleneksel Pesah Sederi yapılır.
Bayramın ilk akşamı Şabat çıkışına rastladığı için Avdala Kiduş sırasında yapılır. (Pesah Agadası kitabı s.25)
* Pesah’ın ilk gecesi Şemot 12:42'e dayanarak leil shimurim (bir koruma gecesi) olarak adlandırılır.
Afikoman, Seder sırasında saklanan ve Korban Pesah veya tatlı niyetine yenilen matsa parçası Afikoman, Birkat Amazon’dan önce yenilir, ilk gece en geç gece yarısına kadar yenilmiş olmalıdır.
28 Mart Pazar (15 Nisan) Yom Tov
Sabah duasında ligmor-tam Allel okunur.
Tikun Atal: Pesah’ın birinci günü sabah duasında Musaf Amida’sında Morid Atal’dan önce, çiğin düşmesi için okunan dua - Tikun Atal okunur.
Morid Atal: Sabah duasında Musaf Amida’sından başlayarak, artık “Maşiv aruah umorid ageşem / Rüzgar estirir ve yağmur yağdırırsın” kısmının yerine “Morid atal / Çiyin düşmesini sağlarsın” bölümü söylenir.
İkinci gece Akşam duasında yine Allel okunur.
Akşam, birçok mitsva içeren 15 bölümlü Pesah Sederi yapılır.
Afikoman’ın gece yarısına kadar yenmesi şartı yoktur. Sabaha kadar yenebilir.
Sefirat Ha-Omer - Omer sayımına bu akşam başlanır. Bayramın ikinci gecesinden itibaren 49 gece boyunca Omer sayılır. 49 gecenin sonu, ellinci gün, Şavuot bayramıdır.
Omer ve Tora: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1398:omer-ve-tora&catid=54:omer-ve-lagbaomer-felsefesi&Itemid=232
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık’tan Şemot, Vayikra, Pesah Agadası ve El Gid Para El Pratikante, ayrıca Every Person’s Guide to Passover, The Jonathan Sacks Haggada, And You Thought They Were Only Four, Explorations kitaplarından ve www.torahtots.com, www.aish.com, www.chabad.org, www.iyyun.com, http://torahinmotion.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri, yorumlamaları ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi rabilerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
