MUMLAR: Pesah Bayramı şerefine mumlar, 27 Mart Cumartesi akşamı Şabat bittikten sonra cuma gününden yakılmış ve 48 saat boyunca yanacak mumun ateşinden faydalanılarak yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner Şel Yom Tov / Bizlere Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.”
ŞARAP: Sederde sadece Kaşer Lepesah şarap kullanılır (Uygun şarap denetgida.com.tr’de belirtilen satış noktalarından temin edilebilir).
SEDER TABAĞI-Sembolik yiyeceklerin dizilişi ve anlamları:
Seder tabağı/ tepsisi, masanın ortasına, üstündeki her parça da belli bir sıraya göre yerleştirilir.
Tepsiye önce üç matsa yerleştirilir.
Ateşte kızartılan kuzu kolu, matsaların sağına, haşlanmış yumurta matsaların soluna, marul tabağın ortasına, haroset, kuzu kolun sağına alta, kereviz yaprakları harosetin soluna alta.
1.Matsa: Hiçbir kırığı olmayan üç matsa, üzeri örtülü olarak tepsiye yerleştirilir.
Atalarımız Mısır’da köleyken ekmek yerine, işlerini zamanında yetiştirebilmeleri için, pişirmesi ve yemesi çok az zaman alan, uzun süre tok tutan bir tür matsa yiyordu. Kölelikleri süresince yedikleri ‘A lahma anya-fakirlik ekmeği’ matsayı, Mısır’dan özgürlüğe doğru aceleyle çıktıklarında da yediler. Ancak hazırladıkları hamurun mayalanmasını bile beklemeden Mısır’dan çıkışta yenilen matsa farklı olarak; artık ‘özgürlük ekmeği’ idi.
Üç matsadan üstteki ve alttaki-lehem mişne atalarımız çöldeyken Şabat ve bayram günlerinde gökten gelen çift porsiyon manna’yı temsil eder. Ortadaki matsa ise, Pesah’ta matsa yeme mitsvasını temsil eder.
Bazı yorumcular da, üç matsanın Koen, Levi ve İsrailoğullarını temsil ettiğini söyler.
Ortadaki matsayı iki parçaya bölüyoruz. Bir kısmı bize Mısır'ı, diğer kısmı Maşiah’ı hatırlatır. Tabağa bıraktığımız ilk matsa parçasını, matsa mitsvasını yerine getirmek üzere yiyoruz. Diğer parça ise, nihai kurtuluş için Tanrı’ya olan inancımızı gösteren bölümdür. Bu parça, halkımızın geleceği-afikoman olarak sarılır ve çocukların omuzunda tutulur. Yemeğin bitiminde yenilecek olan bu kısım, 15 adımdan oluşan Seder’de Tsafun-gizli olarak tanımlanır, bu da tarihimizin henüz ortaya çıkmamış kısmını sembolize eder.
R.Shlomo Carlebach neden Seder’in başında matsayı kırdığımızı ve Seder'in sonunda çocukların kırılmış matsayı geri getirdiğini sorgular. Carlebach’s göre Afikoman-kırılmış matsa, dünyadaki kırıklıkları temsil eder. Çok fazla kırılmış kalp, kırılmış hayat, çok fazla gözyaşı var.
Biz, bir yahats-kırıklık, çatlaklık dünyasında yaşıyoruz. Dünya kırıldı, çatladı ve onu tamir etmek, iyileştirmek için bunun farkında olmamız gerekiyor. Dünyayı kimler tamir edecek, dünyaya bütünlüğünü kimler geri getirecek? Bizim çocuklarımız. Afikomanı geri getiren çocuklarımızdır, dünyanın parçalanmışlığını iyileştirecek, onu yeniden bir bütün hale getirecek olanlar çocuklarımızdır.
2.Karpas: Kereviz, maydanoz, turp yaprağı ve tuzlu su veya Kaşer Lepesah sirke.
Yıllar önce büyük ziyafetlere sebze gibi iştah açıcı mezelerle başlanırdı. Bu gelenekler, hem çocukların sorular sormalarını sağlamak için, hem de özgürlük simgesi olarak yaşatılmaya devam edildi. Köleler, özgürlük ifade eden yiyecekleri daldırmak veya meze yemek gibi lükslere alışık değildiler. Yaprakları tuzlu suya daldırmak, İsrailoğulları’nın ölüm meleğinden kurtarılmalarına yardımcı olan Pesah korbanının bir hatırlatıcısı da olabilir. İsrailoğulları, Tanrı’nın Emri ile kestikleri Pesah korbanının kanını bir kaba koyup, bir demet zufa otunu bu kaptaki kana daldırıp kapılarındaki kirişe ve iki pervaza sürerler, bu şekilde makat behorot-behorların ölümü belası sırasında, onların evleri atlanır (Şemot 12: 21-24). Zufa otu, Ortadoğu'da yaygın yeşil bir sebzedir ve bazı yorumculara göre, karpas ritüeli bu olayın bir hatırlatıcısıdır.
Tuzlu su, Mısır'daki köleleştirme sırasında Yahudi halkının akıttığı gözyaşlarını hatırlatır. Atalarımızın acısını sadece hatırlamıyoruz, gözyaşlarını da tadarak yaşadıklarını hissetmeye çalışıyoruz. Bunun amacı bize, acı çeken insanların her gözyaşına duyarlı olmayı öğretmektir.
Rav Kook’a göre, karpası yemek, fiziksel zevkleri maneviyat ve Tanrı'ya yakınlık için bir engel olarak görmeyen ideal dinî deneyim durumunun bir ifadesidir. Aksine, bu dünyanın fiziksel zevklerini Tanrı'ya hizmet için kullanmamız istenir. Bu, meze olarak karpasla başlayan, çok özel bir yemek yiyerek sembolize edilir. Her şey kutsal hale getirilebilir; fiziksel dünyayı berahalarımız ve yaptıklarımızla yükselterek, Tanrı’nın faydalanmamız için yarattıklarının tadına vararak ve bunları Tanrı hizmetinde kullanarak gündelik hayatımızın her alanına kutsiyet katabiliriz.
Dikkat! Kereviz, marul, maydanoz vb toprakta yetişen sebzelerin içlerindeki olası minik böceklerden tamamen temizlenebilmesi için kaşer sirke veya tuzlu suda bekletilmeleri gerekir.
3.Maror: Acı otlar. Acı otları yemek, İsrailoğullarının Mısır’daki hayatlarının acılığını hatırlatır ve bizim de bu acıların tadını alıp üzerine düşünmemizi sağlar. Elma, ceviz, hurma ve tarçın gibi ürünlerden oluşan haroset, İsrailoğulları’nın kölelikleri sırasında Mısır’daki Pithom ve Raamses şehirlerini inşa etmeye zorlandıklarında tuğlaları birbirine yapıştırmak için kullandıkları harcı anımsatır. Tadı acı maroru, tatlı harosete daldırmak, köleliğin duygusal ve ruhsal yıkıcılığının ortasındaki iyimserliğe dikkat çeker ve acı veren durumlarda umudumuzu korumamız, kurtuluşun geleceğine olan inancımızı korumamız gerektiğini hatırlatır.
Raban Gamliel bize, matsa ve maroru yemenin, hatta korban Pesah’ı hatırlamanın bile yeterli olmadığını anlatır. Onları tanımlayan kelimeleri herkesin duyabilmesi için yüksek sesle söylenmesi gerekir. Bir hikâyeyi dinlemek, o hikâyeyi anlatmaktan daha az önemli değildir. Bazen daha da önemlidir. Günde iki kere söylenen Şema Israel-Dinle İsrail her Yahudi’nin inancının ifadesi değil midir? Dinlemek, bu nedenle anlatmak kadar, Pesah’taki mitsvaların özünü oluşturur.
4.Haroset: Ezilmiş elma, kuru üzüm, tarçın, hurma ve kırmızı şaraptan oluşan karışım.
Haroset, çamuru andırdığı için Firavun’un İsrailoğullarına hazırlattığı inşaat harcını simgeler. Atalarımızın maruz kaldığı zorlu esaret günlerini hatırlatır. Ancak haroset yenildiği zaman, alınan hoş tat, özgürlüğün tatlılığıdır. Haroset, aynı zamanda bilgelerin Tanrı ile İsrailoğulları arasında var olan ve kurtuluşu getirecek aşkı anlatan Şir Aşirim’den “…Elma ağacı altında uyandırdım seni…” (8:5) bölümünü simgeler. Bu sebeple, haroseti, Şir Aşirim’de sözü geçen elma, nar, incir, hurma, üzüm, ceviz, tarçın, şarapla yapma geleneği vardır. Haroset yemek, geleneksel olduğu için beraha söylenmez.
Kabalistik olarak haroset, dayanıklılığın önemini, güçlü olmayı ve inancımızı kuvvetlendirmeyi hatırlatır. Ağır işler, karşılaştığımız zorluklar, mukavemetimizi arttırır ve karşımıza çıkan her sınav, bizim daha gelişmemize hizmet eder.
5.Zeroa: Yanmış kuzu kolu. Bet Amikdaş’ta korban olarak sunulan kuzunun anısınadır. Bunu yemeyiz, çünkü günümüzde Bet Amikdaş yoktur. Ayrıca zeroa, kol anlamına gelir ve Tanrı’nın, İsrailoğulları’nı, ‘güçlü bir el ve uzanmış bir kolla’ kurtarışını hatırlatır (Şemot 13:3).
Kabalistik olarak, şefkati, vericiliği, başkalarını sevmeyi ve değer vermeyi simgeler.
6.Betsa: Haşlanmış katı yumurta. Seder tabağındaki yumurta, Pesah, Şavuot ve Sukot’ta Bet Amikdaş’ta sunulan Hagiga-bayram korbanı anısınadır. Başka bir yoruma göre yumurta yaşam döngüsünü, yeniden doğuşu simgeler. Pesah da Yahudi milletinin doğuşudur.
Farklı bir yoruma göre, yumurta yas işaretidir. Yasta olan bir kişi, cenazeden sonra ilk yumurta yer. Seder’deki yumurta, özgürlüğümüzü kutladığımız bu günde, Bet Amikdaş’ın yıkılışının yasını tuttuğumuzu hatırlatır. Yahudi takviminin düzenleniş şekline göre, Pesah’ın ilk günü, Bet Amikdaş’ın yıkılışının yasını tuttuğumuz Tişa BeAv gününe denk gelir.
AGADA KİTABI-Anlatı: Agada-anlatı anlamına gelir. Pesah Agada’sı da Pesah olaylarının ve Pesah’la ilgili uygulamaların anlatıldığı kitaptır[N1] . Amacı “O gün çocuğuna anlatacaksın” mitsvasını yerine getirmektir (Şemot 13:8). Agada, Babil’deki büyük akademilerde bugün bildiğimiz şekline kavuşmaya 6. - 7.yüzyıllarda başlamıştır.
Agada kitabını takip ederek Seder’in 15 adımı, her adımla ilgili beraha ve uygulamalar yerine getirilerek yapılır. Agada’nın en önemli öğeleri çocuklar ve sorulardır. Çocukları ve masadakileri soru sormaya teşvik etmek ve gelen soruları cevaplamak Seder’in 15 adımı kadar önemlidir. Gelen soru olursa, ara verilir, cevaplandırılır, sonra Agada’nın okunmasına devam edilir. (Agada kitabı http://www.sevivon.com/images/stories/kutuphane/kitaplar/agada.pdf)
Pesah Sederindeki mitsvalar
Pesah Sederindeki mitsvalardan ilk ikisi direkt Tora’dan gelir. Diğer üçü ise Rabi’ler tarafından uygulamaya konulmuştur.
