Tanrı ile ilişkimizde ikinci fırsat, ikinci Pesah: PESAH ŞENİ

Yahudi takvimine göre İyar ayının 14’ü Pesah Şeni-İkinci Pesah’tır. Bu küçük bayramın başlangıç noktası Mısır’dan Çıkış’ın birinci yıldönümüne dayanır. Bu gün, Tanrı’nı emri üzerine bütün Yahudiler Pesah Korbanı olarak kuzularını hazırlarken, tame -ritüel olarak kirli- oldukları için Korban Pesah getiremeyecek ve bu korbandan yiyemeyecek olan küçük bir grup, mitsvayı yerine getiremiyor olmaktan rahatsızlık duyar ve Moşe Rabenu’ya gelerek ‘Lama nigara/Neden mahrum kalalım?’ diyerek bu duruma bir çare bulmaya çalışır.

Korban Pesah mitsvasını bu kadar coşkuyla yerine getirmek isteyen bu kişiler için Moşe Rabenu Tanrı ile konuşur. Tanrı, onlara bu mitsvayı yerine getirebilmeleri için ikinci bir fırsat verir.

İkinci fırsat günü, Pesah’tan tam bir ay sonra, 14 İyar, bu yıl 26 Nisan Pazartesi günüdür. 

Korban Pesah ve halkın birliği

Mısır’dan çıkışın hemen öncesinde Yahudiler Tanrı’nın emriyle, 14 Nisan günü Korban Pesah-Pesah Korbanı yaparak Paro ve halkının başına gelen son felaket, behorların (ilk doğan erkek çocuk) ölümü felaketinden zarar görmemişti.

Sefer AHinuh’a göre Pesah Korbanı, kaderimizin ve her şeyin, Tanrı’nın Eli’nde olduğuna dair inancı ifade eder. Tanrı, Yahudileri Mısır’dan çıkarırken birçok mucize yapar, herkesin gözü önünde doğa kurallarını değiştirir. Mısır’dan Çıkış zamanında Tanrı’nın Gücü’nü ve her şeye kadir olduğunun bu kadar net olarak görülüp anlaşılması, bizim Tanrı inancımızın temelini oluşturur. Pesah Korbanı da, bu inancı temsil eder.

Pesah Korbanı ayrıca Yahudi ulusunun birliğini ve bütünlüğünü de simgeler. Mısır’dan çıktıktan sonraki ilk Pesah’ta, tüm İsrailoğulları Korban Pesah getirirken, tame olanlar kendilerini sanki ulusun dışında kalmış gibi hisseder. Ve bunun üzerine Moşe Rabenu’ya gelip, “Neden Tanrı’nın Korbanını İsrailoğulları’nın içinde, onlara birlikte getirmeyip kayba uğrayalım?” derler. Bu, gayet anlaşılır bir duygudur, çünkü Korban Pesah bir anlamda Yahudi ulusunu yaratmış, yaşam ile ölümü ayırmış, özgürlüğe doğru yola çıkan İsrailoğulları ile evinin kapısı Korban Pesah ile işaretlenmemiş ve dolayısıyla ölüme giden diğer bütün Mısır sakinlerini ayırmıştır. Bu ikinci Pesah’ta, kapılara sürülen korban kanı tekrarlanmayacak, ama Korban Pesah tekrarlanacaktı ve bu mitsvaya iştirak edemeyecek olanlar kendilerini sanki halkın geri kalanından ayrılmış gibi hissedeceklerdi.

Lama Nigara / Neden eksilelim, neden mahrum kalalım?

Ölüyle temastan dolayı Korban Pesah’ı getiremeyecek ve ondan yiyemeyecek olan küçük bir grup, ‘Lama Nigara/ Neden mahrum kalalım?’ dediklerinde, bu mitsvayı yerine getirmekten mahrum olmanın onların içinde yarattığı eksiklik duygusunu ifade ederler. Lama Nigara’nın, tam tercümesi de onların bu hislerini yansıtır: ‘Neden eksilelim?’ Pesah Korbanı Yahudi ulusunun birliğini ve bütünlüğünü de simgeler. Pesah kutlamalarının bu çok önemli bölümünde halklarının dışında kalmak onları büyük üzüntüye düşürür.

Onların dile getirdikleri eksilme duyguları daha sonra Bamidbar’da farklı bir şekilde yine karşımıza çıkar. Kutsal Toprakların her bir ailenin erkek başına paylaştırılması sırasında Tselofhad’ın kızları Moşe Rabenu’ya yaklaşıp şöyle der: “Neden sırf oğlu yok diye babamızın ismi ailesinin içinden eksilsin? Bize babamızın kardeşleri arasında bir mülk verin” (Bamidbar 27:4). Moşe Rabenu kızların davalarını Tanrı’nın Huzuru’na getirir. Tanrı, kızların taleplerinin haklı olduğunu, bundan sonra bir kişi öldüğünde eğer oğlu yoksa mirasının kızına aktarılacağını söyler.

Her iki durumda Moşe Rabenu’ya yaklaşıp bir çare arayan erkekler ve kadınlar, bu özel durumlarında yapılması gereken mitsvadan muaf tutulacaklarını bilir, ancak topluma katılmazlarsa kendilerinin bir şekilde toplumun dışında kalacaklarını, bu şekilde azalacaklarını, eksileceklerini hissederler. Her iki durumda onların bu talepleri Moşe Rabenu’yu şaşırttıysa da, Tanrı’nın her iki gruba cevabı, onların hissiyatını doğrular ve Tanrı, onların da toplumun dışında kalmamaları için alternatif bir fırsat sunar. Tselofhad’ın kızları babalarının topraklarını alır ve Pesah arifesinde tame olanlar, tam bir ay sonra Pesah Şeni olarak bilinen 14 İyar’da Korban Pesah’ı getirebilir. Bu iki olayda hem kendi toplumunun bir parçası olma isteği, hem de mitsvaları yerine getirme hevesi ile harekete geçmenin insana nasıl yeni fırsatlar doğurabileceği gerçeği göze çarpar.

Pesah Şeni - Tora’da kronolojik sıra olmaması

Bamidbar şu cümle ile başlar: “Tanrı, (Bene-Yisrael’in) Mısır’dan çıkışlarının ikinci yılında, ikinci ayın birinde, Moşe’yle Sina Çölünde, Buluşma Çadırı’nda konuştu ve …” (Bamidbar 1:1)

Bamidbar kitabının, üçüncü peraşası Beaaloteha’da ise şu cümle dikkat çeker:

“(Bene-Yisrael’in) Mısır’dan çıkışının ikinci yılında, ilk ayda Tanrı Moşe’ye Sina Çölünde konuşarak…” (Bamidbar 9:1)

İlk ayda gerçekleşen konuşma üçüncü peraşada, ikinci ayda gerçekleşen konuşma ise Bamidbar’ın başında ilk peraşada yazılmıştır.

Bunun sebebi, En mukdam umeuhar baTora; Tora’da anlatılan olaylarda kronolojik sıra yoktur.

R.Simon Jacobson, Talmud’un bu kuralı, Tora’nın İkinci Pesah, Pesah Şeni'nin çıkış yeri ile ilgili anlatımından çıkardığını belirtir. Bamidbar kitabının dokuzuncu bölümünde Mısır’dan Çıkış’ın ikinci yılında Tanrı’nın Moşe Rabenu’ya Yahudi halkının bir yıl önce Mısır’dan Çıkış arifesinde yaptıkları gibi Korban Pesah sunmasını emrettiğini okuyoruz. Tora daha sonra tuma -ritüel kirlilik- durumunda olan bir grup Yahudi’nin bu tame durumları neticesinde Pesah Korbanı getiremiyor olmalarından dolayı hissettikleri rahatsızlığı ve buna çare arayarak Moşe Rabenu’ya yaklaşmalarını anlatır. Tanrı, onların tüm Yahudi halkı gibi Korban Pesah getirerek Tanrı'ya hizmet etme arzusu ile çare aramak için harekete geçmelerine yanıt olarak İkinci Pesah Bayramını getirir. O yıldan başlayarak ve tüm gelecek nesiller için, Pesah arifesinde ritüel olarak saf olmayan veya uzak bir yolda olan bir kişiye bir ay sonra, İyar ayının on dördünde Korban Pesah getirme mitsvasını gerçekleştirme fırsatı verir.

Tüm bu olanlar Mısır’dan Çıkış'tan sonra ikinci yılın ilk ayında meydana gelir ama yine de, içindeki her detayı anlamlı ve öğretici olan Tora, kendine özgü nedenlerle bu olayın anlatımını birkaç bölüm sonraya bırakır. Bamidbar kitabının en başında (1:1-4) Yahudi halkının Mısır'dan Çıkış'ın ikinci yılının ikinci ayında yapılan sayımından birkaç bölüm sonrasıyla ilişkilendirir. Tora kronolojik sırayı takip etmez prensibinin çıkış yeri de burasıdır.

İkinci Pesah - Pesah Şeni’nin ebedi önemi

İkinci Pesah’ın ebedi önemi, fırsatların kaçmış olmaması, geçmişteki bir başarısızlığı düzeltmek için asla çok geç olmamasıdır. Maneviyat ile bağlantısı -ritüel kirliliği - veya halkına ve Tanrı’ya yabancılaşması -uzak bir yolda olması- yaşamdaki misyonunun belirli bir yönünü yerine getirmesini engellemiş olsa bile, gerçekten istenildiği ve bunun için harekete geçildiği takdirde ikinci bir şans her zaman vardır.

Tora'nın geçmişteki eksikliklerin ve hedeften uzaklaşmaların düzeltilmesinin formülü olan teşuvanın özünü de bu düşünce oluşturur. Teşuva genellikle tövbe olarak çevrilir, ancak teşuva, pişmanlık ve yapılan hataların kefaretinden çok daha fazlasıdır. Tövbe, yalnızca geçmişte yapılan bir yanlışlığın kişinin bugünü ve geleceği üzerinde olumsuz bir etkisinin olmayacağı anlamına gelir, ancak geçmişte kişinin yanlış yaptığı veya başarılmış olabilecek bir şeyi başaramadığı gerçeğini değiştiremez. Teşuva kelimenin tam anlamıyla geri dönmek anlamına gelir; geçmişi geri alma ve yeniden yapılandırma, önceki başarısızlıkları erdemlere dönüştürme ve dünün boşluklarını anlamlı içeriklerle doldurma çabasıdır. Moşe Rabenu’ya yaklaşan grup bunu yerine getirmemeleri için geçerli mazeretleri olmasına karşın Korban Pesah’ı sunamadıkları için mazur görülmek istemedi. Bu mitsvadan mahrum bırakılmamalarını, Korban Pesah getirme zamanında bunu yapmalarını engelleyen manevi bir kirlilik veya uzaklık durumunda bulundukları için Tanrı ile ilişkilerinde eksik kalan bu yönü yerine getirmeleri için onlara yeni bir fırsat verilmesini istediler.

Böylece, İkinci Pesah hikâyesi, Tora’da kronolojik sıra, daha önce veya sonra yoktur, ilkesini ortaya çıkarır. Tora yolunda ve Tora çerçevesinde yaşanılan bir hayat, özellikle geçmişe etki edebilen teşuva olgusu zamanın sınırlamalarına tabi değildir, böyle bir yaşam için geçmiş de en az gelecek kadar zengin fırsatlarla doludur.

Kısa kısa Pesah Şeni

İsmi: Şeni ikinci; Pesah Şeni İkinci Pesah anlamına gelir

Çıkış yeri: Mısır’dan Çıkış’tan bir yıl sonra Tanrı Moşe Rabenu’ya İsrailoğulları’nın 14 Nisan’da Pesah Korbanı getirmelerini söyler (Bamidbar 9:1-3). Ancak bu tarihte ölü ile temastan dolayı ritüel olarak saf durumda olmayanlar, uzak yol nedeniyle Bet Amikdaş’a ulaşamayanlar gibi 14 Nisan’da Pesah Korbanı mitsvasını yerine getiremeyenlerin içten talebi üzerine Tanrı 14 Nisan’da Korban getiremeyenlerin bundan tam bir ay sonra, 14 İyar’da Pesah Korbanı getirebileceklerini söyler.

Nerede belirtilir? “Sizden ya da (sonraki tüm) nesillerinizden herhangi bir kişi ölü nedeniyle tame ise veya uzak yoldaysa; Tanrı adına Pesah Korbanını (şu şekilde) yapacaktır: (Böyle kişiler, bu korbanı),ikinci ayda on dördüncü günde öğleden sonra yapacaklar, onu matsa ve acı otlarla yiyeceklerdir” (Bamidbar-9:10-11).

Neden bugün? Tora’da net olarak 14 Nisan’da korban getirememiş olanların ikinci ayda, ayın 14’ünde Pesah Korbanı getirebilecekleri belirtilir. Yahudi takviminde ayların başı Nisan ayı birinci ay, İyar ise ikinci aydır.

Ne yapılır? Pesah’tan kalan bir parça matsa mezonot duası ile yenilir.

“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Mine Mezonot-Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan.”

Pesah Şeni - Bugün için mesajı: Tanrı ile ilişkimizde kalpten istediğimizde ve bunun için harekete geçtiğimizde Tanrı bize ikinci bir şans vermeye hazırdır. Bu niyet ve amacı insanlarla olan ilişkilerimize de taşıyabiliriz. Bunun yolu bardağın yarısının dolu mu boş mu olmasına değil, tekrar doldurulabilir olmasına odaklanmaktan geçer.

Pesah Şeni Tarihçesi, Mesajları, Öğretisi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=2314:pesah-seni&catid=52&Itemid=231

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Every Person’s Guide to Passover, Bamidbar (Gözlem), Chassidic Perspectives kitaplarından ve  www.chabad.org, www.ou.org, www.aish.com, www.meaningfullife.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.