Zeki Berk
1 Mart-21 Nisan tarihleri arasında geçen 51 gün boyunca Türkiye’de Covid-19 vakalarının ve bu nedenle ölenlerin sayısının hızla yükseldiğini izledik. Bu normalleşme denemesi sırasında yeni vakaların sayısı günde 10 bin seviyesinden günde 60 bin seviyesi ne çıkarak 6 kat, her gün vefat edenlerin sayısı ise günde 70 seviyesinden günde 300 seviyesine çıkarak 4 kattan faza arttı.
21-29 Nisan arasında nihayet bazı önlemler alınmaya başladı ve 8 gün süren bir kısmi kapanma dönemine girdik. Bu dönemde yeni vakalar %27, günlük vefat edenlerin sayısı ise %5 oranında artmaya devam etti. 29 Nisan tarihinden bu yazıyı yazdığım 10 Mayıs tarihine kadar geçen son 10 gün içinde “tam kapanma” veya “sıkılaştırılmış tedbir” dönemine girdik. Bu dönemde düşüşler hızlandı. Yeni vakalar %50, günlük vefatlar %12 düştü.
Grafikte bu 3 dönem içinde vaka ve ölümlerin nasıl arttığı ve düştüğü gösterilmiştir.
Normalleşmeye başladığımız 1 Mart tarihinden 10 Mayıs tarihine kadar geçen 70 güne yakın dönemde neler oldu? Tabloda bu sayılar gösterilmiştir.
Salgının başlangıcında 1 Mart 2021 tarihine kadar geçen yaklaşık 1 yıl içinde toplam vaka sayımız 2.7 milyona ulaşmıştı. Fakat son 2 ay içinde toplam vaka sayımız nerdeyse 2 katına çıkarak 5 milyonu aştı. Yine aynı dönemde maalesef 14,673 kişinin Covid-19 nedeniyle vefat ettiği tespit edildi. 1 Mart’tan bugüne kadar toplam vefat eden sayısı %51 oranında artmış oldu.
Vakalar Ne Zaman 5000 Seviyesine iner?
Son 2 hafta içinde düşüşler hızlandı. En çok merak edilen konular; bayram sonunda hedeflenen vaka seviyesine ulaşılacak mı? Tam kapanma süreci yerini yeniden normalleşmeye ne zaman bırakacak? Vakalar hedeflenen 5,000 seviyesine ne zaman ulaşacak?
Bilim insanları bu karmaşık epidemiyolojik ortamı matematik olarak modelleyerek bu sorunun cevabını öngörebiliyorlar. Sorunun cevabı zamana bağlı salgın üreme hızı veya yayılım faktörü olarak bilinen “Rt” kısaltması ile anılan sayıda gizli. Rt sayısı bir taşıyıcının ortalama kaç kişiye bulaştırabileceğini öngören bir kat sayı. Örnek olarak Rt 2 ise, bir taşıyıcı ortalama 2 kişiye bulaştırıyor demektir. Rt birin üstünde olduğu sürece vakalar ve aktif vaklar artıyor, birin altında olduğu sürece düşüyor anlamına gelir.
Bu grafikte 1 Mart – 10 Mayıs döneminde Rt değerinin değişimi gösterilmiştir.
Grafikte görüldüğü gibi 1 Mart–21 Nisan arasında Rt değerinin birin üstünde olduğunu, 21 Nisan’dan günümüze kadar birin altına indiği gözüküyor. İşte önümüzdeki günlerde vakaların hangi seviyeye geleceğini belirleyen yine Rt değeri olacak. Bu konuda modelleme çalışmaları yapan Celal Bayar Üniversitesi öğretim görevlisi sayın Orkun Teke üç senaryo üzerinden önümüzdeki günlerde vaka sayılarının hangi seviyeye inebileceğini öngördü.
Bu grafikte siyahla gösterilen senaryo Rt nin mevcut değerini koruması halini, kırmızı ile gösterilen daha iyimser bir senaryoyu, maviyle gösterilen ise daha da iyimser bir senaryoyu gösteriyor. Sayın Orkun Teke bu grafiği şu şekilde yorumluyor: “18 Mayıs İtibari ile Mevcut Rt senaryosunda: 7052, Rt 0.65 olursa: 5748 Rt 0.55 olur ise, 2263 olarak gerçekleşme ihtimali var”.
Kanımca “ayın 17’sine kadar vakaların 5,000 seviyesine düşmesini hedeflemek” çok gerçekçi veya bilimsel bir yaklaşım olamayabilir. Onun yerine “vakalar 5000 seviyesine düşene kadar tedbirleri sürdüreceğiz” yaklaşımının daha doğru olacağına inanıyorum.
Aşılamada Hızlanamıyoruz
Elbette sonuçta hedeflenen vaka sayılarına ulaşılacak ve beklenen normalleşme sürecine tekrar gireceğiz. Fakat bu dönemde vakaların tekrar en son normalleşme döneminde olduğu gibi 60-70 bin seviyelerine çıkmasına nasıl mâni olunacak? Bu sorunun cevabı etkin aşılmada.
Türkiye’de nüfus içinde aşılama oranlarımız vaka ve ölümleri arzulanan seviyelere indirmeye yetecek düzeyde değil. 10 Mayıs itibari nüfusumuzun %12.52 sinin iki doz aşısı tamamlanmış gözüküyor. Aşılama hızımız haftada 2 milyonu geçemiyor. Bu hızla devam edersek nüfusumuzun %75înin iki doz aşılanmasının tamamlanması ancak 17 ay sonra gelecek sene temmuz ayında tamamlanacağını öngörüyorum.
1-7 Mayıs Haftası İllerde Vaka Yoğunluğu
Bu yazıyı yazdığım saatlerde Sağlık Bakanlığı 1–7 Mayıs haftası için illerde 100 binde haftalık vaka sayılarını açıkladı. Beklendiği gibi bütün illerde vaka sayılarının bu hafta içinde düştüğü görülüyor. Fakat daha önceki haftalarda ulaşılan çok yüksek değerler nedeniyle, düşüşlere rağmen Türkiye’nin büyük bölümü hala çok yüksek risk seviyesinde gözüküyor.
Risk seviyelerinin nüfusa dağılımı bu grafikte gösterilmiştir.
Bu haritada iller son 3 hafta içindeki 100 binde haftalık vaka sayılarının değişimine göre (kızarmış ekmek temasıyla) renklendirilmiştir.
Sağlıklı günler dilerim.
