Kripto para mıdır, lale soğan mıdır?

Paranın tanımı itibarı ile bölünebilir, sayılabilir, saklanabilir, değer arz eden, değiştirilebilir, taşınabilir, dayanıklı, taklit edilemez, standart her şey paradır. Fonksiyonları itibarı ile değer ölçüsü mü, evet. Yatırım ve tasarruf aracı mı, evet. Değişim aracı hesap birimi mi, evet. Ne duruyorsun, helva yapsana durumu yok mu o zaman. Ama yok öyle kolay lokma. Diyorlar ki, para politikası aracı değil. El Salvador resmi para birimi yaptı mı, yaptı. Bulgaristan kolluk kuvvetleri el koyduğu Bitcoinleri Bulgar Merkez Bankasına verdi mi, verdi. Bizde kripto para hesabı icralık oldu mu, varlık olarak oldu. Sahi Çiftlik Bank’ta kripto para madenciliği ile el konulanlar var bir de. Yeter mi, yetmez ama evet. Kripto paralar genel tanımları itibarı ile paradır. Ancak, hepsi değil tabii ki. 8000 civarı her ihraç edilen anahtara, paraya, blok zincirine para demek mümkün değil. Toplasan 30, bilemedin 50, hadi olsun 100 tanesi bu tanıma ancak yaklaşır. Peki, o zaman daha çok bir yatırım aracı mı? Evet, buraya aslında daha yakın. Çünkü çoğunluğu spekülatif olarak arz talep ile bir piyasada/tezgah üstü borsada işlem görüyor. Ve bunların genelde arkasında bir proje var. Dolayısı ile bir proje finansmanı ile nakit akışlarına ve kar payına ortak olmak gibi düşünülürse bu anlamda para piyasasından çok sermaye piyasası ürününe daha yakınlar.

Dağıtık yapı, dağınık yapı

Kripto paralar için eleştirilerden biri de merkezi bir yapının arkasında olmaması. Kısaca burada merkez bankaları kasıt edilen. Devlet de anlaşılıyor bazı yorumlarda. İyi de paranın arkasında devletin olması merkez bankasının bağımsızlığı ile tezat değil mi? O zaman merkez bankasını dikkate alalım. Şimdi merkez bankalarının ortakları vardır. Anonim şirketlerdir. Kelimeye dikkat ediyoruz, anonim. Haydi, bir daha söyle: ANONİM şirket. Hani kripto paralara getirilen eleştirilerden birisi de anonim olmaları ya, yani takip edilmekte zorlanmaları. İyi de rezerv para “dolar” takip edilebiliyorsa niye kara para aklama mevzuatı veya vergi boyutunda ABD özelinde tüm dünyaya dikte edilen FATCA var örneğin. 800 trilyon dolarlık spot ve vadeli piyasanın yanında 2 trilyon doların hepsi bu amaçlarla kullanılsa bile kuş kadar kalıyor. Sonra Cayman Adaları, Lehman Brothers, COSO, ING Barings, Enron, Sarbanes-Oxley kripto paralar yüzünden mi oldular?

Bizim merkez bankamızın dört tip hissedarı var. Ağırlık Hazinede. ABD merkez bankasının ise 3000 civarı bankası ve kredi kooperatifi ile 12 bölgesel FED yukarıda konsolide oluyor. Oldu mu size yeterince dağıtık yapı. FED’in tarihçe sayfasında yazıyordu “FED’in bir sahibi yoktur” diye. Son site güncellemesinde kaldırdılar. İyi de oldu. Bilançosunun yüzde 95’i hazine kâğıdı olan bir merkez bankasının araç bağımsızlığı yoktur. Guvernörler kurulundaki yedi üyenin dolu altı tanesinin dördü eski Hazine bürokratı. Yellen ise zaten malum. Senyör merkez bankacı. Bazen vatandaşın hesabına para basıyor, bazen faizler artmalı diyor. If yönetim bağımsızlığı var diyen then go to paragraf başı please. Kullanılabilir (net) döviz rezervi bir aylık dış ticaret açığını karşılamazken özkaynağının 200 katı aktif büyüklüğü var. Hanimiş finansal bağımsızlık Sam Amcası? Faizi arttırsa dünya karışıyor, ABD işsizlik verisi patlıyor, arttırmasa tüketici kredileri patlıyor, borsalar şişiyor. Politika bağımsızlığını da göster Sam Amcaya yavrum FED. E o zaman hani dünyanın rezerv parasının arkasındaki dayanak varlık? Kripto paralara diyorlar ya, arkasında dayanak varlık da yok. FED’in dolarının arkasındaki dayanak varlık hazine borç senedi. Borç ne zamandan beri muhasebede bir varlık oldu, bilen sahi bize de anlatabilir mi? Dayanak varlık ABD Devleti ve ekonomisi diyorlar. Yahu, hani bu en bağımsız merkez bankasıydı? Arkasında ABD devleti olsa ortaklık yapısı neyin nesi veya nerede o sözde bağımsızlık? Kaldı ki kamu borcunun ve bütçe açığının cidipiye (GDP) oranı yüzde 110 veya neredeyse eksi yüzde 5. Bu verilerle doların arkasında ekonomi dayanak varlık diyen varsa yakın o makroekonomi kitaplarını dostlar. Bu açılardan bakınca bırak dağıtık yapıyı dağınık bir yapı yıllardır küresel piyasalara hükmediyor. Üstelik fiat yani işaret para yani merkez bankaları da faizin çıkış kaynağı. Diğerinde arz talep geçerli, faiz yok dostlar.

Vadeli Çek Bir Kripto Paradır

Geçen yazımızda yazdık. Bankada karşılığı olmadan hamiline keşide edilen çek bir kripto para ihracıdır. Dayanak varlık yokken, ciro ve ciranta silsilesi ile kimin elinde olduğu anonim ve dağıtık yapıda olan bu durum eğer kripto para ihracı ve ticareti değilse nedir? Hatta hesapta karşılığı olmadığı için dünyaya bloke çeki bile icat edip hediye etmişiz. Çek nama yazılır. Hamiline çek doğası gereği anonimdir. On binlerce çek karnesi sahibi dağıtık olarak dayanak varlık hesapta olmadan keşide ettiğinde ise her biri kendi özelinde Satoshi Nakamoto’dur. Hele o alonjlar yok mu? Allonge’lu çekler bizzat arkasındaki bantlı kâğıda atılan ciro (imza) ile blok zincirinin bizzat kendisidir. Üstelik piyasada hangi cüzdanda olduğunu takip edemediğiniz için, kırılması zor bir ciranta listesi ile en şifreli yapının tam kendisidir.

Özet: Kripto paralar bir lale soğanı mıdır? Lale bir çiçek midir, soğan mıdır ile önce konuya başlamak lazım. Dolar bir çiçekse evet kripto paralar bir soğandır. Lale bir soğansa çiçek de soğandır. O zaman kripto para bir çiçektir. Karar sizlerin.