2020 yılı itibariyle dünya Yahudi nüfusu 14,8 milyon. Nüfusun yüzde 83´ü İsrail veya ABD´de yaşıyor. İsrail´de yaşayan Holokost kurtulanı sayısı 180 bin.
İsrail İstatistik Bürosunun Nisan 2021’de açıkladığı rapora göre dünya Yahudi nüfusu neredeyse bir asır önceki seviyesine ulaştı. 2020 yılı başı itibariyle dünya Yahudi nüfusu 14 milyon 800 bin seviyesinde. 2019’da toplam nüfus 14,7 milyon ve 2018’de ise 14,6 milyondu. 14,8 milyon seviyesi en son 1925 yılında Holokost’un başlangıcının neredeyse 15 yıl evvelinde görülmüştü. Holokost’tan hemen önce Yahudi nüfusun toplamı 16,6 milyon civarındaydı. Osmanlı İmparatorluğunun I. Dünya Savaşı mağlubiyeti sonrasında İngiliz mandası kontrolüne geçen ve Filistin olarak bilinen kutsal topraklarda 450 bin Yahudi yaşıyordu. 1948’de İsrail Devletinin kurulması ile birlikte ülkede nüfus 650 bine yaklaştı ancak dünya Yahudi nüfusu Soykırım nedeniyle 11,5 milyon seviyesine gerilemişti.
Yakın geçmişte İsrail, ABD’yi en çok Yahudi topluluğunu barındıran ülke olarak geride bıraktı. Bugün ülkede 7 milyon Yahudi yaşıyor ve bu insanların 5 milyonundan fazlası İsrail’de dünyaya geldi. 6 milyon Yahudi ABD’de yaşarken, 400 bin Yahudi ise Kanada vatandaşı. Batı Avrupa 900 bin Yahudi’ye yuva olurken, kıtada başı 450 binlik nüfus ile Fransa çekiyor. 155 bin Yahudi ise Rusya’da bulunuyor. Güney yarımkürede ise azımsanamayacak kadar çok Yahudi yaşıyor; 180 bini Arjantin’de, 118 bini ise Avustralya’da.
İbrani Üniversitesinden dünya Yahudi nüfusu istatistikleri üzerine demografi uzmanı Prof. Sergio Della Pergola bu sonuçların ışığında bir araştırma yayınladı. Yahudi Soykırımı’nın etkisinin bugün halen gözle görülür olduğunu belirten Profesör Avrupa’da her üç Yahudi’nin ikisinin öldürüldüğünün altını çizdi. Pergola Nazi Almanya’sı ve işbirlikçilerinin sistematik bir şekilde 6 milyon Yahudi’yi katlettiğini, bunun nüfus üzerindeki darbesinin halen gözle görülebildiğini ve düzelmediğini söyledi.
Rapora göre İsrail’de Yahudi nüfusu güçlü bir şekilde büyüdü. Dünyada başka hiçbir ülkede Yahudi nüfusu bu denli büyümüyor. Ülkelerdeki nüfus düşüşünün nedenleri düşük doğum oranları, sıklıkla görülen farklı dinler arası evlilik, Yahudi kimliği ile özdeşleşmede kayma, yaşlılık ve göç. Buna maalesef bu yıl COVID-19 salgını da eklendi; ölüm sayılarında görülmemiş bir artışa tanık olundu.
2020’de Yahudi demografisi yüzde 2 başka bir deyişle 92.400 kişi arttı. Bunda ülkeye göçün de payı büyük. Geri Dönüş Yasası sayesinde Yahudilikten geldiğini ispat eden herkes İsrail’e göç edebiliyor. İsrail dünya Yahudi nüfusunun yüzde 46’sını barındırıyor. İsrail’de doğum oranı yüzde 3. Bu doğum oranına başka hiçbir gelişmiş ülkede rastlanmıyor. Fakat dünya geneline bakıldığında İsrail’deki Yahudi nüfus büyüme oranı halen üçte iki kadar geride. Rapora göre Holokost sebebiyle yaşanan katastrofik kaybın telafisi onlarca yıl sürecek.
Kanada yükselen yıldız
Özellikle Toronto bölgesi olmak üzere Kanada’da Yahudi nüfusu yavaş olmakla beraber büyüme gösteriyor. Ülke Rusya, İsrail ve İran’dan göç alıyor. Kanada Yahudi yoğunluğunda dünyanın dördüncü sırasında fakat Fransa’nın üçüncülüğünü kapabilir.
Avrupa’da durum
Institute for Jewish Policy Research (Yahudi Politikası Araştırma Enstitüsü) 2020 raporuna göre Avrupa’da Yahudilerin varlığı son bin yılın en dip seviyelerinde ve gittikçe de düşmeye devam ediyor. Bugün dünya Yahudi nüfusunun yüzde 9’u Avrupa kıtasında yaşamakta, 19. yüzyılın sonlarında bu oran yüzde 90 idi. Avrupa’da en yoğun Yahudi nüfusu Fransa, İngiltere ve Almanya olarak sıralanıyor. Doğu Avrupa Yahudi nüfusunun çoğunu Sovyetler Birliğinin çökmesinin ardından kaybetti.
Sovyetler Birliğinde Yahudi tarihi üzerine uzman olan Profesör Daniel Stone, Doğu Avrupa Yahudilerinin çoğunluğunun II. Dünya Savaşı sonrasında Holokost’ta verdikleri kayıplar nedeniyle o topraklarda hoş karşılanmadıkları nedeniyle evlerini terk ettiklerini söyledi. Nazilerin işgal edemediği alanlardaki Sovyet Yahudi nüfusu 1970’lerin sonunda SSCB’de karşılaştıkları ayrımcılık nedeniyle ve daha iyi yaşam koşulları aramak amacıyla göç ettiler. Bu eğilim Sovyet bloku ülkelerinde daha önceki zamanlarda da daha ufak çaplı olmak üzere görülüyordu.
ABD Holokost’u Anma Müzesine (US Holocaust Memorial Museum) göre Soykırım’da en çok kayıp Polonyalı ve Sovyet Yahudileri arasında yaşandı. Son 50 yıl içinde neredeyse iki milyon Yahudi Doğu Avrupa’daki yuvalarından göç etti. Batı Avrupa ise Yahudi nüfusunun yüzde 8,5 kadarını kaybetti. Tarih boyunca toprak sahibi ve anayasal güç sahibi olan toplumlara karşın azınlık olarak yaşayan Yahudilerin güç ve toprak sahibi olmaması ve haklarını koruyamaması Yahudi varlığının sert iniş çıkışlar yaşamasına ve istikrarsız olmasına neden oldu.
Della Pergola’nın hazırladığı rapora göre Avrupa’da şu anda yaklaşık 1,3 milyon Yahudi yaşıyor; bu Avrupa nüfusunun yüzde 0,1’ne tekabül ediyor. Yaşlanan nüfusa bir de Yahudiler arasındaki yaygın göç eklendiğinde Avrupa’daki nüfusun gittikçe azalması bekleniyor.
Della Pergola’nın araştırmasının gösterdiği bir başka çarpıcı gerçek ise asimilasyon oranın eski yıllara göre azaldığı. Karışık evliliklerde mutlak bir düşüş söz konusu. Profesör kültürel bir değişimin gerçekleştiğini ve gençlerin Yahudi köklerine döndüğünü düşünüyor.
Fransa özelinde göçler
Yapılan demografik çalışmalar aliya (Yahudilerin İsrail’e göç etmesi) ile işsizlik arasında önemli derecede bağlantı olduğunu gösterdi. Fransa için de bu bir istisna değil. Son yıllarda Fransa Yahudi nüfusunun yüzde 20’sini kaybetti. 80 ila 100 bin Yahudi’nin yarısı İsrail’e diğer yarısı ise başta Kanada olmak üzere başka ülkelere taşındı. İsrail’e taşınan her dört kişiden biri Fransa’ya geri döndüğü de kaydedildi. Fransa’da terörizmin aliyalarda etkili olduğu düşünülse de 2012 Toulouse, 2015’te Charlie Hebdo, Hyper Casher ve Bataclan ve 2017’de Promenade des Anglais terör saldırılarının ardından aliya rakamlarında böyle bir bağlantıya rastlanmadı. Toulouse saldırısından sonra bir ek aliya dalgası yaşandı fakat terör devam etse de göçlerde artışın devamı gelmedi. Öte yandan ekonomik etkenlere bakıldığında aliyalarla bağlantı açık bir şekilde görüldü.
2020’de Arjantin’den göçler dikkat çekici
Salgın senesinde sokağa çıkma ve seyahat yasakları Arjantinli Yahudilerin aliya oranlarını düşürmedi. Aksine 2020’de bir önceki seneye göre göç yüzde 26 arttı. 567 Arjantinli geçen sene İsrail’e taşındı. Bu sayı 2019’da 460 idi. Yahudi Ajansının raporuna göre 2019 ile 2020 karşılaştırıldığında dünya çapında aliya, 34 bin kişiden 20 bine düştü; diğer bir deyişle yüzde 40 geriledi. Bu düşüşün en büyük sebebi COVID-19 olmasına karşın yine de ulaşılan rakam büyük bir başarı olarak nitelendiriliyor. Genelde yeni göçmenler İsrail’e ticari uçuşlarla gidiyor. COVID sebebiyle ticari uçuşların durması göç rakamlarına yansıdı.
2020 yılında aliya için bilgi almak isteyenlerin sayısı 160 bini buldu. 41 bin resmi başvuru dosyası açıldı. Bunların 28 bini başta Fransa, ABD ve Ukrayna olmak üzere Batı ülkelerinden.
Geniş Yahudi toplumu
2020 yılının başında 14,8 milyon olarak ulaşılan Yahudi nüfusu yaklaşık 8 milyarlık dünya nüfusunun binde 2’sine denk geliyor. Bu rakama ulaşılırken özünde Yahudi olanlar kişiler sayıldı. Fakat Yahudi nüfusu değişik tanımlamalarla daha genişletilebiliyor. ‘Connected- Bağlantılı’ Yahudi nüfusu annesi ya da babasından birinin Yahudi olan kişilerin Yahudi nüfusuna dahil edildiği tanım. Bağlantılı Yahudi nüfusu 17,9 milyon civarında. ‘Enlarged-genişletilmiş’ Yahudi nüfusu, ebeveynlerinin birinin değil, daha üst nesillerinde Yahudi bulunanlar ve Yahudi bir kimseyle evli olan Yahudi olmayanların da ‘bağlantılı’ nüfusa eklendiği tanım. Bu tanım göz önünde bulundurulduğunda genişletilmiş Yahudi nüfusu 20,9 milyon. Son kullanılan tanım ise ‘eligible-seçilebilir’ Yahudi nüfusu. Bu tanıma ilaveten İsrail’in Dönüş Yasasından istifade edebilenler ekleniyor. Böyle bakıldığında seçilebilir Yahudi nüfusu 23,7 milyon civarında.
Nüfus artış oranı
1970’lere kadar Yahudi nüfusu 13 milyona erişmişti. 2005 yılına kadar düşüm doğum oranı ve asimilasyon nedeniyle nüfus artışı sıfırlandı. 2005’ten 2018’e kadar dünya Yahudi nüfusu senelik yüzde 0,63 büyüme kaydetti, bu esnada dünyada nüfus artış oranı ise yüzde 1,1 olarak kaydedildi. Yahudi nüfusundaki artışın sebebi Haredi ve Ortodoks toplumlarındaki yüksek doğum oranları idi. Şu anda İsrail’de yaşayan Yahudiler genelde üç bebek sahibi oluyor. Dünya genelinde bu oran 1,5 çocuk. Yahudilerin yüzde 10-12’sini oluşturan Haredi topluluğunda doğurganlık oranı yedi, Modern Ortodoksların oranı dört, laik kesimin doğurganlık oranı ise 2 ila 2,5 arasında. Laik Yahudiler gelişmiş ülkelerdeki insanlara göre daha fazla bebek doğuruyor. Bekarların en çok yaşamayı tercih ettikleri Tel Aviv özelinde bile doğurganlık oranı 2,1. İsrail Yahudilerinin bu doğurganlık oranları sayesinde yaş ortalaması stabil. İsrail’de Yahudi nüfusu senede yüzde 1,7 büyümekte. Bunun sebebine bakıldığında İsrail’in dünyada ilk on iyimser ülke arasında olması söylenebilir; İsrailliler güvenlik sorunları da olsa geleceğe güvenle bakıyor. Diaspora Yahudilerinde ise tam tersine düşük doğum oranı, yaşlanan bir nüfus ve Yahudilikten ayrılan bir toplum söz konusu.
Gelecek tahmini
2017 Pew Araştırma Merkezinin anketine göre 2010 ila 2015 arasında bir milyon Yahudi anne doğum yaptı ve yaklaşık 600 bin Yahudi hayatını kaybetti. Yahudi nüfusunun doğal olarak artışı 500 bin kişi civarında oldu. Aynı çalışmaya göre önümüzdeki 40 yılda Yahudilerin nüfusunun 20,3 milyona erişmesi bekleniyor.
Kaynaklar:
https://en.wikipedia.org/wiki/Jewish_population_by_country
http://www.algemeiner.com/2021/04/06/on-eve-of-yom-hashoah-israeli-statistics-bureau-study-underscores-rising-world-jewish-population/
