Stanford Üniversitesi öğretmeni bir Holokost Kurtulanı

Nelee Raines-Lambe, 18 Ekim 1931’de, Litvanyalı bir elektrik mühendisi ile Fransa’ya göç eden eşinin kızı olarak Paris’te doğdu. 1935 yılında kız kardeşi Mina dünyaya geldi.

1942 yılında ilk defa Yahudi olduklarını ilan eden sarı yıldızlarını ceketlerine diktikleri günü hatırladığında, okul müdürünün tüm çocukları topladığı alanda yaptığı konuşma aklına geliyordu. Müdür, çocuklara kalbinin çok kırık ve acı dolu olduğunu, Fransız hükümetinin eylemlerinden utandığını ve Yahudi çocuklara karşı herhangi bir ayrılığa müsamaha göstermeyeceğini söylemiş, onlara özel olarak yardım teklif etmişti.

Fransız polisi kısa bir sonra Nelee’lerin evlerinin kapısında belirdi ve baskın sırasında babalarını alıp götürdü. Bir arkadaşı o esnada Nelee’yi sakladı ve onu Fransız direnişi için çalışan bir polisin evine götürdü. Ailenin geri kalanı da başka bir aile dostunun yanına sığındı.

Nelee’nin ailesi kısa bir süre sonra, bir et kamyonunun altındaki tahta bir sandıkta gizlenmiş olarak Paris’ten ayrıldı. Arkadaşlardan, tanıdıklardan ve yabancılardan oluşan bir ağ, ayrılan aileyi uzun yolculuklarında korudu. Langmuir, 2005’te Stanford Magazine’e verdiği bir röportajda, “Kız kardeşime bakmak zorundaydım, bu yüzden çok uzun bir süre çocukluğumu yaşayamadım” diyordu.

Direniş liderinin evinde

İki kız kardeş sonunda okul müdürünün erkek kardeşi, tek gözlü I. Dünya Savaşı gazisi Albert Beraud ve ailesinin Limoges yakınlarındaki Chabanais’deki evlerinde kaldı. Bir ayakkabı fabrikası sahibi olan Beraud, evinde toplantılar yapan direniş grubunun yerel lideriydi.

Kız kardeşler, beş yeni kardeşleriyle birlikte Katolik okuluna gitti. Rahibeler ve Beraudlar tarafından korundular, ancak ebeveynleri için çok korkuyorlardı. Almanlar 1944’te geri çekilirken aile Chabanais’in yakılması ve işlerini kaybetmeleri sırasında sağ kurtuldular. Kurtuluştan sonra, Nelee, onları eğiten rahibelerin ve onları barındıran Beraudların, yeniden birleşen aileden gelecek olan herhangi bir para veya tazminat teklifini reddettiklerini ve bunu gönüllü olarak yaptıklarını ifade ettiklerini söyledi.

Amerika’ya gidiş

Nelee’nin Polonya ve Litvanya’daki geniş ailesi, Holokost’ta öldürülmüştü.  Nelee ve kardeşi, Raines-Lambe ailesinden hayatta kalan tek kişinin yaşadığı Amerika’da yeni bir başlangıç yapmaya karar vermişlerdi. On yıl önce yaptıkları vize başvurusunu yenilediler ve 1949’da Sacramento’ya taşındılar.

Nelee, psikoloji alanında doktorasını Stanford’dan alan Paul Wanner ile evlendi. İki kızı oldu ve Menio-Atherton Lisesinde yıllarca Fransızca dersi verdi. 1972’de Stanford’dan yüksek lisans derecesini aldı. Eşinden boşandı, aynı yıl yeniden evlendi.

İkinci kocası Gavin Langmuir, ‘Yahudi Çalışmaları Programı’nın ve ‘Ortaçağ Araştırmaları Disiplinler arası Programı’nın kurucularından biriydi ve her ikisi de 1990’da yayınlanan ‘Antisemitizm ve Tarih, Din ve Antisemitizmin Tanımına Doğru’ adlı akademik kitabın yazarıydı. Nelee, kocasıyla birlikte 1979-80’de ‘Tours Stanford-in-France’ programında öğretmenlik yaptı.

Mükemmel bir öğretmendi

1979 yılında mükemmel öğretmenliği için Walter J. Gores ödülünü kazandı. Ödülü aldığı sırada ‘Fransız dili ve kültürünün Amerikalı öğrencilere getirdiği coşkuyu, açıklığı, insanlıkla, empatiyle harmanlayarak’ sözleriyle övüldü.

Nelee, 2010 yılındaki ölümünden üç yıl öncesine kadar aktif olarak öğretmenlik yapmaya devam etti.  Üniversite kampüsünde hâlâ bir ofisi vardı.

Yıllar geçtikçe, Fransa’da ailesini kurtaran birçok insanla yeniden bağlantı kurmayı başardı. Ancak Beraud ailesi, ailelerin yarım yüzyıl sonra yeniden bağlandığı 1998 yılına değin onunla buluşmayı istemedi. Langmuir yılmadı, Albert ve Mariana Beraud’un ‘Uluslararası Dürüst’ unvanını alabilmeleri ve Yad Vaşem Holokost Müzesine, tanıtabilmek için bir kampanya düzenledi. Sonunda da bunu başardı.

Langmuir hayatı boyunca bu kurtarıcılara minnettar kaldı. Yazdığı tüm anılarında “Çekirdek ailemizin hayatta kalması mucizevi bir şey. Şans unsuru olduğu kesin, ancak hayatlarını bizim için riske atan pek çok kişi olmasaydı, burada olmazdık. Onların cesaretine sahip olup olamayacağımı sık sık merak edip düşünürüm” demekteydi.

Nelee savaş günlerini hatırladığında, ”Sarı yıldızımı söküp çıkardığımı hatırlıyorum” diyordu. Nazi işgali altındaki Fransa’da, ailesinin sarı kumaş yıldızları yakalarından sökme konusundaki cesur kararları, hayatı daha tehlikeli hale getirmişti. Sürekli kaçıyorlardı.

“Yasayı bir şekilde çiğnemek daha da büyük tehlikede olduğumuz anlamına geliyordu, ancak bunu yapmak zorundaydık” diye hatırlıyordu. Yaşam yolculuğu sırasında, Fransızca öğretecek ve Ortaçağ Antisemitizmi konusunda uzman olan bir Stanford tarihçisiyle evlenip dünyanın yarısını görecekti. Sonunda, Holokost’ta hayatta kalması ‘Tombees Du Ciel’ adlı bir filmin çekilmesine de neden oldu.

1972’den beri Stanford’da öğretim görevlisi olan Nelee, 78 yaşındayken yaşama veda etti. Ölümünden sonra kendi bölümünün başkanı, “Nelee, Fransızca eğitim programımızın kalbiydi. Çekici, cömert bir öğretmen, unutulmaz bir meslektaştı. Stanford’da dil ve edebiyat alanında çalışan pek çok kişinin onu sevdiğini söylemek çok doğal. Olağanüstü bir kadındı. Langmuir’in eski öğrencisi ve Tauba Yahudi Araştırmaları Merkezinin eş direktörü Vered Shemtov, onun anılarını anlatacak bir film üzerinde çalışmaya başladı ve bunu bir Stanford Projesi haline dönüştürdü. Çağdaş Avrupa Forumu, Beşeri Bilimler Merkezi, Tarih Bölümü ve pek çok bölüm ve öğrenci, sadece Nelee’nin deneyimiyle değil, iki küçük kızı kurtarmak için ne kadar iyi insan gerektiğiyle ilgili, gerçekten özel bir film yaratmaya dâhil oldu” demekteydi. Film Nelle’nin ölümünden bir yıl sonra gösterime girdi (2011).

 Nelee’nin kız kardeşi tıp doktoru Mina Parsont, Gaiythersburg’da yaşıyordu. Kızları Debra Wanner, Jennifer Wanner, iki damadı ve iki torunu vardı. Ayrıca Valerie Langmuir adlı bir de üvey kızı vardı.