Bu yıl 6 Eylül Pazartesi akşamı ve 7 Eylül Salı akşamları, farklı sembolik yiyeceklerle yeni başlayan sene için dileklerimizi ifade ettiğimiz Roş Aşana sederlerinde bir araya geliyoruz. Farklı nesilleri bir araya getiren bayram masası; yeni yıl için kararlarımız, bu sene nelerin farklı olmasını istediğimiz ve bunun için hareket planımız üzerine en yakınlarımızla konuşabileceğimiz, sevgi ve kabul ile sarmalandığımız eşsiz bir deneyim ortamı sağlar.
Geleneklerimize göre yeni yılın başı olan Roş Aşana bayram masasında yeni yıldan beklentilerimizi yansıtan simgesel yiyecekler bulundururuz. Bu yiyeceklerin seçilmesi sebebi, onların isimlerinin hatırlattıkları kavramların yeni yılda hayatımızın birer parçası olması dileğimizdir.
Roş Aşana masasındaki simgesel yiyecekleri yerken bunların farklı yorumları üzerine konuşma ortamı yaratabilir, geleneksel Roş Aşana yiyeceklerine ek olarak bize güzellikler hatırlatan kendi simgesel yiyeceklerimizi keşfedebiliriz. Örneğin mücver, mücevheri çağrıştırır, güzel davranışlarımızın ve etrafımıza yaptığımız iyiliklerin mücevher gibi parlaması dileğimizi mücver ile yansıtabiliriz. Yüzük makarna ile Tora değerleri çerçevesinde evlilikler yapmamız dileğimizi ifade edebiliriz. Çocuklarımızı ve misafirlerimizi evrensel ve geleneksel Roş Aşana yiyeceklerine ek olarak bunlar gibi yeni simgeler bulmaları için teşvik edebiliriz.
Roş Aşana’nın her iki akşamı, bu yıl 6 Eylül Pazartesi akşamı ile 7 Eylül Salı akşamları kurulan sofra, yeni yıl için dilekleri simgeleyen yiyeceklerle donatılır ve her iki gece de yemek ve dualar bir düzen çerçevesinde gerçekleşir.
Bu iki gecedeki küçük törende, topluluklar arası farklılıklar görülse de İstanbul geleneklerine göre tören, aşağıdaki gibidir:
KİDUŞ
Bayramın her iki gecesinde; bu yıl pazartesi ve salı akşamları, sinagogdan eve gelindiğinde şarap eşliğinde Kiduş yapılır.
(Şabat olmadığı için) ‘Savri Maranan!’ ile başlanır ve devam edilir:
“Savri Maranan! Lehayim!
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam Bore Peri Agefen.(Amen)
Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam,Aşer Bahar Banu Mikol Am,Veromemanu Mikol Laşon,Vekideşanu Bemitsvotav. Vatiten Lanu, Ad.Elo-enu,Beaava, Et Yom Azikaron Aze, Et Yom Tov Mikra Kodeş Aze, Yom Terua, Mikra Kodeş, Zeher Litsiyat Mitsrayim, Udvareha,Malkenu, Emet Vekayam Laad.
Baruh Ata Ad.Meleh Al Kol Aarets Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron. (Amen)”
Şeeheyanu: Her iki gece de Kiduş’ta ‘Şeeheyanu’ berahası (şükür duası) söylenir.
“Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam ,Şeeheyanu Vekiyemanu Veigianu Lazeman Aze.(Amen) / Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizi Yaşatan, Ayakta Tutan ve Bu Günlere Eriştiren.”
*Roş Aşana’nın ikinci akşamı Şeeheyanu Berahasını söylerken masaya nar getirmek adettir. Bulunamıyorsa yeni bir kıyafet, yeni bir gömlek, takım elbise vb. üzerine de söylenebilir. Onlar da yoksa yine söylenir.
NETİLAT YADAYİM
Kiduş’tan sonra Netilat Yadayim ritüeline uygun şekilde eller yıkanır.
Bu pasuğu söylemeyi adet edinmiş kişiler, Netilat Yadayim* berahasından önce bu pasuğu söyler:
‘Seu Yedehem Kodeş Uvarehu Et Ad.
*“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitsvotav,Vetsivanu Al Netilat Yadayim. / Ellerinizi Kutsal’a (Tanrı’ya) Doğru Yükseltin ve Tanrı’yı Kutsayın. Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Bizleri Mitsvalarıyla Kutsayan ve Bize Ellerimizi Yıkama Mitsvasını Veren.”
AMOTSİ
Roş Aşana için halla, yuvarlak olarak yapılır. Yuvarlak şekil, yaşam döngüsünü ve kesintisiz mutluluk ve bereket dileklerimizi simgeler.
İki bütün ekmek üzerine beraha söylenir. Amotsi berahasını söylemeden şu cümleyi okumak adettir:
“Ene Kol Eleha Yesaberu,Veata Noten laem Et Ohlam Beito
Poteah El Yadeha,Umasbia Lehol Hay Ratson Baruh Mekadeş Yisrael Veyom Azikaron/ Herkes Umutla Gözlerini Sana Doğru Çevirir ve Sen Onlara Gıdalarını Zamanında Verirsin. Elini Açıp Tüm Canlıları İsteklerine göre doyurasın. Kutsaldır İsrailoğullarını ve Anımsama Günü’nü Kutsayan.”
Ekmek kesilir ve Türk Sefarad toplumunda şekere veya bala batırılır. Bunun amacı, yeni yılın şeker ve bal gibi tatlı geçmesini dilemektir.
“Baruh Ata Ad. Elo-enu Meleh Aolam Amotsi Lehem Min Aarets/Kutsalsın Sen Ad. Tanrı’mız, Evren’in Kralı, Topraktan Ekmek Çıkaran.”
SİMGESEL YİYECEKLER
Sofradaki her simgesel yiyecek, onunla ilgili ‘Yei Ratson’ duası söylendikten sonra yenir. Sofrada bu yiyeceklerden herhangi biri (ya da hiçbiri) yoksa bile, Yei Ratson’lar okunmalıdır. Yei Ratson, ‘Sen’in isteğin şöyle olsun ki…’ anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur.
Seder’de simgesel yiyecekler:
a)Elma Tatlısı: Ekmek yendikten sonra bir parça elma bala batırılır veya elma tatlısı alınarak ilk Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetithadeş Alenu Şana Tova Umtuka, Mereşit Aşana Vead Aharit Aşana. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Yeni Yılın Başından Sonuna Kadar İyi ve Tatlı Bir Yıl Olması Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından elma tatlısı yenilir. Bu şekilde, başından sonuna kadar yeni ve tatlı olacak bir seneye başlama dileği ifade edilir.
R.Shimon Apisdorf, çoğu meyve ağacında yaprakların meyveden daha önce ortaya çıktığını, bu şekilde yeni gelişen meyve için koruyucu bir örtü sağladığını belirtir. Ancak elma, yaprakların önüne geçerek onlardan önce ortaya çıkar. Yahudi halkı da bir elmaya benzetilir, çünkü bu bizi korumasız hale getiriyormuş gibi görünse bile, biz hayatımızı Tora çerçevesinde ve Tanrı’nın İsteği doğrultusunda yaşamaya hazırız. Tanrı yolunun ve Tora’daki öğretilerin bizi doğru yolda tutacağına inancımız tamdır. Arı, sokmasıyla acı verebilir ama aynı zamanda lezzetli bal da üretir. Hayat aynı potansiyel ikiliğine sahiptir. Elmayı bala batırarak seçimlerimizin tatlı bir yılla sonuçlanması dileğimizi ifade ediyoruz.
b)Pırasa: İbranicede pırasa, ‘karti’dir. Bu kelime, düşmanların içlerinde var olan kötülük için söylenen ‘şeyikaretu- (içlerindeki kötülükler) yok olsunlar’ ile benzeşir. Aynı şekilde günahlarımızın da yok olması isteğini dile getirir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyikaretu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Tarum Yadeha Al Tsareha Vehol Oyeveha Yikaretu. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin- İçindeki Kötülüğün- Yok Olması Sen’in İsteğin Olsun. Kolunu Kaldırıp, Sana Karşı Gelenlerin-İçindeki Kötülüğü- Yok Et.”
Ardından pırasa ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
c)Pazı: İbranice pazı, ‘salka’dır. Bu kelime, yine düşmanlar için söylenen ‘şeyistaleku-uzaklaşsınlar’ ile aynı kökten gelir. Aynı şekilde günahların da bizden uzaklaşması dileğini ifade eder. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu Şeyistaleku Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu. Suru Mimeni Kol Poale Aven Ki Şama Ad. Kol Bihyi, Suru Suru Tseu Mişam Tame Al Tigau Tseu Mitoha İbaru Nosee Kele Ad. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin Uzaklaşmaları Sen’in İsteğin Olsun. Kötülük Yapanlar, Benden Uzaklaşsın! Çünkü Ad. Ağlayışımı Duydu. Çekilin! Çekilin! Oradan Ayrılın! Ritüel Olarak Temiz Olmayan Nesnelere Dokunmayın! Oradan Çıkıp Temizlenin,(Siz) Ad.’ın Eşyalarını Taşıyanlar.”
Ardından pazı ağırlıklı yemekten bir lokma yenilir.
d)Hurma: İbranicede hurma, ‘tamar’dır. Bu kelime, düşmanların içindeki kötülükler için söylenen, ‘şeyitamu- (içlerindeki kötülükler) sona ersinler’ ile benzeşir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyitamu Oyeveha Vesoneeha Vehol Mevakşe Raatenu.Yitamu Hataim Min Aarets Urşaim Od Enam Barehi Nafşi Et Ad. Uvhasdeha Tatsmit Oyevay Veaavadta Kol Tsorere Nafşi Ki Ani Avdeha. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Tüm Düşmanların, Senden Nefret Edenlerin ve Bizim Kötülüğümüzü İsteyenlerin-İçlerindeki Kötülüğün- Tükenmiş Olması Sen’in İsteğin Olsun. Günah ve Kötülük Yeryüzünden Silinsin. Ruhum, Ad.’ı Kutsa. Tanrı’yı Övün. Ve Tanrı’m Sonsuz İyiliğinle, Düşmanlarımı ve Ruhuma Eziyet Edenlerin –İçindeki Kötülüğü- Yok Et. Çünkü ben, Kulunum.”
Ve birer hurma yenilir.
e)Kabak: İbranicede kabak, ‘kara’dır. Bu kelime, hem hakkımızda verilmiş olabilecek olumsuz kararlar için söylediğimiz ‘şetikra-yırtılsın’ sözcüğünü çağrıştırır, hem de hak ettiğimiz iyilikler için söylediğimiz ‘veyikareu-okunsunlar’ ile aynı kökten gelir. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şetikra Roa Gezar Dinenu, Veyikareu Lefaneha Zahiyotenu. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Bizimle İlgili Olumsuz Kararların Yırtılması ve Sen’in Önünde Sadece Sevaplarımızın Okunması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından kabak ağırlıklı bir yiyecek yenir.
f)Balık (bazıları börülce yer): Balık, bereketi ve çoğalmayı simgeler. Bazı ailelerde, İbranicesi ‘rubya’ olup, ‘rav-çok’ kelimesini çağrıştıran börülce yeme adeti vardır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, İyi Davranışlarımızın Balıklar (börülce) Gibi Çoğalması, Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından bir parça balık ve/veya börülce yenir.
g)Kuzu başı yoksa balık başı: İbranicede baş, ‘roş’tur. Bunun amacı, daima baş olmamız ve kuyruk olmamamız için dilekte bulunmaktır. İlgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad.Elo-enu Veloe Avotenu, Şeniye Leroş Velo Lezanav. /Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Daima Baş Olmamız ve Kuyruk Olmamamız Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından baş kısmından bir parça yenilir.
İkinci gece ek olarak Pri Hadaş-Yeni Meyve-Nar: İkinci gece de Şeeheyanu berahasını söyleyebilmek için, sofrada o zamana kadar yenmemiş olan yeni bir meyve bulundurulur. Bazıları için bu meyvenin nar olması adettir. İkinci gece Kiduş’ta Şeeheyanu berahası söylenirken akılda bu yeni meyve bulundurulur. Nar yemeden ilgili Yei Ratson okunur:
“Yei Ratson Milefaneha Ad. Elo-enu Veloe Avotenu, Şeyirbu Zahiyotenu Karimon. / Ad. Tanrı’mız ve Atalarımızın Tanrı’sı, Sevaplarımızın (narın taneleri gibi çoğalması) Sen’in İsteğin Olsun.”
Ardından nar yenir.
*Kutsal Topraklarda yetişen yedi meyveden biri olan nar, (diğerleri buğday, arpa, üzüm, incir, zeytin ve hurma) geleneksel olarak bereket, verimlilik ve sevgiyi (Şir Aşirim 4:3, 8:2) simgeler. Narı yerken gelen yeni senenin de narın simgelediği şekilde bereketli, verimli ve sevgi dolu olmasını dileriz.
Bayram Yemeği:
Seder bittikten sonra yeni başlayan yıl için dileklerimizi ifade ettiğimiz, bayram ruhunu yansıtan çeşitli lezzetlerle donatılmış bayram yemeği yenilir. Bu masaya oturmadan, bayramdan çok önce kurumlarımıza başvurup başkalarının da bayram sevincini yaşamalarına, onların da evlerine bayram yemeklerinin ulaşmasına katkıda bulunmuş olmanın mutluluğu ile elimizdekileri paylaşarak çoğaltmanın sevincini, bayramın anlamını içimizde hissederiz. Bunun yanında farklı nesilleri bir araya getiren bayram masası, yeni yıl için kararlarımız, bu sene nelerin farklı olmasını istediğimiz ve bunun için hareket planımız üzerine en yakınlarımızla konuşabileceğimiz, sevgi ve kabul ile sarmalandığımız eşsiz bir deneyim ortamı sağlar.
Roş Aşana Sederi: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1587:ros-asana-sederi&catid=19:ros-asana-nasil-kutlanir&Itemid=205
Uygulamalı Roş Aşana Sederi Videosu:
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem Yayıncılık-Roş Aşana, Rubin Ofset-Şabat ve Bayramlar için Kiduş ve Berahalar, Haftanın Peraşası Grubu’nun RoşAşana Sederi, Rosh Hashanah-Its Significance,Laws and Prayers, The Koren Sacks Rosh Hashana Mahzor, Every Person’s Guide to the High Holy Days kitaplarından ve www.chabad.org, www.myjewishlearning.com, www.morashasyllabus.com, www.jewishledger.com, www.torah.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiğinden, özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
