“Aşem, Aşem, Tanrı, merhametli, lütufkâr, öfkesini geciktiren, iyilikte cömert, gerçek, iyilikleri bin nesil için hatırda tutar, bile bile, kasıtlı işlenen günahları ve dikkatsizlikle işlenen günahları affeder, temizler.” Tanrı´nın merhamet özelliklerini tekrar ederken biz de bu özellikleri kendi hayatımızın dokusuna işlemeye, bu özellikleri içselleştirmeye niyet ederiz. Bu yıl Yom Kipur orucu 15 Eylül Çarşamba gün batımıyla başlayıp 16 Eylül Perşembe yıldızlar çıkınca sona eriyor.
Bereşit kitabında Adem ve Havva günah işlediklerinde Eden Bahçesinin ağaçlarının arkasına sakladıklarını ve Tanrı'nın, Adem’e “Neredesin?” diye seslendiğini okuruz. Akla gelen ilk soru eğer Tanrı her şeyi biliyor ve görüyorsa, onların nerede olduklarını elbette biliyordur. O halde neden ‘Neredesin’ diye sorma ihtiyacı duymuştur?
R. Jonathan Sacks, bu soruya Liadili Rabi Şeneur Zalman'ın verdiği cevabı ve bunun Yom Kipur ile bağlantısını şöyle açıklar:
“Tora sözcükleri yalnızca o zamanlar için değil, tüm zamanlar için geçerlidir. Tanrı'nın Adem ve Havva'ya sorduğu soru da öyle. Neredesin? Sadece onlara değil, her nesilde her birimize hitap eder. Yanlış yaparız ve sonra bunun sonuçlarından saklanabileceğimize inanırız. Ama her zaman, biz yanlış yaptıktan sonra, yüreğimizde Tanrı'nın sesini duyarız: ‘Hayatınla ne yaptın? Neredesin?’
Yom Kipur'un müthiş sorusu da budur. Tanrı bize çok değerli bir armağan verdi; hayatın kendisini, bu çok kısa gelen yılları. Günlük rutinin hızında kendimizi kaybettiğimiz, asla yukarı bakmadığımız günler, haftalar, hatta aylar olabilir. Tanrı’nın Kutsal Varlığı’nın bilincinin içimize gerçekten işleyip işlemediğini fark etmeden dini bir yaşam tarzının gereklerini yerine getirmeye devam ediyor da olabiliriz. Saklanıyoruz. Ama ‘Yom Kipur-Kefaret Günü'nde saklanmak yoktur. Bugün Tanrı'nın çağrısından kaçılamayacağı mesajı veren Yona’nın kitabını okuyoruz. Ve biz Yona oluyoruz: çağrılan, seslenilen. Tanrı bize soruyor. Hayatımızı nasıl geçirdik? Neredeyiz?
Yom Kipur bir huşu günüdür. Yine de Talmud onu yılın en neşeli günlerinden biri olarak adlandırır. Çünkü verdiği mesaj, nefes aldığımız sürece yaşamlarımız hakkında nihai bir hüküm olmadığıdır. Tefila, teşuva ve tsedaka, kötü hükmü tersine çevirme gücüne sahiptir. Tanrı bize özgür irade vermiş ve böylece kötüden iyiye dönme gücü bahşetmiştir. O bize bir Kefaret Günü ve böylece hatalarımızı silme ve bağışlanma şansı vermiştir.
Yahudilik, yeniden başlamak için her zaman bir şans olduğuna inanır. Biz zaman zaman Tanrı'ya olan inancımızı kaybetsek de, Tanrı bize olan inancını asla kaybetmez. Bu beklenen günde, O'nun sesini duyarız, bizi tatlılıkla eve, O’na dönmeye çağırır.”
Bu yıl Yom Kipur orucu 15 Eylül Çarşamba gün batımıyla başlayıp 16 Eylül Perşembe yıldızlar çıkınca sona eriyor.
KISA KISA YOM KİPUR
İsmi: Yom-gün, Kipur-kökü kefaret sağlamak, Yom Kipur-Kefaret Günü anlamına gelir.
Bugünün önemi: Tişri ayının 10. günü, Moşe Rabenu, ikinci On Emir tabletleri ile Sina Dağından iner ve İsraeloğulları’na Tanrı’nın onları altın buzağı günahından dolayı affettiği müjdesini verir.
Tora’da nerede yazılı? Vayikra 16:29-34; 23:26-32.
Geleneksel Yom Kipur hazırlıkları: Elul ayından beri daha yoğun olarak yapılan teşuva (Tanrı’ya, içimizdeki Tanrısal kıvılcıma dönüş), tefila (Tanrı ile bir-leşme, Tanrı’ya bağlanma), tsedaka (Tanrı’nın bize hediyelerini adaletle dağıtmak) daha da arttırılır.
Kapara: Yom Kipur’dan önceki günlerde yapılan kapara âdetinde, geleneksel olarak canlı bir tavuk, ya da bir miktar para, insanın başının üstünde döndürülüp, kapara duası edilerek kefaret olarak ilan edilir. Yad-Kapara bölümü telefonla aranılarak yerine getirilebilir. Tavuk kesmek veya bunu karşılayacak miktarda tsedaka vermek, kaparanın sadece görünen kısmını oluşturur. Kaparanın tam olması için yaptığımız kaparanın veya verdiğimiz tsedakanın bizi samimiyetle teşuva yapmaya, içimizdeki ‘iyi’ ile buluşmaya motive etmesi gerekir.
Aramızda olmayan yakınları ziyaret etme: Yom Kipur’dan önce mezarlığa gidip artık aramızda olmayan yakınlarımızı ziyaret etme âdeti vardır.
Bayram mumları: 9 Tişri (bu yıl 15 Eylül Çarşamba) güneş batmadan önce bayram şerefine mumlar yakılır. Mumları yaktıktan sonra şu dua söylenir: “Baruh Ata Ad.Elo-enu Meleh Aolam, Aşer Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik ner şel Yom Hakipurim/ Bizleri mitsvaları ile kutsayan ve bize Yom Kipur mumlarını yakma mitsvasını veren, Evren’in Efendisi Tanrı’mız, Sen Mübareksin.”
*Bayram mumları yakılmadan yemek ve sonrasında çay kahve vb bitmiş olmalıdır.
Çocukların kutsanması: Yom Kipur’da sinagoga gitmeden önce, artık günün kutsallığı başladığı ve merhamet ve bağışlayıcılık kapıları açıldığı için, anne ve babaların, çocuklarının başının üzerine ellerine koyarak onları kutsaması ve onlar için güzel dileklerle dua etme âdeti vardır. (Duaların tam metni ve Türkçe açıklamaları-KİPUR s.46- Gözlem yayınları-www.gozlemkitap.com)
Yom Kipur’da ne yapılır? 9 Tişri (bu yıl 15 Eylül Çarşamba) gün batımından 10 Tişri (bu yıl 16 Eylül Perşembe) yıldızlar çıkana kadar oruç tutulur, dua edilir ve geçtiğimiz seneki hayatımız üzerine samimi bir içsel muhasebe yapılır.
Yom Kipur yasakları: Şabat’ta yasaklarına ek olarak yaklaşık 25 saat boyunca yemek içmek, soğuk suyla da olsa yıkanmak, ağzı çalkalamak eşler arası ilişkide bulunmak, vücuda ferahlatıcı losyonlar sürmek, deri ayakkabı giymek yasaktır.
Beyaz kıyafet: Yom Kipur’da beyaz kıyafetler giyilir. Bu geleneğin çıkış yeri hakkında sayısız yorum bulabiliriz. Bunlardan bazıları: Bugün fiziksellikten çıkıp meleklere benzediğimiz için, Koen Gadol’un Yom Kipur’da giydiği beyaz giysileri anımsattığı için, Tanrı’nın kırmızı olan günahlarımızı aklayıp bembeyaz yapacağına olan inancımızı temsil ettiği için.
Kal Nidre: Erev Yom Kipur Arvit duasının en benzersiz özelliği, ‘Kal Nidre/ Bütün Vaatlerim’ duasıdır. Bu dua ile sene içinde Tanrı’ya yapacağımızı vaat ettiğimiz ve Tanrı’ya karşı vermiş olduğumuz ve gerçekleştiremediğimiz bütün sözlerin iptalini dileriz. Dikkat edilmesi gereken konu bunun sadece Tanrı’ya verilmiş sözler için geçerli olmasıdır, Kal Nidre duası, insanlara verilmiş sözleri kapsamaz.
Şema: Erev Yom Kipur Arvit duasında, her sabah ve akşam Şema duasında içimizden söylediğimiz “Baruh şem kevod malhuto leolam vaed” kısmını ilk kez bu akşam yüksek sesle söyleriz. Bütün Yom Kipur duaları boyunca da bu kısmı yüksek sesle söyleriz.
Tanrı’nın On Üç Merhamet Özelliği: “Ad. , Ad., El rahum vehanun, ereh apayim verav hesed veemet, notser hesed laalafim, nose avon vafeşa, vehataa venake/ Aşem, Aşem, Tanrı, merhametli, lütufkâr, öfkesini geciktiren, iyilikte cömert, gerçek, iyilikleri bin nesil için hatırda tutar, bile bile, kasıtlı işlenen günahları ve dikkatsizlikle işlenen günahları affeder, temizler.” Tanrı’nın merhamet özelliklerini tekrar ederken biz de bu özellikleri kendi hayatımızın dokusuna işlemeye, bu özellikleri içselleştirmeye niyet ederiz.
Yona’nın Kitabı: Yom Kipur Minha duasında okunan Yona’nın Kitabı, halkının teşuva yapması sonucu yok olmaktan kurtulan Asur’un Nineve şehrinden bahseder. Kurtuluş, halkın oruç tutup çuvallara bürünmesiyle değil, hareketlerini ve yaşam tarzlarını değiştirmeleri sonucu gelir. Ayrıca Yona’nın Tanrı’dan kaçamadığı gibi, insanların yaptıkları da Tanrı’nın gözünden kaçmaz. Buna ek olarak kitapta Tanrı’nın sonsuz merhameti, samimi olarak teşuva yapıldığı takdirde verilmiş olan negatif yargıların bile değişebileceği mesajı verilir.
Yona ve bize anlattıkları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=515:yona&catid=24&Itemid=209
Neila: Normal günlerde Arvit, Şahrit ve Minha olarak üç dua yapılır. Şabat ve bayram günlerinde bu üç duaya, Musaf duası eklenir. Beşinci dua Neila, senede sadece bir kez, Yom Kipur’da yapılır.
Şofar: Neila’dan sonra çalınan Şofar (19.40), ve hep birlikte söylenen “Şema İsrael Ad.Elo-enu Ad.Ehad/ Dinle İsrael, Ad.Tanrı’mızdır, Ad.Tek’tir” sözleri ile duanın sonuna gelinir.
Yom Kipur’un ABC’si, Felsefesi, Yom Kipur Videoları: http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=22&Itemid=105
Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Yom Kippur-It’s Significance, Laws and Prayers, Every Person’s Guide to High Holy Day, 60 Days-A Spiritual Guide to the High Holy Days, Kutsal Kitap, Kipur(Gözlem) kitaplarından ve rabbisacks.org, www.chabad.org, www.jewfaq.org, www.torah.org, www.myjewishlearning.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
