Birçokları, Franz Kafka´nın ´Dönüşüm´ündeki (Metamorfoz) böceğin kimliğini, yazarın İbranice öğretmeniyle ilişkilendirir. Kafka´nın öğretmeni, kendini sonradan Hasidizm´e adayan, Prag kökenli Mordechai Langer´di.
Prag’da yazılmış olan en ünlü hikâyelerden birinde, Franz Kafka, bir böceğe dönüştüğünü keşfetmeye başlayan, genç bir adamı anlatır. Delikanlı parlak bir günün sabahı uyandığında kendisinin ‘canavar bir böcek’ haline dönüştüğünü dehşetle fark etmiştir. Birçoğunun köksüzlük ve mantıksız bir dünyayla karşı karşıya kalan insanın saçmalığı ve çaresizliği hakkında bir tür modern benzetme olarak gördüğü bu hikâyenin sonsuz sembolizmi hakkında çok şey yazıldı. Gerçekliğin zorluklarıyla ve yakın çevresiyle yüzleşmesi gereken grotesk böcek hakkında karmaşık ve tuhaf yorumlarda bulunuldu. Yine de hikâyenin ilham kaynağı gerçek bir kişiye, Prag’da yaşayan bir Yahudi’ye dayanıyor olabilir.
Bu kişi, Yahudi, Çek ve hatta biraz Alman olarak tanımlanabilecek bir aileden gelen, geleneksel bir entelektüel olan Jiri (Georgo) Mordechai Langer’di. Langer ailesi de, Prag’daki birçok Yahudi’nin tam vatandaşlığa adım atmak için yaptığı gibi geride bıraktıkları Yahudi mahallesinin dışında, rahat bir burjuva hayatı yaşadılar. Ancak Langer ile ilgili bir şey farklıydı. O, kendini her şeyden önce manevi kaderi olan bir Yahudi olarak görüyordu. Langer’in ruhsal yolculuğu onu Polonya’nın Hasidik yeşivalarına götürdü ve Prag’daki ailesinin yanına döndüğünde dönüşüm geçirmiş birine benziyordu. Belz Hasidlerinin giyimi kadar, onların yaşam tarzını da benimsemişti. Bu getto hayatını geride bırakan Prag Yahudileri için tamamen yabancı ve hatta utanç vericiydi. Langer bir münzevi gibi davranıyordu.
Jiri Langer
Langer Prag’dayken, Kabala ve Hasidizm dünyası hakkında yazarken, derin, hatta şiirsel bir İbranice bilgisi edindi. Geniş bilgi birikimi sayesinde, şehrin her yerinde kendine bir isim yaptı. İbranice öğrencileri arasında bulunan ünlü yazar Franz Kafka, mektuplarından birinde öğretmeninden ‘Westjude’ (Hasidizm’e özümlemiş Batı Yahudi’si) olarak söz etmişti. Kafka, Langer’in kendi ailesine karşı hissettiği yabancılaşma duygularına tanık oldu.
Dönüşüm adlı kitabının kahramanı Gregor Samsa’nın karakteriyle, kendi İbranice öğretmeni Langer arasında pek çok benzerlikler fark edilebilir. Langer’in kardeşi, yazar Frantisek Langer de benzerliği derhal fark edenler arasındaydı. Bu gün bilim insanları Prag şehri ile Franz Kafka’nın hikâyeleri arasında ve Kafka ile Prag’daki Yahudi toplumu arasında yakın bir bağlantı görüyor.
Kafka’nın İbranice derslerinin ve Langer ile büyüleyici karşılaşmalarının üzerinden neredeyse bir asır geçti. Yine de, onların edebi mirasları, aynı çatı altında, Kudüs’teki İsrail Ulusal Kütüphanesinde, aralarında yazar Max Brod ve filozof Samuel Hugo Bergmann’ın da bulunduğu o günlerdeki Prag Yahudi entelektüel çevresinin diğer üyelerinin arşivlerinde bulunabilir. İsrailli edebiyat eleştirmeni, entelektüel Dov Sadan, elindeki Mordechai Langer’in mektupları, el yazmalarının kopyaları, birkaç fotoğraf ve yazılarının bulunduğu basılı materyalden oluşan bir koleksiyon olan Mordechai Langer’in arşivini milli kütüphaneye emanet etti. Kafka’nın en iyi bilinen hikâyesi için ilham kaynağı olan bu kişiyi tanıtmak gerekirdi kanısındayım.
