Okula ilk başladığım dönemlerden itibaren soyadımı söylediğimde “Ailen yabancı mı?” sorusuyla karşılaşırım. “Evet, Sefarad bir aileden geliyorum yani ailem İspanya’dan İstanbul’a göç etmiş” dediğimde ise sorulan soru “İspanyolca biliyor musun?” şeklinde olur. Çocukluğumda “Hayır” cevabını vermek beni rahatsız etmezken büyümeye başladığımda neden Ladino öğrenmediğimi sorgulamaya başladım. Cevap basitti. Benim neslime ve benden birkaç nesil önceki büyüklerime ‘çocuk iki dili aynı anda öğrenmekte zorlanmasın’ diye düşünen ebeveynlerin çoğu Ladino öğretmemişti. Hatta yanlarında çok fazla Ladino konuşmamaya özen göstermişti. Şu an Ladino konuşabilen az sayıdaki aile bireylerim bütün bu çabaya rağmen Ladino öğrenmeyi başarmış kişilerden oluşuyor. Buna rağmen onlar da konuşacak kişi bulmakta zorlandıkları için Ladino unutulmaya yüz tutmuş durumda. Peki, büyüklerimiz haklı mıydı; gerçekten çocuklar aynı anda iki dili öğrenirlerse zorlanırlar mıydı?
Yapılan araştırmalar çocuklar için birden fazla dili aynı anda öğrenmenin bir sorun teşkil etmediğine yönelik. Çünkü özellikle beş yaşına kadar beyin ve beyindeki dil öğrenmeyle ilgili yapılar aldığı her bilgiyi sünger gibi emmeyi başarıyor. Yani zamanında aile büyüklerimizin yaptığı şey pek de gerekli değilmiş.
Gelelim diğer tarafa yani Ladino öğretilmeye çalışılmış azınlık kısmana… Onların hepsi Ladino’yu kolay mı öğrendi veya öğrenebildiler mi? Bu soruların cevabı genellikle hayır. Çünkü Ladino eğitiminde en önemli rolü üstlenen aileler çocuklarına doğru bir strateji ile dili öğretmeyi başaramadı.
Ladino eğitiminde ailelerin en sık sık yaptığı hatalardan biri çocuklara iki dili aynı anda öğretirken bir dilde bilinmeyen kelimenin öbür dille tamamlanması. Yani Türkçe konuşulurken arada kullanılan Ladino kelimeler ve Ladino konuşulurken arada kullanılan Türkçe kelimeler.
Burada şuna da dikkat çekmekte fayda var; Ladino içinde Türkçe olan karışım bir dil fakat bizim bahsettiğimiz bu Türkçe kelimeler dışında kalan kelimelerle kurulan cümlelerin yarattığı sorun. Yoksa herkesin çok sevdiği yarı Ladino yarı Türkçe ama kalıplaşmış yapılardan bahsetmiyoruz. Örneğin “El vapor esta yanaşeyando a la iskele” Ladino bilmeyenlerin bile bildiği ve çoğunlukla kullanıldığında insanda tatlı bir tebessüm oluşturan bir cümledir ve dil eğitimine zararlı olduğu da söylenemez.
Ladino öğrenmedeki bir diğer zorluk ise hata yapmaktan korkan bir toplum olmamız ve hata yaptığımızda küçümseneceğimize olan inancımız. Bu konudan çekinen kişilere verebileceğim en güzel öneri yabancı ülkeden gelen insanların Türkçe konuşmalarına durup dikkat etmeleri. Gerçekten akıcı ve doğru olmayan bir Türkçe kullanmalarına rağmen kimse onları ayıplamıyor değil mi? Peki sizin Ladino öğrenmeye çalışmanızı neden ayıplasınlar? Siz de onlar gibi bilmediğiniz bir dili öğrenmeye çalışıyorsunuz tabi ki hata yapacaksınız.
Ladino öğrenmeyi isteyip bugüne kadar öğrenmeye cesareti veya imkânı olmayanları harekete geçirecek birkaç bilgi verip biraz da işin bilimine göz atalım. İlk olarak yeni dil öğrenmek beyninizi geliştirmek için harika bir yöntem. Çünkü her yeni dil beynin farklı bir kısmını harekete geçiriyor. Yedi yaşa kadar olan dönemde öğrenilen diller beynin aynı bölgesinde (broca) depolanıyor. Yedi yaşından sonra öğrenilen diller ise broca bölgesinin çok yakınında depolanıyor. Eğer yeni dil yeterli miktarda öğrenilebilirse ana dilin öğrenildiği bölge ile kaynaşma gözlemlenebiliyor. Bu kaynaşma için gerekli dil öğreniminin süresi sanılanın aksine çok uzun yıllar gerektirmemekle birlikte uzmanlar yaş fark etmeksizin iki veya üç yıl aktif kullanılan dilin yeterli olacağı görüşünde.
Alzheimer oluşumunu geciktiriyor
İkinci dil öğrenmek Neuropsychologia’da yayınlanan bir makalede de belirtildiği gibi Alzheimer hastalığının ilk belirtilerini yaklaşık dört yıl geciktirmekte. Bilinen yabancı dil sayısı ikiden fazla olduğu takdirde bu gecikmenin beş yıla kadar çıktığı vakalar kayda geçmiş durumda.
Ladino’nun yok olmasını nasıl önleriz?
UNESCO tarafından yok olma tehlikesindeki diller arasında olan Ladino’nun bu listeden çıkması için bir şey yapmak isterseniz Karen Gerşon Şarhon tarafından Şalom YouTube sayfasında anlatılan Ladino derslerine göz atabilirsiniz.
Al vermos!
