Düşündürücü bir 'kürtaj' dramı

1960’lardaki kürtaj yasağının genç bir kadının hayatı üzerindeki yıkıcı etkilerini anlatan ‘Kürtaj’ sert, korkusuz, acımasız, çarpıcı bir film. İzleyicide tokat etkisi yaratan filmin gerçekçi tonu ve başarısında başrol oyuncusu Anamaria Vartolemei’nin payı büyük.

‘L’EVENEMENT’

Yön: Audrey Diwan

Sen: Audrey Diwan - Marcia Romero

Gör: Laurent Tangy

Kur: Géraldine Mangenot

Müz: Evgueni Galperine - Sacha Galperine

Oyn: Anamaria Vartolemei - Kacey Mottet Klein - Sandrine Bonnaire - Anna Mouglais - Luana Barjami - Louise Orry-Diquero - Louise Chevillotte - Pio Marmai

Fransa bu yıl Uluslararası En İyi Film Oscar’ında geçen hafta bu sayfada yer alan ‘Titane’ filmiyle temsil edilecek. Diğer iki aday Cédric Jimenez’in yönetip senaryosunu, karısı Audrey Diwan’la birlikte yazdığı ‘Bac Nord’ ve bugün eleştirisini okuyacağınız ‘Kürtaj / L’Evénement’ idi.

Fransız yazar Annie Ernaux’nun 20 yıl önce yayımlanan, aynı adı taşıyan öz yaşamsal romanının uyarlaması olan ‘Kürtaj’ın senaryosu Audrey Diwan ve Marcia Romero imzalı. Kürtaj yasağının genç bir kadının hayatı üzerindeki etkilerini ele alan roman ülkemizde ‘Kürtaj’ başlığıyla okuyucularıyla buluşmuştu.

Bir kadının yalnızlığı 

Diwan biçimsel cambazlıklardan kaçınan, düz anlatımlı, gerçekçi bir bakış açısıyla yaklaştığı filmini yalın bir şiirsellikle işlerken, kürtaj olmaya kararlı bir genç kadının yalnızlığını filmin her sahnesinde ön planda tutmayı başarıyor. Bunu duygu sömürüsü yapmadan, genç kadının yaşadığı dramı ve çıkışsızlığı tüm çıplaklığıyla sergileyen Audrey Diwan gerçekçiliğiyle övgüyü hak ediyor. Hikâyeye kattığı rahatsız edici sahneleriyle film 2021 yılına damgasını vurdu. Ben yüreğimde bir yumrukla bu sarsıcı filmi izlerken insanlığımdan utandım.

Antalya Film Festivalinin bir özel gösteriminde yer alan ‘Kürtaj’ı izleyen dört kişi, gerçeği aratmayan sahneler nedeniyle baygınlık geçirdi. Durdurulan projeksiyon, bu kişilerin ambülansla hastaneye kaldırılmasından sonra devam etti. ‘Kürtaj’ın Venedik Film Festivali’nde yapılan dünya prömiyerinde benzer sahneler yaşanmış, fenalık geçirenler olmuştu.

Film 1963 Fransa’sında, kürtajın yasak ve tehlikeli olduğu bir dönemde hamile kalan bir genç öğrencinin yaşadığı korkunç süreci anlatıyor. Fransa’nın güneyindeki Angouleme şehrinde yaşayan, işçi sınıfı mensubu bir ailenin kızı, parlak bir üniversite talebesi Anne (Anamaria Vartolomei) komşu şehir Bordeaux’da siyasal bilgiler tahsili yapan yakışıklı bir öğrenciyle, tren istasyonu yakınlarındaki bir otel odasında yaşadığı tek gecelik bir ilişkiden hamile kalır. Final sınavlarının yaklaştığı, sosyal hayatının azaldığı günlerde Anne, karnının endişe verici bir şekilde büyüdüğünü, kürtajın utancıyla yüzleşmek zorunda kaldığını görür.

Tekil bir mücadelenin peşine düşen Anne o dönemde hapislik suç olan kürtaj olma riskini üstlenir. Öğrenimini sürdürmek amacıyla bebeğini düşürmeye çabaladığı bir süreç yaşayan genç kadının hedefi, eğitimini yaşadığı küçük şehirden farklı bir yerde sürdürmektir. Hamile olduğunu öğrenince gizlice kürtaj olabilmek için kendisine yardım edebilecek birilerini aramaya başlar. Ancak hiçbir şey kolay değildir. Proleter ailesinin sosyal kaderinden kaçmayı aklına koyan genç kadın, anne-babasının işçi sınıfı ortamında sıkışıp kalmamaya kararlıdır. Kız arkadaşları Anne’ı dışlarken güvenilir sandığı tek erkek arkadaşı durumu öğrenince kendisiyle ilişkiye girmesini ister.

Film, Anne’ı hamile bırakan (Julien Frison tarafından canlandırılan) karakteriyle hiç ilgilenmeden, sadece ceza almaktan hatta ölmekten korkan bir karakteri takip ediyor. ‘Kürtaj’ genç kızların cinsel hayatlarını diledikleri gibi yaşamalarını engelleyen, cinsiyetin sadece kadınlar üzerinden konuşulmasını isteyen tutucu Fransız toplumunun etkileyici portresini çiziyor. Sansasyon yaratmayı hedeflemeyen, mesajını dolambaçsız yollardan anlatan Audrey Diwan düzene karşı açtığı protesto bayrağıyla ve sert bir tonla, korkusuz, acımasız, taviz vermez, çarpıcı bir film yapmış. Bu uğurda izleyicinin tüylerini diken diken eden gerçekçi sert sahneleri senaryosuna dâhil etmiş.

“Bu filmi öfkeyle yaptım”

Kadınların cinsel özgürlüğünü inkâr eden bir toplumsal hayat dönemini eleştiren film, yasaklı kürtaj sorununa bugüne dek sinemada ele alınmayan bir bakış açısıyla yaklaşıyor. Film, kürtaj yaptıran kadınların hüküm giydiği gerçeğini bizlere hatırlatıyor. Günümüzde Teksas’ta kürtaj yasağının gündeme gelmesi bu konunun güncelliğini koruduğunun bir ispatı.

Didaktik olmamayı başaran bu çarpıcı, sert ve düşündürücü dramda, hamilelik haftaları artarken filmin gerilim tansiyonu da artıyor. Yasağa rağmen kürtaj olmaya kararlı Anne’ın izinden giden, basit ama cesur bir film olan ‘Kürtaj’ izleyicide tokat etkisi yaratıyor. Audrey Diwan Altın Aslan Ödülü elinde, Venedik’te İngilizce yaptığı teşekkür konuşmasında: “Bu filmi öfkeyle, tutkuyla çektim, hem kalbimi hem beynimi verdim. Filmim vücudunu ve dişiliğini keşfeden bir genç kızın öyküsü. Bu filmin bir deneyim olmasını istiyorum; izleyicinin kendisini bu genç kadının yerindeymiş gibi hissetmesini istiyorum.”

Bu roman uyarlaması belgesel yalınlığındaki filmin, gerçekçi tonu ve başarısında genç oyuncu Anamaria Vartolomei’nin katkısı var. Bacau doğumlu Rumen-Fransız oyuncuyu, yönetmeni Diwan ödül konuşmasında şöyle takdim etti: “Anamaria filmin oyuncusu değildi. Filmin kendisiydi.”

Fransa’da kürtaj hakkı 1970’lerin ortalarında, muhafazakâr sağ ve dini güçlere karşı kadınlar tarafından kazanıldı. Yasa ünlü politikacı Simone Veil tarafından kabul edildi. Yasadışı kürtajın tehlikeleri konulu en önemli filmler arasında Mike Leigh’in ‘Vera Drake’i (2004) ve Eliza Hittman’ın Berlin’de Gümüş Ayı Ödülü kazanan ‘Never Rarely Sometimes Always’ini (2020) sayabiliriz. Ancak sinema tarihinin en etkileyici kürtaj konulu film, Rumen Cristian Mingiu’nun 2007’de Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye kazanan ‘4 Ay, 3Hafta, 2 Gün / 4 Luni, 3 Saptamani Şi, 2 Zile’sidir. Filmin Çavusesku Romanya’sında kürtajın yasak olduğu yıllarda geçen konusuyla, bir üniversite öğrencisi arkadaşının yardımıyla yasal olmayan yollardan kürtaj yaptırmanın yollarını arıyordu. Film sağlam senaryosu, akıcı ve inandırıcı diliyle hayranlık uyandırmıştı.

Gizlice kürtaj olmanın yolları 

Audrey Diwan (41) Lübnan asıllı, sinema endüstrisinde kadın erkek eşitliğini savunan bir sanatçı. Siyasal bilgiler ve sinema tahsili alan Diwan yönetmenlikten önce gazetecilik ve senaryo yazarlığı yaptı. Yazdığı senaryoların en ünlüsü (özel hayatında eşi olan) Cédric Jimenez’le müştereken yazdığı ‘Bac Nord’. Aynı yönetmenin ‘Aux Yeux de Tous’ (2012), ‘La French’ (2014) ve ‘HHhH’ (2017) filmlerinin de senaryolarına katkıda bulunmuştu. Audrey Diwan’ın kamera arkasına geçtiği ilk filmi, uyuşturucu bağımlısı bir aile reisinin dramı, ‘Ama Siz Çılgınsınız / Mais Vous Etes Fou’ (2019) ile çok ses getirememişti. İkinci filmi ‘Kürtaj’ kendisini Cannes’dan sonra Venedik’te de en büyük ödülü alan ikinci Fransız kadın yönetmen yaptı.

Diwan’ın mizansenine üç teknisyen katkıda bulunuyor. Galpérine Kardeşlerin ikonik piyano tınıları ağırlıklı müzik partisyonu sersemletici ve çok başarılı. Görüntü Yönetmeni Laurent Tangy, omuz kamerasıyla yakın plandan filmin ana karakterinin yüzündeki teslimiyet ifadesini yakalamaya çalışıyor. 4/3 formatının seçimi, akıbetinin ne olacağını kestiremeyen, endişe içindeki bir kadının çıkışsızlığı üzerinden, izleyiciye boğulma hissini geçirmesini kolaylaştırıyor. Anne’ı genellikle sırtından takip eden kamera, izleyiciye olayları onun perspektifinden yaklaşmasını ve karakterin duygu durumunu unutturmamasını sağlıyor.

Filmin yükünü omuzlarında taşıyan Anamaria Vartolomi (22) yakın plandan çekilen hüzünlü ve anlamlı yüzü, yaşadığı çıkışsızlığı ve panik korkusunu yansıtırken izleyicide bir boğulma hissi uyandırıyor. Vartolomi kendisinden emin ama kırılgan Anne rolünde, öfkesini ve korkularını bastırmanın zorluğunu hissettiriyor. Kendisini İKSV’nin çevrimiçi/online gösterilerinden ‘La Bonne Epouse’dan (2020) tanıyoruz. ‘Kürtaj’dan önce on filmde oynayan genç oyuncu ünlü bir yönetmenle çalışma fırsatını bulmamıştı.

Filmde az tahsilli ev kadını olan Anne’ın annesini, deneyimli aktris Sandrine Bonnaire canlandırıyor. Oyuncu kadrosunun diğer bir ünlüsü, yasadışı kürtajcı rolündeki Anna Mouglalis.

Audrey Diwan’ın zaferi, ilgi odağını yakalayan, heyecan verici yeni nesil kadın yönetmenleri de işaret etmiş oluyor.

‘Kürtaj’ 4 Şubat’ta vizyona girecek.