“Çocuklara felsefeyi değil felsefi yaklaşımı öğretin”

Nedir felsefi danışmanlık? Kimlere hangi vakalara uygundur?

Felsefi danışmanlık pratikleri, kendimizde ve çevremizdeki sorunları anlayıp, onları farklı yönlerden değerlendirmemizi ve kendi çözümlerimizi bulmamızı sağlayan bir yaklaşımdır. Danışmanlık, farklı filozofların görüşleri, düşünce yöntemleri, sorunları çözerken izledikleri yollar ve bunları gündelik hayatımızda nasıl kullanabileceğimizi konuşarak yapılmakta. Diğer bir deyişle, tarih boyunca filozofların karşılarına çıkan kişilerle yaptıkları sorgulama ve tartışmaların, kavram analizlerinin ve mantıksal akıl yürütmelerinin günlük hayatta karşılaştığımız güçlüklere uyarlanması ve uygulamasıdır.

Kurucusu olduğum Felsefi Danışmanlık Türkiye, ülkemizde yeni duyulmaya başlayan bu yaklaşım ile tanışmanız, bu alanda gelişmeniz, derinleşmeniz ve uzmanlaşmanız için oluştu.

Modern bir yaklaşım olmasına rağmen, felsefi danışmanlık tekniğinin çok güçlü temellerinin olduğu varsayılabilir. Eski çağlarda tüm danışmanlıkların felsefi danışmanlık olarak bilindiği düşünülürse yeni bir dal olduğunu söyleyemeyiz. Hatta tarih boyunca, birçok hükümdar, padişah, kral ve kraliçenin; bilgeliğinden rehberlik aldığı danışmanlara sahip olduğunu da hatırlatmak isterim. Esasen, Doğu ve Batı kültürlerinin ünlü düşünürleri, Antik Yunan’dan çağımızın değerli filozofları günlük hayatlarında karşılaştıkları sorunlara karşı çözüm arayışlarından dolayı birer felsefe danışmanıdır.

Bugünün felsefi danışmanlarının kullandığı tekniklerin birçoğunun geçmişinin, Antik Yunan'daki ilk filozoflara dayandığını söyleyebiliriz. İlk felsefi danışman olarak temsil edilen Sokrates’in günlük hayatta, çarşı ya da pazarda karşılaştığı kişilerle yaptığı sohbetlerde, felsefi düşünme ve sorgulamayı bir yöntem olarak kullandığı bilinmekte. Tıpkı Sokrates’in gün içinde karşılaştıklarıyla yaptığı gibi, felsefe danışmanlarının en önemli amacı danışmanlığa gelen kişilerin varsayımlarını, inançlarını düşünmeye ve sorgulamaya teşvik etmektir.

Dünyada yaygın olarak kullanılan bir teknik midir?

80’lerin başında, Almanya başta olmak üzere, Hollanda, Fransa ve İsrail'e, daha sonra da Kanada, Amerika, İngiltere ve Güney Afrika olmak üzere yeniden uygulanmaya ve araştırılmaya başlanmıştı. Günümüzde ise bu akım İtalya, İspanya, Portekiz, İsveç, Norveç ve Meksika gibi dünyanın çeşitli ülkelerinde yaygın olarak kullanılıyor.

Psikolojik, pedagojik yaklaşımdan farkı nedir?

Felsefi danışmanlık, herhangi bir psikoloji yaklaşımı ya da psikoterapi türü değildir. Bütün diğer danışmanlıklardan farklı bir tekniktir. Kısa süreli ve çözüm odaklıdır. İçinde bulunduğu durum ne olursa olsun, danışan ‘hasta’ değil, ‘birey’ olarak kabul edilir. Dolayısıyla felsefi danışmanlık seanslarında klasik ‘hasta-terapist’ ilişkisi yoktur.

Önyargısız, mantıklı bir şekilde sohbet edilir. Felsefi danışmanlık, sizi ve problemlerinizi etiketlemek veya yargılamak yerine, konular üzerine açık ve net bir şekilde derin düşünülmesini ve problemlerin çözümünü hedefler. Bu süreçte danışan, kendi hayatına en uygun çözüm yollarını özgün bir şekilde ortaya koyar.

“Çocuklara felsefe öğretmek, tarih öğretmek gibidir”

Çocuklara nasıl felsefe öğretmeliyiz? Çocuklar için felsefe (P4C) kavramı nedir? Çocuklar için tavsiye edeceğin yayın ya da programlar var mı?

Çocuklara felsefe öğretmek, onlara tarih öğretmek gibidir. Tabii ki, her yetişkin gibi her çocuğun klasik anlamda felsefe öğrenmesinde yarar var. Bunun yanı sıra, ben, çocuklar ile felsefe yapmayı öneriyorum. Çocuklara öğretilebilecek en değerli yetkinliklerden biri olan, felsefe (yapma) becerileri, onlar ile felsefe yaparak, sorgulayarak, eleştirel ve yaratıcı düşünerek, mümkün kılınabilir.

P4C kavramı: Çocuklar ile felsefe ya da çocuklar için felsefe yöntemi, 1970’lerde Lipman tarafından geliştirilmiş ve ilerleyen süreçte teorik çerçeveye uygun okullarda kullanılabilecek şekilde yaygınlaşmıştır. P4C olarak kavramsallaşan, çocuklar için felsefenin temelini, çocukların filozofça sorular sorduğu, kavramlar üzerine derinleştiği, değerlendirme yeteneğini geliştirdiği -kısacası felsefe yapabileceği- yöntemler oluşturur.

‘Uygulamalı Felsefe’nin bir türü olan çocuklarla felsefe pratikleri, temelde çocuklara düşünme eğitimi vermeyi amaçlar. Sokrates’ten esinlenilerek geliştirilen bu yöntem ve destekleyicisi teknikler, çocuklara neyi düşünecekleri yerine nasıl düşüneceklerine dair sistematik sorgulama ve tartışmaya dayalı perspektifler kazandırmayı amaçlar. Bu sayede felsefi (sorgulayıcı, yaratıcı, eleştirel ve nedensel) bir bakış açısıyla yaşamanın doyumunu ve mutluluğunu hissettirmeyi amaçlar. Çocukların okulda ve sosyal yaşamında öğrendikleri bilgilerin, davranışların, duyguların ve değerlerin, günlük hayatları ve sosyal çevreleri ile ilişkilendirilmesini sağlar.

Son yıllarda yapılan birçok araştırma, çocukların deneyimlediği felsefe uygulamalarının yaratıcılık, sebep-sonuç ilişkisi kurma, özgüven, dil, eleştirel düşünme becerileri ve matematik becerilerinin gelişimini desteklediğini göstermekte.

Son birkaç senede çocuklarla felsefe alanı ülkemizde çok gelişti ve gelişmeye de devam etmekte. Bunun en sevindirici yanı, bu alanda birçok kaynağın da yaygınlaşmaya başlaması. Birçok yayınevinin ve yazarın ürünlerine ulaşabilirsiniz. Bu yayınlar arasında, en çok yararlandığım ve saygı duyduğum, değerli öğretmenim, Oscar Brenifier'in yazdığı Filozof Çocuk serisi. Bunun dışında hem Türk yazarların hem de alanındaki diğer uluslararası uzmanların eserlerinin çevirilerini kolaylıkla bulabilirsiniz.

Amaç düşünülmezi düşünmek

Çocuklara felsefi yaklaşımı öğretmek için birkaç pratik tavsiye/önerin veya alıştırma önerin ne olur?

Çocuklar için felsefe, felsefi danışmanlık yaklaşımı ile birlikte felsefi uygulamalar başlığı altında toplanabilir. Bu yaklaşımları öğrenebilmenin, en pratik yolu, felsefi becerileri geliştirmektir.

Immanuel Kant, felsefe eğitiminin felsefeyi öğrenmek değil, felsefe yapmayı öğrenmek olduğunu söyler. Felsefe yapmak, bir fikri, soruyu, sorunu ya da kavramı algılayarak, analiz ederek, problemleştirerek, test ederek düşünmektir. Başka bir deyişle, felsefi uygulama (egzersiz) belli bir fikri çalışmayı, kil gibi yoğurmayı, taşlaşmış kabullerin etkisinden çıkarmayı, bir an için temellerini sarsmayı içerir. Felsefe yapmak, özünde bir (transformasyon) dönüşümdür.

Bunu yapmak da, kavramsal açıklık, iletişimde netlik ve sağlıklı düşünmeyi içerir. Felsefi danışman ya da (P4C) çocuklarla felsefe kolaylaştırıcısı; felsefe yapabildiği ölçüde uzmanlaşır. Her danışman adayının kendine özgü bir süreci vardır.

Kolaylaştırıcı, olana ve deneyimlenene merak ile yaklaşır, düşünülmezi düşünmeyi amaçlar. Bunu da metodik ve sistematik bir şekilde yapar.

Metodik, sistematik ve sorgulayıcı felsefe yapma becerisi nasıl öğrenilir?

Birinci koşul felsefe tarihine ve mirasına hâkim olmaktır. Temel felsefi kavramların, soruların ve alt disiplinlerin öğrenilmesidir.

İkinci koşul bu alanda teorik bilgiye ve pratik deneyime sahip uzmanlardan eğitim almaktır. Örneğin kurucusu olduğum Felsefi Danışmanlık Türkiye, kişilere özel ve grup formatında, felsefi danışmanlık eğitim hizmetini ülkemizde ilgilenenlere sunuyor. Eğitimler, felsefi danışmanlığa ilgisi olan, kişisel ve profesyonel anlamda yetkinlik kazanmak isteyenlere yöneliktir. Katılımcıların; bireysel, sosyal, etik ve profesyonel hayatlarında sağlıklı düşünebilme, işlevli soru sorabilme, koşullara uygun karar verebilme ve karşılaştıkları sorunları çözme becerilerini geliştirmeyi amaçlar.

Üçüncü ve belki günümüzde en önemli koşul da yaşayış, biliş ve oluş olarak felsefi danışmanlığı mümkün oldukça deneyimlemektir. Bu süreçte danışan ve danışman olarak kişi, derinleştirme, kavramsallaştırma, sorunsallaştırma ve değerlendirme becerilerini deneyimleme ve geliştirme imkânı bulur. Felsefi danışmanlığı bir spor aktivitesi, sanat dalı ya da bir oyun olarak kabul edersek, bunların hiçbiri ilk denemede basit değildir; hatta kurallarla daha da zorlayıcı olabilir. Birtakım prensip, beceri ve donanımlar gerektirir. Bilindiği gibi, yetkinleşmek için süreç içinde aktif olmak, uygulamaların tekrarlanması ve destekleyen egzersizler yapmak gerekir. Tekniğin anlaşılma aşaması önceliklidir, ardından tekniğin gerektirdiği becerilerin zamanla ve çaba ile gelişmesine imkân sağlamak gerekir. Bunun çok net bir şekilde anlaşılmasında ve ifade edilmesinde fayda var.

Biraz kendinden ve yetkinliğinden bahseder misin? Bu dalla nasıl tanıştın? Bu işi nerelerde yapıyorsun?

Boğaziçi Üniversitesi Felsefe mezunuyum. Yüksek lisansımı IDC Herzliya-Organizasyon Psikolojisi (MA) & Tel Aviv Üniversitesi-Felsefe (MA)’de yaptım. 2008’den bu yana, felsefi danışmanlık ve uygulamalarıyla ilgilenmekteyim. Konu hakkında İsviçre, Türkiye, Hollanda, Fransa ve İsrail'de olmak üzere birçok eğitime ve konferansa konuşmacı olarak katıldım. Bu daldaki önemli profesörlerin Kanadalı Peter Raabe, Fransız Oscar Brenifier, Amerikalı Lou Marinoff ve Avustralyalı Christos Iliopoulos’un öğrencisi olma onuruna sahibim. Aldığım eğitimlerin sonrasında Raabe ve Illiopoulos ile birlikte, online vaka inceleme ve değerlendirmelerini sürdürüyoruz. 2015’te 12 farklı ülkeden 18 kadın felsefe danışmanının yer aldığı Lexington Yayınevinden çıkan ‘Felsefe Danışmanlığı’nda Kadınlar’ (Women in Philosophical Counseling: The Anima of Thought in Action) adlı kitapta makalem yayınlandı.

Son sekiz senedir, ‘Unlocking Practices’ (Kilit Açıcı Uygulamalar) adı altında felsefeyi kişisel gelişim ve problem çözme tekniği olarak uygulamaktayım. Çocuklar, öğrenciler, eğitmenler ve birçok meslek dalından çalışanlar ve yöneticilere felsefi danışmanlık yapıyorum. Aynı zamanda, yaratıcı ve eleştirel düşünceyi amaçlayan eğitimler, kurslar ve atölye çalışmalarıma dünyanın farklı ülkelerinden insanlar yoğun ilgi gösteriyor. Felsefeyi metot olarak kullanarak, kişisel farkındalık ve kişisel gelişim projesinde yer alıyorum. İngilizce, Türkçe ve İbranice olmak üzere bireyler, gruplar, şirketler ve kurumlar ile çalışıyorum. Bunların yani sıra ‘Çocuklarla Felsefe’ branşının yayılması için birçok alanda faaliyet gösteriyorum. Gizliliği esas alarak uyguladığım felsefi danışmanlık ve uygulamaları son dönemde, telefon ve görüntülü Skype görüşmeleri sayesinde Avustralya, Güney Afrika, İngiltere, Türkiye ve Amerika’ da yaygınlığını daha da arttırdı. Böylece bütün dünyadaki danışanlarım ile felsefe bilgeliğinin gelişimine hizmet ediyorum. 2021’in mart ayında ‘Felsefi Danışmanlık Türkiye’ platformunu kurdum. Buradaki esas amacım, felsefi uygulamalar alanında gelişmek ve danışmanlık almak isteyen bireylere ilham olmak. Çocuklarla felsefe ve özellikle de felsefi danışmanlık, eğitimlerini profesyonel eğitici/ kolaylaştırıcı kadroları ile başlattım. Platform, kolaylaştırıcılık ve danışmanlık eğitimlerinin yanı sıra kişiye ve kurumlara özel danışmanlık seansları ve atölyeleri düzenliyor.

Son birkaç senedir, bireysel felsefe danışmanlıkları ve eğitimlerinin yanı sıra, belli programlar çerçevesinde grup danışmanlıkları ve atölye çalışmaları yapıyorum. Türkiye, İsrail ve Avrupa'da, sivil toplum kurumlarına, teknoloji şirketlerine, avukatlık ofislerine, psikiyatristlere özel eğitim ve atölye programları tasarlıyorum. Hatta özel gruplarla, süpervizörlük çalışmaları ve danışmanlıkları gerçekleştiriyorum. Belli eğitim kurumlarında, sınıf öğretmenlerine ve rehber öğretmenlere, profesyonel becerilerini geliştirecekleri çeşitli eğitimler veriyorum. Ek olarak, ‘Çalışma Hayatında Felsefe’ başlıklı atölye ve grup danışmanlığı programları mevcut. Örneğin, ‘Şirketimi geliştirmek için ne yapmalıyım? Hangi alanlara yatırım yapmalıyım? Neden potansiyellerimi yeterince kullanmıyorum?’ gibi stratejik soruların yanıtları için bana başvuran çok oluyor. Ayrıca, yöneticilerin çalışanları ile ve çalışanların birbiriyle ilişkilerinde ortaya çıkan sorunların nedenlerinin fark edilmesi ve çözüm üretilmesi, verim ve motivasyonun arttırılması üzerine çok farklı şirket ve kurum için danışmanlık programları geliştiriyorum.