Dünyanın içinde bulunduğu küresel finans sistemi en zor dönemlerinden birini geçiriyor. Bakalım ekonomilerin test sürüşleri ile toparlaması kolay olabilecek mi? Net olan bir husus var, kimsenin tam olarak bilmediği veya durumu yönetemediği. Kitapların yeniden yazılması gereken bir sürece doğru hızla savruluyoruz. Eski kitaplar yeni gelişmelere derman olmuyor. Akademi de öyle.
Yıllar içerisinde otomobiller elektrikliye, sürücüsüz olmaya doğru kayarken, telefonlar kabloludan mobil cihazlara dönerken, tüplü televizyon yayınları artık likit ekranlardan katlanabilir ekranlara girerken, radyo yayınları için tahsisli frekans gerekmezken, akademi ve eğitim sistemi hala sınıf içinde günün bu yeni dinamiklerini anlatmaya, uygulatmaya, yorumlamaya, çözmeye çalışan, çoğunlukla didaktik yapısına hızla devam ediyor. Öğrenciler artık dört yıllık fakültelerden çok, uzaktan öğrenme yöntemleri ile merkezi yapıdan çok dağıtık yapıda farklı platform ve üniversitelerden ders alabilirken, hala tek bir yerden diploma vermeye çalışmak, keza iş hayatında da hala diploma odaklı personel seçimlerini sürdürmek belki de günümüz ekonomilerinin, finans ve iş dünyasının en büyük sorunu.
Bitcoin versus Dolar
Dağıtık yapı ve merkezi yapı derken bir başka örnek verelim. Japon Yeninin dolar karşısındaki fiyatının TL kıyaslaması gibi olmaz umarız ama düz mantıkla durum aynen şu şekilde. Bitcoin malum dolar cinsinden fiyatlanıyor genelde. Baz para dolar kabul edildiği için. Kimileri Bitcoin veya kripto paralar bu yüzden fiat paranın yerine geçemez diyor. İsterseniz Bitcoin’i kilowatt saat cinsinden de fiyatlayabilirsiniz. Ama konumuz bu değil. Bitcoin geçen hafta yine Omicron endişeleri ile dolar karşısında düzeltme yaparak değer kaybına uğradı. Bu arada resmi ülke parasını Bitcoin olarak kabul eden El Salvador Bitcoin toplamaya devam etti. Buna bir şekilde resmi parasının değerini korumak için döviz satışı müdahalesi de denebilir. Dolar sat Bitcoin al. Fakat normalde en etkili silah faiz diyor mevcut kitaplar ve klasik iktisatçılar. İyi de Bitcoin ve kripto paralar faiz taşımıyor ki. Üstelik karşısındaki baz para da faiz taşımıyor. Daha doğrusu taşıyor ama politika faizi sıfır olarak kabul edilebilir. Daha da ilginci El Salvador’un enflasyon oranı yüzde 5,49 iken politika faizi yüzde 4,01 olarak geçiyor. Bir adım öteye daha ilginç bir noktaya geçelim. Karşısındaki baz paranın enflasyon oranı yüzde 6,20 iken, politika faizi yüzde 0,25 hâlâ. Enflasyon oranı artarken ve artık hatasından dönüp bunu kabul eden Powell ve Yellen söylerken faiz artışı hâlâ gelmiyor. Avrupa Merkez Bankasına girmiyoruz bile. Şimdi normalde faiz ve enflasyon oranları bu durumdayken, faiz her iki tarafta da yokken aslında iktisadın en temel kuralı olan arz talep işliyor. Colon El Salvador’un para birimi iken 2001 yılında dolarizasyon karşısında resmi para birimi dolara dönüyor, buna rağmen satın alma gücü paritesi ile yarı yarıya değer kaybedince yirmi sene sonra Bitcoin’e dönüyor.
Hocam Senin Kafan Karışık
Şimdi, El Salvador’un parası baz para iken enflasyonu da şu anda baz paranın ülkesinin altında iken, satın alma gücü paritesine göre El Salvador ekonomisini korumak adına Bitcoin tercih ederken ve hatta Bitcoin City ile atılımlar yaparken, resmi parası Bitcoin’in değerini korumak için teknik olarak faiz arttıramıyorsa ve enflasyon oranları da bu şekildeyken aslında merkeziyetçi yapının merkeziyetsiz yapıya olan bu mücadelesini ekonomi, para banka kitaplarında nasıl yazmak, görmek gerekiyor? Faizsiz para sistemine kafalar mı hazır değil, kitaplar mı, yazanlar mı, yorumlayanlar mı, sunanlar mı, karşı duranlar mı, savunanlar mı? Malum savunanlar da kripto paralara pek sıcak bakmıyorlar. El Salvador’un eti ne butu ne demeden bu siyah kuğuyu en az Çin Modeli kadar tartışmakta fayda var. Malum Çin Modelini de Türkiye’de ilk dile getiren ekranlarda ve yine bu sayfada Şalom Gazetesinde İstanbul Ekolü. Keza yeni bir Bretton Woods Toplantısı davetini İstanbul Ekolü Manifestosu ile dünyaya yapan da. Hocam senin kafan karışık aslında. Kitapların dışına çıkma, enflasyon, faiz, emisyon, yazılanlar neyine yetmiyor. Bu da bir başka tercih. Doğruysam ben yeterliyim, yanlışsam bir kişi yeterli. Özetle, bir kişi ile göle çalınan bir maya belki de. Ama ya tutarsa, hepimizin.
https://www.globalpropertyguide.com/Latin-America/El-Salvador/currency-value
https://www.salom.com.tr/haber-120221-gercekleri_tarih_yazar.html
https://www.salom.com.tr/haber-118796-kripto_para_midir_lale_sogan_midir.html
