22 Aralık´ta Türkiye´de İslam dünyasının dört bir yanından hahamlar İslam Ülkeleri Hahamlar İttifakının ilk buluşmasını gerçekleştirdi.
Türk Yahudi Toplumu yönetimi ve Türkiye Hahambaşılığı himaye ve davetinde İslam Ülkeleri Hahamları İttifakının (Alliance of Rabbis in Islamic States – ARIS) ilk toplantısında ondan fazla ülkenin hahamları bir araya geldi. Konuklar, Türkiye Hahambaşı Rav Haleva himayesinde, Rusya Hahambaşısı Haham Berel Lazar da dahil olmak üzere diğer önde gelen yetkililerinin katılımıyla, Müslüman dünyasında Yahudi yaşamıyla ilgili konuşmak için toplandı.
2019 yılında kurulan İslam Ülkeleri Hahamlar İttifakı, 14 ülkedeki hahamlar aracılığıyla, İslam dünyasındaki Yahudi yaşamını zenginleştirmek amacını taşıyor. Gerçekleşen toplantı da Kazakistan’dan Azerbaycan’a, Uganda’dan Nijerya’ya kadar çok geniş bir coğrafyada 100 binden fazla Yahudi’yi temsil eden haham ve baş hahamların katılımıyla gerçekleşti.
Yahudiler ve Müslümanlar arasındaki ilişkileri normalleştirmenin küresel anlamda stratejik çıkar sağlayacağı düşüncesine dayanan ARIS Zirvesi’nde, dinler arası ilişkilere, Müslümanlar ile Yahudiler arasındaki tarihi ve derin ilişkilere de değinildi.
ARIS Başkanı Rabbi Mendy Chitrik, buluşmayı, “Hahamların toplumsal görevlerini yerine getirmek için birbirlerine yardım etmeyi yeniden taahhüt ettikleri tarihi bir zirve” olarak nitelendirdi. Chitrik, “Biz, Müslüman dünyasında yaşayan Yahudiler ve Müslümanlar arasındaki barış ve hoşgörünün en güzel örneğiyiz” diye ekledi.
Ülkelerindeki pandemi kısıtlamaları nedeniyle tarihi toplantıya bizzat katılamayan Fas ve Tunus hahamları da selamlarını göndererek, online katılım sağladı.
Çarşamba günü Ankara’ya geçen grup, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından kabul edildi. Zirveye katılan tüm yabancı hahambaşı ve hahamların yanı sıra Türk Yahudi Toplumunun da kalabalık bir heyetle yer aldığı Saray’daki kabulde, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ile Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın da hazır bulundu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, İttifak üyelerini ve Türk Yahudi Toplumu temsilcilerini kabul ettiği görüşmede şu konuşmayı yaptı:
“İslam Ülkeleri Hahamlar İttifakının saygıdeğer mensupları, Türk Yahudi Toplumunun kıymetli üyeleri, değerli misafirler… Sizleri en kalbi duygularımla selamlıyorum, Cumhurbaşkanlığı Külliyesine, milletin evine hepiniz hoş geldiniz… Sizlerle bir araya gelmekten büyük bir memnuniyet duyuyorum.
Sayın İshak İbrahimzadeh’ye bu güzel buluşmaya vesile olduğu için ayrıca teşekkür ediyorum.
Sizlerin şahsında kendi vatandaşlarımızla birlikte tüm Musevileri şahsım ve milletim adına gönülden selamlıyorum.
Ülkemizde geçirdiğiniz süre zarfında Türkiye’nin zengin kültürünü, kadim tarihini, ülkemizdeki barış ve hoşgörü iklimini bizzat müşahede etme fırsatı bulacağınıza inanıyorum.
Türkiye Hahambaşılığının desteği ile İstanbul’da bir araya geldiğinizi de memnuniyetle öğrendim. İstanbul’umuzun bu buluşma için en anlamlı şehirlerden biri olduğu aşikardır. Bildiğiniz gibi Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u fethettikten sonra şehrin kültürel zenginliğini artırmak için Haliç’in iki yakasında ikamet eden Yahudi cemaatlerini İstanbul’a davet etmiştir. Davete icabet ederek İstanbul’a gelen Yahudiler bu benzersiz şehrin hayatına büyük katkı sağlamışlardır. Türk toprakları ayrıca tarih boyunca dünyanın farklı bölgelerinde zülüm görmüş Yahudilerin sığınacakları bir huzur limanı olmuştur. Bizler 1492’de Engizisyondan kaçan Yahudilere kucak açmış bir milletiz. Osmanlının Yahudilere kucak açmasını sağlayan ruh bugün de en canlı şekilde mevcudiyetini korumaktadır. II. Dünya Savaşı sırasında Nazi mezaliminden kaçan çok sayıda Musevi de temerküz kamplarına gönderilmekten, Türk hükümetinin kararlılığı ve Türk diplomatlarının insan üstü çabalarının sayesinde kurtulmuştur. Musevi vatandaşlarımızın asırlardır ülkemizin gelişmesi, güçlenmesi, hedeflerine ulaşması için yaptıkları katkıları takdirle karşılıyoruz. Irkçılık gibi, antisemitizm gibi, farklı dinden olana tahammülsüzlük gibi, gayri insani fikirlerin bu topraklarda zemin bulmasına izin vermedik, vermeyiz. İslam düşmanlığını nasıl bir insanlık suçu olarak görüyorsak antisemitizmi de aynı şekilde bir insanlık suçu olarak görüyoruz. Türkiye, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun, 2005 yılında aldığı, Uluslararası Holokost Kurbanlarını Anma Günü kararının ortak sunucusudur. Keza, Holokost’un inkar edilmezliğine ilişkin 2007 no’lu kararın da ortak sunucusu olmuştuk. Uluslararası Holokost Anma İttifakına da 2008 yılında gözlemci üye olduk.
İnsanı inancında veya etnik kökeninden dolayı ötekileştiren hiçbir yaklaşımı kabul etmiyorum. 40 yılı aşkın siyasi hayatım boyunca bu konudaki net duruşumu, içeride ve dışarıda, her platformda açıkça dile getirdim. Günlük siyasi tartışmaların farklı inançlara mensup vatandaşlarımızı olumsuz etkilemesine asla müsaade etmedim, etmem.
Kıymetli misafirler,
Koronavirüs salgını ile beraber tüm dünyada hoşgörüsüzlüğün tırmandığı bir dönemde icra ettiğiniz bu toplantıyı son derece önemli buluyorum. Özellikle batılı ülkelerde yükselen İslam düşmanlığı, antisemitizm ve yabancı düşmanlığıyla mücadelede dayanışma içinde olmamız gerekiyor.
Bunun yanında Ortadoğu’da barış ve istikrar ortamının güçlendirilmesi için de hep birlikte çaba sarf etmeliyiz. Her üç semavi dinin mukaddes mekanlarına ev sahipliği yapan bu kadim coğrafyada asla gerilim, çatışma, kargaşa görmek istemiyoruz.”
Türkiye’nin en büyük arzusu farklı din, dil ve etnik kökenlere sahip olan toplumların barış içinde bir arada yaşadığı bir Ortadoğu’dur. Bizim İsrail hükümetine yönelik uyarılarımız meselelere Ortadoğu’nun uzun vadeli barış ve istikrarı açısından yaklaşılmasını sağlamak içindir. Kudüs başta olmak üzere Filistin meselesinde atılacak adımlar, sadece Filistinlilerin değil, İsrail’in de güvenlik ve istikrarına katkı yapacaktır. Gerek İsrail Cumhurbaşkanı Sayın Herzog, gerek Başbakan Sayın Bennett ile yeniden canlanan diyalogumuzu bu bakımdan önemsiyorum. Filistin konusundaki görüş ayrılıklarımıza rağmen İsrail ile ekonomi, ticaret ve turizm alanındaki ilişkilerimiz kendi mecrasında ilerlemektedir. İsrail’in barış çabaları bağlamında samimi ve yapıcı bir tutum sergilemesi hiç kuşkusuz normalleşme sürecine katkıda bulunacaktır.
Kudüs’te tüm inanç gruplarının hassasiyetlerini göz edecek bir çözüm bulunabileceğine inanıyorum. Türkiye- İsrail ilişkileri bölgemizin istikrarı ve güvenliği bakımından hayatidir. Tabii bu konuda özellikle sizlerin desteğini önemsiyorum. İşbirliğimizi geliştirmeye, yüksek potansiyelimizi daha iyi değerlendirmeye hazırız. Temas ve diyalogu sürdürmeye önem veriyorum, zira bunun ortak menfaatimize olduğuna inanıyorum. Bu düşüncelerle sözlerime son verirken Ankara’ya teşrifleriniz için sizlere şahsım ve milletim adına teşekkür ediyorum.”
Erdoğan’ın tüm konuşması, Rav İsak Alaluf tarafından İbraniceye tercüme edilerek, yabancı konuklara iletildi.
Cumhurbaşkanı’nın anlamlı sözlerinin ardından Hahambaşı Rav Haleva bir konuşma yaptı. Rav Haleva, Yahudilerin Türk coğrafyasında güven ve din özgürlüğü içinde yaşadığını ve bunun da İslam ülkelerinde yaşayan diğer Yahudi cemaatleri için bir örnek teşkil ettiğini belirtti.
Rav Haleva’nın ardından Rus Hahambaşısı, Azerbaycan Hahambaşısı ve İran Hahambaşısı yaptıkları kısa konuşmalarla ülkelerinin ve kültürlerinin zenginliklerini gösterme fırsatı buldular.
Külliyede ayrıca David Sevi tarafından Arvit duası ve ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan şahsında Türkiye’yi kutsama duası okundu.
Saray’daki kabul, hep birlikte yenen yemek ve karşılıklı olarak verilen hediyelerle son buldu. Türk Yahudi Toplumu, Cumburbaşkanı Erdoğan'a Afganistan yapımı özel bir hanukiya hediye etti.
Türk Yahudi Toplumu Başkan Vekili, Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde çok iyi ağırlandıklarını, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da kendilerine çok vakit ayırdığını belirtti.
Kabulde Türk Yahudileri adında Türkiye Hahambaşı İshak Haleva, Türk Yahudi Toplumu Eşbaşkanları İshak İbrahimzadeh ve Erol Kohen, Türkiye Hahambaşısı Genel Sekreteri Yusuf Altıntaş, Türk Yahudi Toplumu Başkan Vekili Moris Levi, Türk Yahudi Toplumu Başkan Asistanı Yusuf Desaban, ARIS Başkanı ve İstanbul Aşkenaz Cemaati Hahamı Mendy Chitrik ve hahamlar David Sevi, Naftali Haleva, İshak Alaluf, Avraam Gerson, İzak Peres yer aldı.
ARIS Kurul Koordinatörü Reuben Eli Ovits, Dünya Dağ Yahudileri Kongresi Başkanı Akif Gilalov, Buhara Özbekistan Yahudi Kongresi Başkan Yardımcısı Edi Mordechayev, Arnavutluk ve Kosova Hahambaşı Yoel Kaplan, Azerbaycan Hahambaşı Shneur Segal, İran Hahambaşı Yehuda Gerami, Kırgızistan Hahambaşı Arie Reichman, Kazakistan Hahambaşı Yeshaya Cohen, Rusya Hahambaşı Berel Lazar, Uganda Hahambaşı Moshe Raskin, Mısır eski Hahambaşısı Avraham Dayan, Birleşik Arap Emirlikleri Hahamı Levi Duchman, KKTC Hahamı Chaim Hillel Azimov, Rusya hahamları İtschak Deutsch, Dani Krichevsky, İran Cemaati New York temsilcisi Zelman Lowenthal, Almati hahamları Saadya Liberov, Elchanan Cohen, Bakü Hahamı Shneur Elimelech, İsfahan Hahamı Eliyahu Saidian, Nursultan Hahamı Shmuel Karnauh da, toplantının diğer katılımcıları oldu.
