ARIS Hahamları Yahudilerle, onlara önyargı ile bakan insanlar ve toplumlar arasındaki ilişkilerin normalleşmesinde stratejik bir rol oynadılar.
Rav Mendy Chitrik
Dünyadaki Yahudilerin yüzde 95’i yalnızca dokuz ülkede yaşamakta ki bu dünyadaki ülke sayısının yüzde 5’inden az. Geri kalan 186 ülkede - ki tüm İslam ülkelerinde toplam 100 binden fazla Yahudi yaşamakta - etkin Yahudi toplumları bulunur.
Kendilerini görevlerine adamış hahamlar bu Yahudi toplumlarına hizmet verebilmek için büyük kişisel fedakârlıklarda bulunuyor. Çoğunlukla hahamlar kırılgan cemaatlerin varlıklarını sürdürebilmesi, bu cemaatlerin üyelerinin inanç ve bağlılıklarını koruyabilmelerinden çok daha fazlasını yapmaktadır. Gerçekten de hahamlar, Yahudi hayatının zenginleşerek gelişeceği ve binlerce Yahudi’nin samimi ve güvenli ortamlarda ziyaret sağlayabileceği dostane bir ortamı oluşturup geliştirebilmek amacıyla yaşadıkları ülkelerin hükümetleriyle en üst seviyede iletişimde olabilecekleri şekillerde konumlanmışlardır. Bunu yaparken, barış ve evrensel kardeşliğin tesisinde özel bir görev de üstlenmişlerdir. Berahot 64a bölümünde Talmud “Hahamlar dünyaya daha büyük bir barış getirecekler” der.
Her şey her zaman sütliman olmamışsa bile, Yahudiler İslam Dünyasının ayrılmaz bir parçası olmuşlardır. Birçok kişi çoğu İslam ülkesinde Yahudilerin yaşadığının yanı sıra birkaç oldukça etkin cemaat bulunduğunu öğrendiğinde şaşırmaktadır. Örneğin, Azerbaycan Aşkenaz Cemaati, İslam Dünyasındaki en büyük cemaatlerden biridir.
İran, Türkiye, Tunus gibi Müslüman ülkelerde yaşayan Yahudilerin büyük çoğunluğu yüzlerce hatta binlerce yıllık köklere sahip cemaatlerin mevcut temsilcileridir. Körfez ülkelerindeki cemaatler gibi bazılarıysa çok hızlı bir şekilde gelişirken, komünizm sonrasında tekrar yaşam bulan Kazakistan ve Azerbaycan cemaatleri İslam Dünyasının en büyük iki cemaatidir. Öte yandan, gitgide artan sayıda Yahudi, kişisel veya meslekî nedenlerden dolayı kendilerini dünyanın ücra köşelerinde bulmaktadırlar.
İslam Devletlerindeki Hahamlar Birliği (ARIS), İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi ülkelerdeki Yahudi cemaatlerine hizmet veren Sefarad, Aşkenaz, Habad ve yerel hahamlar arasında bağlantı kurmak ve onların etkinliklerini desteklemek amacıyla kurulmuştur. Halihazırda birlik Arnavutluk, Azerbaycan, BAE, Fas, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, KKTC, Mısır, Özbekistan, Türkiye, Tunus, Uganda gibi ülkelerde, Tataristan ve Başkurdistan gibi Rusya Federasyonu içinde yer alıp halkın çoğunun Müslüman olduğu federal bölgelerde yaşayan hahamlardan oluşmakta.
Bunun önemi kesinlikle yadsınamaz.
Hahamlar İslam toplumlarında yüzyıllardır önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Uluslararası önem ve hassasiyet taşıyan konularda verdikleri akıl, tavsiye ve nasihatler krallar ve vezirler tarafından çoğunlukla aranır olmuştur – bunun nedeni de hahamların her daim apolitik duruş sergilemiş olmalarıdır. Bu itibarla, biz de uzlaştırıcı, arabulucu ve barış sağlayıcı bu soylu haham geleneğini devam ettirmekteyiz.
Birliğimiz, aynı benim gibi, görev yaptıkları ülkelerde tam zamanlı ikamet eden hahamlardan oluşmakta. Yerel Yahudi yaşamını destekliyor ve yurt dışından gelen Yahudileri yönlendiriyoruz; bunu yaparken de İslamofobi ve antisemitizme karşı mücadelede ön safhalarda yer alıyoruz. Ve ortak bir ses olarak karşılıklı saygı ve farklı inançlar arası diyalog için güçlü bir model ortaya sunuyoruz.
Aşkenaz Toplumunun hahamı ve ARIS’in seçilmiş başkanı olarak Türkiye Cumhuriyeti Hahambaşısı Rav İsak Haleva’nın himayelerinde İstanbul’daki ilk ARIS zirvesini gerçekleştirmiş olmanın gururunu yaşıyorum.
Zirve, hahamların birbirleriyle bağlantı kurup karşılıklı deneyimlerinden yararlanmaları ve İslam Dünyasındaki Yahudi yaşamının ‘normal’e dönmesine katkı sağlamaları için benzersiz bir fırsat oluşturdu.
Tarihte ilk defa Türkiye Hahambaşısı Rav Haleva, İran Hahambaşısı Rav Gerami ve Kazakistan Hahambaşısı Rav Cohen ve Bakü’deki Dağ Yahudileri Cemaatinin hahamı Rav Meirov ile tanıştı.
Zirve, hahamların Tunus’tan gelen Rav Hattab’ın deneyimlerini dinlemeleri, Özbekistan’daki Buhara Yahudilerinin Hahambaşısı Rav Shlomo Rabin’den alahik ders almaları ve Mısırlı Haham Rav Avraham Dayan’dan Mısır’daki son hahamlarla ilgili imzalı kitap almaları için bir fırsat oluşturdu. Hahamlar, konferansın şeref konuğu Rusya Hahambaşısı Rav Lazar, BAE’den Rav Duchman, Kırgız Cumhuriyeti Hahambaşısı Rav Reichman ve İran’ın İsfahan kentinden gelen Rav Saidian ile alahik eğitim çalışmaları yaptılar.
Türkiye ile yüzyıllar öncesine dayanan ruhani bağlantıyı sergilemek adına hahamlar Ortaköy’deki Etz Ahayim Sinagogunda İstanbullu hahamlar Rav Naftali Haleva, Rav İzak Peres, Rav İsak Alaluf, Rav David Sevi ve Rav Albert Gerşon ile birlikte Şaharit tefilalarını gerçekleştirip dua ettiler.
Bu tarihi buluşmayı taçlandıran ise Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın Ankara’daki Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde hahamları kabulü ve kabul sırasında antisemitizm ve İslamofobi’nin birer insanlık suçu olup Türkiye yasalarına aykırı olduğunun özellikle altına çizmesi oldu. Sıcak karşılama, sunulan Kaşer yemekler ve Külliye’de gerçekleştirilen akşam (Arvit) duası İslam Dünyasının sınırlarını aşan güçlü mesajı da beraberinde getirdi: Yahudiler ve Yahudi dininin uygulamaları kabul görmekte olup İslam Dünyasının sosyal dokusunun vazgeçilmez birer parçalarıdırlar.
