Osmanlı döneminde saat kulesi inşa etme kültürü 16. yüzyıldan itibaren başlamış ve 18-19.yüzyıllarda bir gelenek haline gelerek imparatorluğun batısından doğuya doğru yayılmıştır. Yafa Saat Kulesi, Osmanlı döneminde, İsrail ve Batı Şeria´da dikilmiş yedi saat kulesinden biridir. Bir diğeri de Akka´da bulunmaktadır.
Osmanlı Padişahı Sultan II. Abdülhamit’in tahta çıkışının yirmi beşinci yılında valilere saat kulesi yapımıyla ilgili bir ferman gönderildi. Bunun üzerine saat kulesi yapımı oldukça yaygınlaştı ve Osmanlı kentlerinin simgesi haline dönüştü. Bu kuleler arasında en ünlülerinden biri Saray Mimarı Sarkis Balyan tarafından yapılan Dolmabahçe Saat Kulesi’dir. İzmir Konak Saat Kulesi, Çanakkale Saat Kulesi, mimarının Mihran Azaryan olduğu düşünülen İzmit Saat Kulesi, Saraybosna Saat Kulesi, Üsküp Saat Kulesi, Lübnan ve Yafa Saat Kuleleri de tanınmış tarihi yapılar arasında yer almaktadır.
Sultan Abdülhamit’in liberal ekonomiye olan inancı sonucu “time is money” deyişini kendine şiar edindiği ve halka bu bilinci kazandırmayı amaçladığı anlaşılmaktadır 😊)
YAFA SAAT KULESİ
Yakup Barokas Yafa Meydanı’nda
Yafa Saat Kulesi, Osmanlı döneminde, İsrail ve Batı Şeria’da dikilmiş yedi saat kulesinden biridir. Diğerleri Safed, Akka, Nasıra (Nazareth), Hayfa ve Nablus’ta yer almaktadır. Kudüs’te Yafa kapısının yakınına dikilmiş olan saat kulesi ise İngiliz mandası tarafından çirkin bulunarak yıkılmıştır.
Türk Kültür Merkezi “Saraya”nın bulunduğu meydanda, Yefet Sokağında, yer alan ve bir yüzyıldır kentin simgesine dönüşen Yafa Saat Kulesi de Abdülhamit’in hükümdarlığının 25. yıldönümü şerefine mimar Joseph Moyal önderliğinde yerel Arap ve Yahudi halkın desteğiyle inşa edildi.
Bir anekdota göre kentin tek köstekli saat sahibi ve meydanda dükkânı bulunan bir tüccar kendisinden sürekli saatin sorulmasından bıkarak kulenin yapımına ön ayak olmuş ve o dönemde önemli bir miktar olan iki yüz altın bağışlamıştır. Üç kattan oluşan kulenin yapımı 1903 yılında tamamlandı.
Mekanik olarak çalışan, kurmalı saat, zaman içinde paslanınca çalışmaz oldu.1965’te yenilenen kuleye renkli cam mozaikler eklendi. Yeniden bozulan ve akrep ile yelkovanı kırılan saatin 2001 yılında bir kez daha onarılması gerekti.
Danimarka’dan yeni göç etmiş olan Susanne Kaufmann adlı genç bir kız saat uzmanı olduğunu ileri sürerek saati onarım görevine talip çıktı. Ne var ki hem İbranice lisanını henüz bilmediğinden hem de çok genç olması nedeniyle kendisine güvenilmedi ve tamir işi verilmedi.
2021’e gelindiğinde bir yüzyılı geçkin süredir Yafa’nın simgesi haline gelen saat yeniden durdu ve tüm uğraşlara karşın aylarca tamir edilemedi.
Acaba çalışmalar sonuçlanabilecek ve yeni yılda akrep ile yelkovan on ikiyi gösterecek miydi? Bu kez deneyimli bir saat tamircisi olan Susanne Kaufmann tek güvenilir yetkin kişiydi. Önce İtalya’dan sipariş edilen ve suya dayanıklı özel parçaların gelmesi beklendi. Parçaların suya dayanıklı olması gerekiyordu çünkü bir Akdeniz kenti olan Yafa’da denize yakınlığı nedeniyle rutubet oranı çok fazlaydı. Saat artık eskisi gibi mekanik olarak çalışmıyordu, elektriğe dönüştürülmüştü. Susanne asansörle 90 metrelik saat kulesine tırmandı ve saati tamir etti, böylece yirmi yıl önceki arzusu da yerine gelmiş oldu.
Gece her tarafı ışıklandırılmış, rengarenk Yafa meydanında kimi maskeli, kimi değil çok sayıda İsrailli Yahudi ve Arap genç eski yılı uğurlamaya hazırlanırken tam gece yarısı, yeni yıla girildiğinde saatin gonk sesi on iki kez duyuldu.
Meydanda hazır bulunan Tel Aviv- Yafa Belediye Başkanı Ron Huldai kendisine saatini kuleye göre mi ayarladığı sorulduğunda, cebinden Iphone telefonunu çıkararak artık saat taşımadığını söyleyecekti. Tarihi Yafa Kulesi saati de artık aynen cep telefonları gibi atomların rezonans frekanslarını sayarak zamanı ölçen “atom saati” ile ayarlanmakta.
Üç milyon yılda bir saniye hata yapma ihtimali sadece yüzde 22,5222 olan bu “ atom saati” teknolojisinin ülkeye kimi zaman kuzey veya güneyden gönderilen füzelerin de ıskalamadan havada parçalanabilmesinde etkin olduğunu önemli bir not olarak ekleyelim.
AKKA SAAT KULESİ
Nablus kenti sakinleri Yafa Saat Kulesini görünce çok beğenmiş ve kendi şehirlerinde de aynısının inşası için öncülük ederek aralarında para toplamışlar. Nablus ile Hayfa’daki saatler günümüze kadar aksamadan çalışırken Akka’daki saat 1957 yılında durdu ve bir daha tamir edilmedi.
Kente yaşayan Ofrat isimli bir resim öğretmeni, çocukların da çizimlerinde hep yer verdikleri ve çok sevdikleri saat kulesinin yeniden restoresi için dönemin belediye başkanına o kadar ısrarcı oldu ki sonunda 2001 yılında saat yeniden hizmete girebildi.
Akka’daki kare şeklindeki kulenin ayrı yönlere bakan dört saatinden her biri farklı simgeler taşımaktadır; Arap, İbrani harfleri ve Romen sayıları kente yaşamakta olan Müslüman, Yahudi ve Hıristiyan halkı, uluslararası rakamlar da tüm insanlığı temsil etmektedir. Kulenin bu şekliyle barış içinde birlikte yaşamı simgelemesi amaçlandı.
Saat kulesinde ayrıca ay yıldız işareti yer almaktadır.
Akka’daki saat kulesi 2001 yılında restorasyonun ardından Arap ve Yahudi çocukların birlikte gösteriler düzenledikleri bir törenle açıldı. Ne var ki saat bu birliktelikten rahatsız olan bağnaz gruplar tarafından defalarca çekiç ile parçalandı. 2021 yılında yaşanan son ayaklanma ve çatışmalarda ise en ağır darbeyi aldı.
Yakın tarihte, Osmanlı döneminde Ahmed Cezzar Paşa tarafından inşa edilen ve Akka Eski Kenti’nde yer alan Khan al-Umdan adlı kervansarayın otel olarak restorasyon projesine saat kulesi de dahil edildi. Böylece bu tarihi saat kulesinin proje kapsamında korunması gerçekleşmiş oluyor.
