Sibel Haleva
Bodrum Musevi Mezarlığının korumaya alınmasının hikâyesi Bodrum’da elime geçen Artajanda 2019 Haziran sayısındaki yazıyla başladı. Artajanda Yayın Yönetmeni Necmi Cavlı Bey’in kaleme aldığı, resimlendirdiği yazı beni çok heyecanlandırdı. Yazıda Bodrum’da pazar yerinin arkasında var olan mezarlığın, “Eski Yabancılar Mezarlığı” adı altında bir hayli bakımsız ve korumasız olmasının hem Bodrum’un kültürel mirası açısından hem de orada yatan Avram Galante’nin ailesine ve diğer kişilere saygısızlık olduğu belirtilmişti. Yazı çok ilgimi çekmiş ve ertesi sabah ilk iş mezarlığı ziyaret etmiştim.
Mezarlıkta bulunan 33 mezar taşının üzerinde İbranice dualar, isimler, doğum ve vefat tarihleri bulunuyordu. Hatta bazılarında beni çok duygulandıran “Ruhuna El Fatiha” yazısı da bulunmaktaydı. O andaki hislerimi nasıl anlatsam… Hem gözyaşı hem üzüntü hem burukluk… O tarihî mezarlığın korunmaya alınması, orada yatanlara saygı açısından düzenlenmesi, Bodrum’un kültürel değerine sahip çıkılması adına, bu konuda kendi imkânlarımla elimden geleni yapacağıma o gün söz verdim. O gün canımı en çok acıtan, mezarlığın girişindeki tabelada yazan “Eski Yabancılar Mezarlığı” yazısı idi. Orada yatanlar yabancı değildi... Hepsi Osmanlıdan beri bu topraklarda yaşayan, Musevi dinine mensup bu toprakların insanıydılar. Bu konuda her zaman çok hassas oldum. Rahmetli annem ve babam Av. Beki Haleva ve Av. İsak Haleva’nın bana hep izah ettikleri gibi, “Biz bu toprakların evlatlarıyız... Sınır dışına çıktığımızda dinimiz değil pasaporttaki kimliğimiz geçerlidir, ama nereden geldiğimiz, ailemiz ve mensup olduğumuz dinimizin de bilincinde olmalıyız. Ve ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Museviler ‘Azınlık Statüsünde’ değildirler.” Bu öğreti beynime kazındı… Böylece yola çıktım…
Avram Galante
Avram Galante (Bodrumlu) 1873 yılında doğmuş, dönemin çok önemli tarihçisi, yazarı, aynı zamanda Cumhuriyet’in 2. dönem Niğde Milletvekiliydi. Siyasetle ilgilenmiş, gazetecilik, yazarlık, araştırmacılık yapmış, 50 civarında kitabı yayınlanmıştı. Dilin Türkçeleşmesi ve Latin harflere geçilmesi görevi (Avram Galante tarafından çok benimsenmemiş olsa da) Atatürk tarafından Avram Galante Bodrumlu’ya verilmişti. Dokuz dil konuştuğu söylenir… Emekli olduktan sonra bir müddet Kınalı’da yaşamış ve Or-Ahayim Balat Hastanesinde vefat etmişti.
Bu çalışmaları yaparken, bu mezarlıkla ilgili çok değerli bir kitabın sevgili Siren Bora (M.C. Kösemen katkılarıyla) tarafından yazıldığını, (Sayın Yusuf Altıntaş’ın yardımlarıyla) tüm mezar taşlarının tercüme edildiğini ve Libra Yayıncılık tarafından basıldığını öğrendim. Bu kitap gerçekten çok değerli ve önemli bir kitap. Teşekkürler Sayın Siren Bora…
Buradan yola çıkarak önce Artajanda Yayın Yönetmeni Necmi Cavlı Bey ile temasa geçip kendisiyle tanıştım. Duygularımı, heyecanımı ilettim, yapmak istediklerimi ve buranın korumaya alınması için ilk adımları atmak istediğimi belirttim. İlk iş olarak tabela değişmeliydi. ‘Yabancı’ kelimesi kanıma dokunmuştu. Necmi Bey vasıtasıyla Muğla Belediyesi Meclis Üyesi Dursun Göktepe Beyefendi ile tanıştım. Dursun Bey, Bodrum’da çoğunlukla Yahudilerin oturduğu bir mahallede doğup büyümüş, Yahudi kültürünü tanıyan bir beyefendi. Kendisine düşüncelerimi ilettiğimde Bodrum Belediye Başkanı Ahmet Aras Bey’den randevu alıp bu konuyu bizzat Başkan’a iletmeme yardımcı oldu. Kendisine de sonsuz çok teşekkürler...
Başkan Ahmet Aras Beyefendi konuya çok sıcak bakıp gerekli izinlerin sağlanması için gereğini yapacağını belirtti.
Tabela bir hafta sonra bugünkü halini aldı; “Bodrum Musevi Mezarlığı”.
Mutluluğumu, heyecanımı, gözyaşlarımı nasıl anlatsam… İlk adım atılmıştı...
Bodrum Belediye Başkanı Ahmet Aras ve Sibel Haleva
Bundan sonraki etapta bizzat Hahambaşı Rav İsak Haleva’yı arayarak tüm gelişmeleri anlattım. Kendisinin manevi desteği ve duaları bana güç verdi. İstanbul’dan gelen Hayim Hason ve Rav İsak Alaluf’la beraber Başkan’ı tekrar ziyaret ettik. Bürokraside izinler bazen uzun sürebiliyor. Bu süreçte bana destek veren, iznin çıkmasına yardım eden sevgili dostum Bodrum Belediyesi Halkla İlişkiler’den Deniz Özbaş Bey devreye girdi. Sayesinde 2021 Ekim ayında tapu kadastrodan mezarlığın haritası çıkarıldı. Tüm çevresinin çitle çevrilip, demir kapısının yapılması için harekete geçtim. Bu dönemde dostum Deniz Bey hep yanımda olmuş, destek vermiş, mahalleden gelen engellerin bertaraf edilmesinde büyük payı olmuştur.
Sonsuz teşekkürler Sevgili Dostum Deniz Bey...
İstanbul’a döndükten sonra demir kapının anahtarını Değerli Rav Haleva’ya teslim edebilmenin mutluluğunu yaşadım.
Bodrum Belediyesi Mezarlığın düzenlenmesine katkılarından başka Avram Galante’nin doğum günü olan 4 Ocak tarihinde çok güzel ve anlamlı bir etkinlik düzenledi. 1945’te Galante’nin yazmış olduğu ‘Bodrum Tarihi’ kitabını sadeleştirerek tekrar bastırdı, Umurca Parkındaki yazarlar evine Galantenin büstünün açılış töreninde misafirlere sunuldu.
Bilahare Mezarlıkta bir tören düzenlendi. Törenlerde Hahambaşılıktan Moris Levi, Hayim Hason, Silvyo Ovadya, Rav Peres hazır bulundu. Mezarlıkta dua okundu ve mezarlığın anahtarları Başkan Aras’a teslim edildi.
Bodrum’un kültürel yelpazesine bir yaprak daha eklendi. Bu kültürel faaliyeti gerçekleştirmemizde emeği geçen Bodrum Belediye Başkanı ve ekibine başta olmak üzere tüm emeği geçen herkese teşekkürlerimizi bir borç biliriz.
