NBC News'de haber fotoğrafları editörü olarak görev yapmakta olan Shahrzad (Şehrazat) Elghanayan, içgüdüleri tehlikeye doğru koşmak olan birçok foto muhabiriyle çalıştı. Onun deyişiyle bu, “bir cesaret, empati ve diğer insanlara karşı sorumlu hissetmenin bir işaretiydi.”
Bu içgüdü, Elghanayan'ı, İran’da 1979'daki İslam devrimi sırasında idam edilmeden kısa bir süre öncesine kadar İran Yahudi Derneği'nin başkanı olan büyükbabası Tahranlı işadamı Habib Elghanian'a bağlayan şeyin bir parçası. Zamanında İran'ın en önde gelen laik Yahudi lideri olan Habib'in kendini kurtarabileceği birçok fırsatı oldu, ancak bunun yerine Yahudilere yardım etmek için İran'da kalmayı tercih etti.
Elghanayan büyükbabasının İran’da kalmayı tercih etmesiyle ilgili olarak, "1959'dan beri liderliğini yaptığı Yahudi cemaatini ve sıfırdan inşa ettiklerini korumak için orada kaldı. Bunu anlayabiliyorum" diyor.
Elghanayan, kasım ayında Associated Press tarafından basılan ‘Tahran Titanı: Yahudi Gettosundan Holding Patronluğuna, Holding Patronluğundan İdam Mangasına – Büyükbabamın Yaşamı’ adlı kitabında büyükbabasının ölümünü araştırmakla kalmadı, aynı zamanda yaşamını da kutladı.
Kardeşleriyle birlikte plastik, buzdolabı, ocak, alüminyum gibi ürünlerin üretimini yapan bir holdinge başkanlık eden kodaman bir iş adamı olarak Habib, devrim öncesi İran'ın modernleşmesinde önemli bir rol üstlendi. 1962 senesinde, kardeşleriyle birlikte İran’ın özel sektör tarafından inşa edilen en yüksek binası olan Plasco Binasını inşa etti. Şah rejimi döneminde, bir Yahudi olarak sınırlı ve kısa süreli de olsa, hoşgörü ortamından yararlandı.
Elghanayan, Jewish Telegraphic Agency isimli haber ajansına verdiği demeçte, büyükbabasının İran Yahudileri için "altın bir dönem" sayılan bir dönemde yaşadığını söyledi. Ancak sonunda Habib, tarihin birçok döneminde birçok ulustaki Yahudilere tanıdık gelen bir sonu yaşadı - İsrail'e gizli bir bağlılığı olduğu düşünülerek günah keçisi yapıldı ve idam edildi.
Elghanayan, büyükbabasının İsrail adına casusluk yaptığı uydurma suçlamalarla idam edildiği 8 Mayıs 1979'da yedi yaşındaydı. Elghanayan ve ailesi büyükbabasının idam edilmesinden önceki Eylül ayında güvenlik nedeniyle İran’dan ayrılarak, ABD’ye sığınmışlardı. Elghanayan, bir yüzünde şah, diğer yüzünde menora resminin olduğu hatıra parasını hala saklıyor. Yahudilerin İran'a kabul edilmelerini anma amacıyla basılan bu hatıra parası için Habib 40 bin USD bağış yapmıştı.
Habib de kendini bu hatıra parası gibi hissediyordu: Hem İranlı hem de Yahudi.
Elghanayan, "Nasıl hissettiği ve nasıl göründüğü iki farklı şeydi. Benim Amerikalı ve Yahudi olduğum gibi o da İranlı ve Yahudiydi. Bunu kimse elimizden alamaz” dedi.
Elghanayan yaptığı araştırmalarda, büyükbabasının daha 1964 yılında bile gelecekte İran İslam Cumhuriyeti’nin lideri olacak olan Ayetullah Ruhollah Humeyni tarafından tanındığını ve Humeyni’nin bir konuşmasında o dönem Yahudi Cemaati liderlerinden olan büyükbabasını üstü kapalı bir şekilde tehdit ettiğini ortaya çıkardı.
Elghanayan, "Humeyni, İran'ı modernleştirme çabalarına karşı yaptığı konuşmada, yöneteceği ülkede başarılı bir Yahudi işadamına yer olmayacağını açıkça belirtti. Humeyni büyükbabamı İranlı olarak görmüyordu. Bu eskiden kalma antisemit çifte bağlılık klişesiydi ama Humeyni için bu çifte bağlılık bile değildi. Ona göre büyükbabam yalnızca İsrail’e bağlıydı” dedi.
Sonunda da Habib'in idam mangasının önünde infazına yol açan suçlama bu oldu.
Habib'in İsrail'le güçlü bağları vardı ve ülkeye göçü desteklemek için para toplayan bir İsrail kuruluşu olan Magbit'in yardımıyla birçok İranlı Yahudi'nin oraya taşınmasına yardım etmişti. O ve diğer İranlı Yahudi liderler, 1974'te İsrail'e Magbit tarafından organize edilen bir geziye katıldılar. Bu gezinin ayrıntıları, Şah'ın gizli polisi tarafından tutulan Habib hakkındaki gizli dosyada yer aldı.
Elghanayan, Habib'in kendisi oraya gitmeyecekken neden "kendi oğlunu yaşadığı ülkeden ayrılması için ikna ederek Amerika'ya gönderdiği” konusunda şaşırdığını yazıyor, ancak bazı tahminlerde bulunuyor.
“Kökleri binlerce yıla dayanan Yahudilerin yaşadığı İran’a çok derinden bağlıydı. O ve erkek kardeşi Davud, İran Yahudilerini desteklemek için yoğun biçimde hayır işleri ile uğraşıyordu. Ayrıca kardeşleriyle ortak olmadan önce kendi işini kurduğu 1936'dan beri pazarda iyice kök salmıştı. Kendisi için de iyi bir yaşam tarzı kurmuştu.”
Elghanayan yayınlanan bu kitapla, yalnızca büyükbabasının İran’da gördüğü muameleyi anlatmakla kalmayıp, büyükbabasının başarılarını da okuyucularla paylaşmayı umuyor.
Derleyen: Roksi Levent
Kaynak: Jta.org
