Üç de yetmez beş tane, beş de yetmez yedi tane

Yedi Kocalı Hürmüz gibi 12 guvernörlü FED’in her bir guvernörü faiz arttırımından mahrum kalmamalı. Eğer yedi kere yapacaklarsa bu yönetim kurulundaki FOMC üyesi yedi guvernör ile sınırlı kalmamalı. Hayır yani şaşırtıcı olan ne? JP Morgan CEO’sundan daha eli bol, daha gönlü geniş olmamızın nesi yanlış? Hem iktisat biliminin sınırları bize enflasyona karşı ilaç olarak faizi önermiyor mu? Yüzde yedi resmi, seriyi eski yöntemlere göre hesapladığında %15 ve üstü ABD TÜFE’si için en az %10 faiz olmalı. Valla yapmazlarsa iktisat bilimi ile ters düştükleri için FED’e birkaç laf edilmezse darılırız. Bu arada geçen hafta Güney Sudan politika faizini indirmişti. Evet Güney Sudan. Ama acele etmemek lazım. Bu hafta dünyanın iki numaralı ekonomisi Çin bankalara verdiği kredi faizini aşağıya düşürdü. Steve Hanke tivit atmış. Blackrock eksperleri enflasyonu tedarik zincirlerine bağladı diye kızmış. Enflasyonun sebebi parasaldır demiş. Kendisine tivitle sordum “FED de eksper var mı diye” henüz cevabı gelmedi. Kendisine, ENAG, Menemen Endeksinin mucidini de ekleyerek, “1980 öncesi eski yöntemle hesaplanan enflasyon için %15 deniyor ABD özelinde, doğru mu?” soruma ise mavi tikli Full Stack Econ adresinden Timothy B. Lee “no” diye cevap verdi. Özetle, bu hesaplamanın yöntem nedeni doğru olmadığını içeren web sitesinin ilgili linkini göndermiş. Bu hesaplamayı yapan John Williams’ın (orkestrası olan değil) eski metodolojiyi bir faktörle genişleterek enflasyonu bu modelin nasıl anladığını hesapladığını yazıyor makalesinde. Özetle, genel kabul görmüş, resmi metodoloji, hesaplama enflasyonda önemli diye anladım ben ABD TÜFE özelinde. Yedi veya 15 fark etmez, FED eğer enflasyonun üstünde politika faizi uygulamasına geçmezse kredibilitesinin çok ciddi sorgulanacağı açık. O zaman son atanan FED başkan yardımcısı, eksik yönetim kurulu üyelerinin de siyasi atamalar olup olmadığının çok ciddi sorgulanması gerekecektir. Malum seçim yılı ABD’de. Bu arada son istifa ile son aylarda ayrılan üç FED guvernörünün, etik olmayan hisse senedi pozisyonu taşıyarak alım satım yapması zaten bu kısmı sorgulatıyor olmalı. Fakat bir dakika. Faiz arttırırlarsa önemli bir kesim stagflasyon geliyor gümbür gümbür diyor. Gaz fiyatları ve petrolün varil fiyatları üzerinden enerji fiyatları uçmuş durumda. Fransa’da baget ekmek, İtalya’da pasta (makarna) fiyatları ana gündem maddelerinden biri. Marie Antoinette olsaydı çözümü söylerdi Christine Lagarde Başkana. Avrupa Merkez Bankası pek oralı değil. Belli ki orada da eksperler Steve Hanke’yi pek memnun edecek cinsten değil. 2023 başına kadar faiz artışı ufukta görünmüyor, üstelik enflasyon %2 hedeflerinin yıl boyunca üzerinde kalacak olmasına rağmen. Belki de imalatçı, sanayici, esnaf ve iş adamları pek oralı değiller bu hususta. Ya da ekonomi yorumcuları çoktan havlu atmış olabilir. Ya da hepsi hala enflasyonunun geçici olduğuna inanıyorlar FED guvernörlerinin çoğu gibi. Bizde faiz pas geçecek beklentisi hâkim. Doğrusu bu olacağı gibi zaten son metinde açıkça yer kalmadı demişlerdi.

FED’in Faizini Müritleri Uçurur

FED’in faizleri hızla yükselir mi? FED’in faizini FOMC değil, müritleri uçurur öncelikle. JP Morgan hatta direkt uçmuş FED ile birlikte. Peki, hızlı ve yüksek oranda faiz artışı olmaz mı? Olabilir tabii. 2019 Eylül’ündeki gibi bankalar arasında repo faizlerini de uçurmak istiyorlarsa neden olmasın? Tüketici kredi stoku bu seviyedeyken, enerji fiyatları buradayken, tedarik zinciri sorunu (aslında arz krizi) ortadayken varlık alımlarını sıfırlama üzerine hızla bilanço daraltma, faiz arttırma gibi iktisat deneylerini uygulayabilirler. Stagflasyonu erkene çekmek de bir tercih olabilir. Aynen Volcker Dönemi gibi. Bankalarının üzerinden Lehman Biraderler gibi yüksek bulaşma riski de içeren piyasa riski yaratmak istiyorlarsa neden olmasın? Zaten FED yıllardır küresel ekonomilere ve piyasalara demiyor mu, “dolar alsanıza biraz daha, bir şey deneyeceğim.” Dünyaya sunmadıkları kriz, sorun, enflasyon kalmadı. Ama sorsan hala hayranı çok. Ne güzel iletişimle piyasaları hazırlıyorlar, diyorlar. Önemli bir e-ticaret firmasının kategori müdürüne sordum. Tedarik zinciri sorunu azalıyor mu diye. Bu sene daha kötü, hızlanarak devam edecek gibi, dedi. En sonda ihale iklim krizine fatura edilirse şaşırmamak lazım. Bilançoyu hızla daraltıp sonra en az iki katına çıkarmak için malum bir bahane lazım. Çin önden yüklemeli piyasayı fonluyor. Üstelik büyüme beklenenin üzerinde gelmiş olmasına rağmen. Nedeni ise piyasaları canlı tutmak.

FED versus Metaverse

Sülün Osman bugünleri görse hayıflanırdı. Son olarak Metaverse üzerinde arsa alımları patladı. Tiktok, Youtube, Twitch ve daha bir sürü platformda yeni nesiller kendi ticaretlerini hızla döndürüyor. Kripto paralar, NFT’ler derken yeni iş modellerinin yanında yeni parasal sistemler, ödeme sistemleri gelişiyor. Üstelik para çarpanı, miktar teoremi, kaydi para, parasal taban, merkez bankası gibi iktisat teorilerinden, para tanımlarından farklı olarak. Genelde birebir karşılıklı işlemler. Enflasyon yok. En azından şimdilik yok. Dolayısı ise faiz de yok. İyi de zaten lale soğanı bunlar zaten diyen Roubini gibiler, balon bunlar karşılığı yok diyorlar. Bir kısım da diyor ki zaten hepsi hala rezerv kabul edilen dolarla ölçülüyor. Ee, o zaman panik yapmaya gerek yok. Niye FED Powell son Bankacılık Komitesinde “Dijital para, kripto para hazırlıklarımız tamam” dedi? Niye Çin Kış Olimpiyatlarında CBDC (Central Bank Digital Currency) kullanmak istiyor? İşaret paralar neyimize yetmiyor o zaman? Durun. ABD’de bir kısım banka kendi dijital para zincirlerini (stablecoin) oluşturmak üzere konsorsiyum kurdular. Aynen VISA, Diners Club, Mastercard hikayelerinin gelişimi gibi. Facebook banka olmadığı için ABD Hazinesinden ban yedi ama nereye kadar. Şayet bankaların dijital parası senyoraj geliri olana karşı tutarsa bu iş öyle kredi kartı ile kaydi para yaratmaya benzemez. Faizli sistem faizsiz paranın rekabetine, merkez bankalarının senyoraj nedeni ile giremeyeceğini görünce önlem almaya çalışıyor. Aslında hikâye Metaverse evrenine yönelik. Atmosferin üzerine universe’e gitmek kolay ve hızlı değil bugün için. Ama Metarverse’te istediğin yere genişleyebilirsin. İşaret para orada geçmeyecekse ticaret nasıl dönecek peki? Yahu güzel de Bitcoin dolarla fiyatlanıyor diyenlere cevabı geçen hafta Elon Musk verdi. Tesla için Dogecoin kabulü başladı. Dolar hala orada diyenler için, dolar hala oradaysa faizi yükselecek diye niye bütün dünya panik yapıyor o zaman? Üstelik arzı (azalacağı iddia edilse de) istersen sonsuz. Enflasyon mu? Faizi yükseltince çözülüyordu hani. Kripto paraların elle tutulanlarında arz, enflasyon, faiz sorunu yok diye mi kötüler. O zaman salt arz talep üzerine kurulu Metaverse dünyasının ileride kolonilerin iktisadi hayatı için doğru bir laboratuvar uygulaması olması mı sorun? Demek ki iktisatta deneyler her zaman kötü değilmiş. Sülün Osman diyordun en başta. Sülün Osman fiziki mal sattı, mal kendisinin değildi. Para ve mal gerçek, işlem sahteydi. Yani Metaverse dünyasında işaret paraları kullandığında işlem ve para gerçekken mal gerçek değil. Çorba yaptın yine. Montaigne de denemişti. Nasreddin Hoca da. İkisi de tarihe geçtiler. Buradan bir tarih çıkacak. Ve gerçekleri tarih yazacak. Sanal da olsalar, kripto da olsalar, tarihi İstanbul Ekolü yazacak.