19 yılda yedi kere karşımıza çıkan ´artık´ (ekli) hamile yıllarda Purim, ikinci Adar´da kutlanır. Birinci Adar ayının 14. günü ise küçük Purim - Purim Katan, bir ay sonra kutlanacak Purim öğretileri üzerine düşünmemiz, okumamız, araştırmamız için bize bir aylık bir hazırlık dönemi sağlamış olur. Bu yıl Purim Katan 15 Şubat Salı, Purim Şuşan Katan 16 Şubat Çarşamba günü.
Ayın hareketlerine göre düzenlenen Yahudi takvimi ile güneşin hareketlerine göre düzenlenen uluslararası takvimin uyumlu kalması, Tora’da belirtildiği gibi Pesah’ın her yıl baharda kutlanması ve bayramların her yıl aynı zamanlarda gerçekleşmesi için yaklaşık üç yılda bir Yahudi takvimine yeni bir ay, on üçüncü ay eklenir. İbranicede bu artık (veya ekli) yıla ‘Şana me'uberet - hamile yıl’ denir. Bu yıl, on üçüncü aya hamile kalmış ve bir Adar daha doğurmuş gibidir. Artık yılda, Şevat ayının hemen ardına Adar I ayı eklenir, ondan sonra Adar II gelir, bu şekilde mutluluğun arttığı iki Adar ayımız olmuş olur.
19 yılda yedi kere karşımıza çıkan ‘Artık’ (ekli) yıllarda Purim, ikinci Adar'da kutlanır. Birinci Adar ayının 14. ve 15. günlerinde ise Purim neşesini bugünden hayatımıza getirmeye başlayan Küçük Purim-Purim Katan ve küçük Purim Şuşan-Purim Şuşan Katan vardır. Talmud geleneğine göre Purim, ikinci Adar'da kutlanmalıdır, çünkü orijinal Purim artık yılda gerçekleşmişti. Hahamlarımız ayrıca, Ester'in kurtuluşu dönemini, İsrailoğullarının Mısır'dan kurtuluşunun kutlandığı Nisan ayına (Megillat 6b) yaklaştırmak istedi.
Purim Katan’da, Purim'deki uygulamalar ve mitsvalar yoktur (Mişna Megillat. 1:4). Ancak Küçük Purim ile bir ay sonra kutlanacak Purim arasında, uygulamalar dışında hiçbir fark yoktur. Bir ay sonra kutlanacak Purim’e ait mitsvaların ana fikrini oluşturan, başkalarına yardım etmeyi, birlik mesajı veren, yolladığımız kişileri düşündüğümüzü, samimiyetle ilgilendiğimizi yansıtan küçük hediyeler yollamayı, sevecenlik dolu hareketleri hayatımızın her döneminde yapabiliriz. Bunları bayramın gerekliliği olarak sadece bayram zamanı değil, sebepsiz olarak, sadece bunu yapmak istediğimiz için yerine getirebilir ve bunun mutluluğunu ve keyfini takvimin istediğimiz zamanlarına genişletebilir, Yahudiliğin temeli olan birlik ve sevecenliği dalga dalga yayabiliriz. Purim Katan’ın mesajlarından biri de budur.
Bu yıl Purim Katan 15 Şubat Salı, Purim Şuşan Katan 16 Şubat Çarşamba günü.
***
Artık yılda eklenecek 13. ay olarak neden başka bir ay değil de özellikle Adar ayı seçildi?
Yahudi takviminin tipik bir yılında yalnızca bir Adar ayı vardır. Ancak ayın hareketlerine göre düzenlenen Yahudi takviminin, güneşin hareketlerine göre düzenlenen uluslararası takvimle uyumlu olabilmesi için 19 yılda yedi kez, ‘artık’ (ekli)yılı ve onunla gelen ikinci bir Adar’ı misafir ederiz.
Yılın en mutlu bayramlarından olan Purim’in gerçekleştiği ay olan Adar, ‘mutluluk ayı’ olarak bilinir. Bilgelerimiz bize başlayan Adar'la birlikte neşenin arttığını belirtir (Taanit 29a). O halde bir yılda 13 ay olacaksa, en doğalı eklenen ayın mutluluğun arttığı ay olması, böylece bizim de mutluluğumuzun, neşemizin katlanarak arttığı iki mutlu ayımız olması değil midir?
Dönüşüm mümkün mü? Purim Katan-Ki Tisa
R. Yoseph Geisinsky Purim'den bir ay önce Purim Katan'ı kutladığımız bu hafta Tora’da Purim'in kahramanı Mordehay'a ait bir ipucu arıyor ve bunu Purim Katan'ı takip eden peraşa Ki Tisa'da buluyor: "Ve sen kendine güzide koku hammaddeleri al: Mor Deror…mür " (Şemot 30:23). Mor Deror, Aramicede ‘Meira dahya’ olarak tercüme edilir. Bu iki kelime birleştiğinde Mor-dehay adını oluşturur.
R. Geisinsky burada, hayatımız için çok önemli bir ders olduğuna dikkat çekiyor. Kutsal Tapınak’taki günlük hizmetin en önemli noktalarından biri tütsü yakılmasıydı. Her sabah sunakta yanan kömürlerin üzerine mür (kimi tercümeye göre misk) dahil 11 baharat yerleştirilir, büyük bir duman ve hoş bir aroma elde edilirdi. Ancak Mor Deror kelimesindeki Mür-Mor’un kalıcı, acı bir tadı vardır ve kelime olarak da Mar-acı kelimesini çağrıştırır. Acı olmasına rağmen Mür, tamamen yeni bir maddeye dönüştürülerek Kutsal Tapınak'ta kullanılmaya layık bir hale getirilir.
Diğer taraftan Purim hikâyesinin kahramanı Mordehay’ın soyu, Megilat Ester’de şöyle belirtilir: “İsmi Mordehay’dı; Kiş’in oğlu Şimi’nin oğlu Yair’in oğlu ve Binyamin kabilesi mensubuydu.” (Megilat Ester 2:5)
Burada hafife alamayacağımız bir paradoks göze çarpar; Mordehay’ın büyükbabası Şimi kimdi? Bunun cevabını Samuel 2’de buluruz (6:10): David Ameleh, asi oğlu Avşalom'dan canını kurtarmak için kaçarken, Şimi ortaya çıkar. David Ameleh ve askerlerini taşlar ve David’e lanetler okur.
Megila, Mordehay’ın soyunu anlatırken, neden bize büyükbabasının David Ameleh’i taşlayan, lanetleyen ve makbul bir kişilik olmayan Şimi olduğunu söyleme ihtiyacı hissetmiş olabilir?
R. Geisinsky burada derin bir ders olduğunu fark eder: Mordehay, aynı tütsüdeki Mür gibi acı bir kaynaktan gelmiş olabilir. Mür’ün dönüşümü o kadar tamamlanmıştı ki, Kutsal Tapınak’ta kullanılan diğer tüm tütsülerin ‘lideri’ haline gelmişti. Kendini dönüştürme gücüne sahip olan Mordehay da kendi neslinin ruhani lideri ve gelecek nesillerin örnek aldığı ilham verici bir kişilik olmuştur.
Hepimizin geçmişimizden, çocukluğumuzdan, yetiştirilişimizden, yaşadığımız deneyimlerden taşıdığımız yükler vardır, ancak bunlar bizim bu gidişatı devam ettirmemiz için birer mazeret olmamalıdır. Bir değişiklik yapabilir, ne kadar zor olsa da sayfayı çevirebilir, kendimizi dönüştürmek, yeniden yaratmak için bir adım atabiliriz.
Kısa kısa PURİM KATAN
İsmi: Purim Katan; Küçük Purim anlamına gelir.
Çıkış yeri: Tora bir yandan bize yeni ayları takip etmeyi ve bir ay takvimi tutmayı emreder (Şemot 12:2).
Ay takvimi tutmanın bir sonucu olarak bayramlarımız güneş döngüsüne göre her yıl 11 gün daha erken gerçekleşecek ve bu nedenle her üç yılda bir, bir güneş ayından daha öncesine, her dokuz yılda bir de bir sezon öncesine gelecekti.
Ancak aynı zamanda Tora’da Pesah Bayramı’nın her zaman ilkbaharda (Şemot 13:4, 23:15, 34:18 Devarim 16:1) ve Sukot’un da sonbaharda kutlanması gerektiği de (Devarim.16:13) belirtilmektedir.
Bayramların mevsimlere göre konumlarını koruyabilmeleri, ay takviminin güneş döngüsüyle uyumunu sürdürebilmeleri için bir düzenleme yapılmalı ve hatta olağanüstü bir düzenlemeye gidilmeliydi. Bu ihtiyaç doğrultusunda Hillel II ve Hahamlar Meclisi’nin getirdiği uygulama ile her 19 yıllık döngünün 3, 6, 8, 11, 14, 17 ve 19uncu yıllarında, Pesah’ın kutlandığı ayın önüne sadece bir gün değil, tam bir ay eklenmeye başlandı. 19 yılda yedi kez eklenen 13. (eklenen) ay, Tora’da belirtildiği gibi Pesah’ın baharda, Sukot’un sonbaharda, bayramlarımızın da her yıl kendi zamanlarında kutlanmasını sağlamaya devam etmektir.
Günümüzdeki anlamı: Bayramlarımızın verdiği mesajlar hakkında internette Rabilerimizin geniş pencereli sonsuz yorumlarını okuyabilir, bize en iyi geleni seçebilir, o sene için bize özel mesajı bulmaya çalışabilir ve her sene üzerine yenilerini ekleyebiliriz.
“…Barış ve gerçek sözleri.” (Megilat Ester 9:30)
Reb Nosson, güneş ve ay takvimi arasındaki uyuşmazlığın ‘mahloket- çekişme’yi temsil ettiğini, çünkü bu iki sistemin doğal olarak birbiriyle çeliştiğini ve uzlaştırılması gerektiğini açıklıyor. İki takvimin arasındaki uyuşmazlığı ve diğer uyuşmazlıkları düzeltmenin bir yolu olarak 19 yılda 7 kere bir ‘hamile yıl’ ilan edilir. Özellikle Adar ayında, Amalek'in soyundan gelenler canımıza kastedip de yaşam savaşını kazandığımız zamanda, fazladan bir ay ilan ederek tüm ihtilafları çözme gücüne sahibiz.
Bunun bize kişisel düzeyde öğrettiği şey, şimdi başkalarıyla ‘bir’liğimiz üzerinde çalışmamızın zamanının geldiğidir. Tartışmanın neden olduğu yıkımı ve anlaşmazlığı gidermeye yönelik çalışmayı düşünebiliriz. Tanrı’nın hayatı bir amaç için bahşettiğini, yaşadığımız olayların, karşılaştığımız zorlukların ve hayal kırıklıklarının hepsinin bir sebebi olduğunu prensipte biliyoruz ancak zorluklara diğer insanlarla ilişkilerimizde çatışmalara, gerçek yaşamda karşılaştığımızda bu prensibi unutmak çok kolay olabiliyor. Kendimizle, etrafımızla, Tanrı ile ilişkilerimiz üzerinde çalışmaya başlamak, bunları geliştirmek için çifte bir neşe hediyesi ile gelen Adar ayından daha iyi bir zaman olabilir mi?
Ne yapılmaz: Purim Katan ile ilgili uyulması gereken kurallar olmamasına rağmen bugün bir bayram gibi kabul edilir, oruç tutulmaz ve yakarış duaları-Tahanunim yapılmaz (Şulhan Aruh Orahayim 697:1).
Ne yapılır: Purim Katan, tam bir ay sonra kutlanacak Purim havasına girmemiz, düşünmemiz, içselleştirmemiz için bir hazırlık dönemi olarak kabul edilir. Ayrıca Yahudi kanunlarının yazılı olduğu Şulhan Aruh’ta, kişinin Purim Katan’da neşe ve kutlamaları artırması gerektiği fikrinden bahsedilir (Şulhan Aruh Orahayim 697:1). Mecburiyet olmamasına rağmen, bugünde özel bir yemek yeme ve normalden daha neşeli olma geleneği vardır.“Neşeli bir kalbe sahip olanın her zaman bir ziyafeti vardır” (Mişle -Kral Şlomo’nun Özdeyişleri–15:15).
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek amacıyla Megilat Ester (GÖZLEM), Tevrat-Tora-Neviim-Ketuvim kitaplarından ve www.chabad.org, https://www.encyclopedia.com, https://breslov.org, https://www.washingtonjewishweek.com, https://velveteenrabbi.blogs.com, https://www.chabadgn.com, http://rebbetzinchanabracha.blogspot.com, https://www.israelnationalnews.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz
