´Dört Özel Şabat´ bizi Purim ve sonrasında Pesah´a derinlemesine hazırlayarak, yaklaşan bayram heyecanını ve sevincini bugünden hayatımıza getirir. Bu Şabat, haftanın peraşası Vayakel´e ek olarak, bir Tora daha çıkarılır ve oradan bu haftaki özel Şabat´a ismini veren ve sayımdan geçen herkesin yarım şekel vererek yerine getirdiği Şekalim mitsvasından bahseden bölüm okunur (Şemot 30:11-16 ).
Bu Şabat, yeni bir bayram dönemine, Purim-Pesah arifesine yaklaşıyoruz. Her sonbaharda Elul ayı ve geleneksel uygulamaları bizi adım adım Tişri ayındaki ulu günlere hazırlayarak bayramlarımızın hakkını vermemize, hayatımıza maksimum güzellik katabilmemize yardımcı olur. Benzer şekilde Adar ayından (‘artık’ yıllarda VeAdar ayından) başlayan ‘Dört Özel Şabat’ da bizi Purim ve sonrasında Pesah’a derinlemesine hazırlayarak, yaklaşan bayram heyecanını ve sevincini bugünden hayatımıza getirir. Şabat Şekalim bu yıl 26 Şubat Cumartesi günü.
Dört Peraşa - Dört Çocuk
Dr. Meir Ben-Yitzhak, rabi ve bilgelerimizin Pesah’ta okuduğumuz Agada’yı ve Seder kurallarını oluştururken ailenin her bireyinin aktif olarak yer alacağı benzersiz ve etkili bir öğrenim deneyimi hedeflediklerini belirtiyor. Burada Pesah Sederi’nde sıkça görülen dörtlere dikkat çekiyor: dört bardak şarap, dört soru, dört çocuk ve dört (veya beş) kurtuluş ifadesi.
Bununla birlikte, bu dörtlü motifin Pesah gecesi Seder’inden çok daha öncesinden başladığını belirten Ben-Yitzhak, Pesah yolunda ‘Dört Özel Peraşa’ ile Pesah Agada’sındaki Dört Çocuk arasında şöyle bağlantı kuruyor:
“Bilgelerimiz Adar ayından başlayarak Pesah’a doğru dört özel Tora bölümü-dört özel peraşadan oluşan bir hazırlık yolu oluşturdular. Bu peraşaların sırası Yahudi milletinin varoluşuna götüren dört temel aşamayı simgeler:
1) Şekalim peraşası, aidiyet ve karşılıklı sorumluluğu sembolize eder ki bu bir ulus kurmanın ön koşuludur.
2) Zahor peraşası, varoluşumuz için tehdit oluşturan dış düşmanlara karşı bizi koruyan Tanrı'ya olan sarsılmaz güvenimizi ifade eder.
3) Para peraşası, düzgün ve doğru değerlere sahip bir toplum için ön koşul olarak insanların yaşamında ritüel olarak temiz ve ritüel olarak kirli ayırımı yapma gerekliliğini öğretir.
4) Ahodeş peraşası, Yahudi halkının kaderinin Tora yolunda yürümek olduğunu simgeler.
Bu dört özel Peraşa, Pesah Agada’sında bahsedilen dört çocuğa verilen eğitici bir yanıt olarak da görülebilir.
1) Asi çocuk ne der? “Bu ibadetin size ne yararı var?” Burada ‘size’ diyerek bu ibadetin onu bağlamadığını, kendini buraya ait görmediğini, toplumunun dışında gibi gördüğünü ifade eder. Asi çocuğun sorusunun cevabı Şekalim peraşasındadır. Her Yahudi'nin ödediği yarım şekel, diğerinin ödediği yarım şekeli tamamlar. Böylece, bu mitsva aracılığıyla karşılıklı sorumluluğun ve Yahudi halkına ait olmanın temel değeri ve önemi öğretilir.
2) Sormayı bilmeyen çocuğa konuyu açarak anlatmaya başlarız. Bu çocuk neden toplumsal hafızasında bu kadar acı olan Yahudi halkına ait olduğunu anlayamıyor. Bunu açıklamaya, bize Tanrı inancını ve Tanrı’ya güvenmeyi öğreten Zahor peraşası ile başlarız.
Tanrı her nesilde çıkan ve bizi yok etmeye çalışan düşmanlarımızdan bizi her seferinde kurtarır. Çölde Amalek zamanından Purim’e, günümüze ve ebediyete kadar.
3) Saf çocuk ne der? "Bu ne?" Bu çocuk gerçek hayatta Tora hükümlerine duyulan ihtiyacı anlayamıyor. Para peraşası çok önemli bir prensibi öğretiyor: Özellikle ritüel olarak temiz ve ritüel olarak kirlinin birbirine karıştığı günlük yaşantımızda bunları ayırt edebilmek için bize yol gösteren temel rehberimiz, yere ve zamana göre değişmeyen eşsiz Tora’mızdır. Para Aduma-Kızıl İnek hükmünde olduğu gibi bu emirlerin arkasındaki sebep bizim için anlaşılmaz olsa da Tanrı ve Tanrı yoluna olan inancımızla bunları yerine getiririz.
4) Bilge çocuk ne der? “Tanrı’mızın emretmiş olduğu bu tanıklıklar, kanunlar ve kurallar nedir?” Bilge çocuk yasaları ve kuralları ayırt etmeyi biliyor ve emirlerin ayrıntılarıyla ilgileniyor. Onun sorusunun cevabı, detaylı olarak Pesah korbanı, matsa ve hamets ile ilgili kuralları anlatan Ahodeş peraşasında bulunur. Bu çocuk Tanrı inancıyla emirleri ve kuralları sorgusuz sualsiz kabul edecek seviyededir.
Dr. Meir Ben-Yitzhak, bu şekilde Pesah yolunda dört özel Şabat’ta okuduğumuz Dört Özel Peraşayı Pesah Agadasındaki Dört Çocuğa bağlayarak farklı bir bakış açısı getirmektedir.
Yarım Şekel’in anlattıkları
Şekalim peraşası, sayımdan geçecek herkesin yarım şekel bağışlayacağını, bu şekilde nüfus sayımının gerçekleşeceğini belirtir. Tanrı hizmetinde kullanılan her şeyin eksiksiz ve mükemmel olması gerekirken Tanrı adına toplanan bir bağışın neden tam değil yarım olduğu konusundaki sonsuz yorumdan biri, hiçbir bireyin yalnızken tam olmadığı gerçeğini vurgulamasıdır.
Kişi, Yahudi maneviyatının ve kardeşliğinin en yüksek seviyelerine ancak el ele vererek ve birlik oluşturarak ulaşabilir. Kişi, başkalarına yardım etmek, başkalarından öğrenmek ve yapıcı çalışmalarda başkalarına katılmak için elinden geleni yapıyorsa, işte o zaman Yahudi ulusunun gerçek bir üyesidir. Öte yandan, diğerlerinden uzak ve yalnız durduğunda kişiliği eksik kalır.
‘Bilgelerimizin Öğretileri-Pirke Avot’ta (1:2) şöyle yazar: “Bu dünya üç temel unsur üzerinde var olur; Tora (Tora öğrenmek), Avoda (Tanrı Hizmeti) ve Gemilut Hasadim (iyilikseverlik)”. Bunların her biri öncelikli olarak başkalarıyla iletişim kurarak gerçekleştirilir. Tora öğrenmenin en etkili şekli, bunun bir çalışma arkadaşı ile yapılmasıdır. Tanrı Hizmeti; Kutsal Tapınak ibadeti Bet Amikdaş’ta Koenler aracılığıyla yapılırdı. Tapınağa sahip olmadığımız için bugün dualarımız Tapınak ibadetinin yerini alıyor. Dua etmenin tercih edilen yolu da on Yahudi erkekten oluşan minyan eşliğinde yapılanıdır. Üçüncüsü, iyilikseverlik kesinlikle başkalarıyla etkileşimi gerektirir. İhtiyaçlılara yardım etmek, yaşlı ve hasta ziyaretleri, yakınını kaybedenlere moral destek vermeye çalışmak, yanınızda olduğumuzu hissettirmek gibi davranışlar, bizim başkalarına yapabileceğimiz iyiliklerden bazılarını ifade eder. Dünyaya ışık olan bir Yahudi olabilmemiz, mitsvaları ve Tanrı hizmetini hakkını vererek yerine getirebilmemiz için el ele vermemiz, başkalarıyla iletişimde kalmaya devam etmemiz gerekiyor.
İşte bu, Yarım Şekel'in mesajıdır. Herkes birbirine ihtiyaç duyar; kardeşimize elimizi uzattığımızda hepimiz kazanırız. Yarım şekel sunusu birliği ifade eder. Ve bizim en etkili gücümüz de birliktir.
Kısa Kısa ŞABAT ŞEKALİM
İsmi: Şabat Şekalim-Şekeller Şabat’ı anlamına gelir. Şekel, Moşe Rabenu’nun o dönemde standart para birimi olarak belirlediği gümüşün ağırlığıdır. Yarım şekel, bugünün yaklaşık 10 gram gümüşüne tekabül eder.
Nerede bahsedilir? Şemot kitabı, Ki Tisa peraşası (30:12-13) Şekalim mitsvasını açıklar. Bu düzenleme Mişna’da da belirtilir: “Adar'ın ilk gününde Şekel’ler ve kilayim (yasak bitki ve hayvan karışımları) konusunda halka duyuru yapılır. Adar’ın 15'inde, duvarlarla çevrili şehirlerde Megila'yı (Megilat Ester anlamında) okurlar ve yolları, sokakları ve mikve’leri onarırlar ve tüm kamu görevlerini yerine getirirler.” (Mişna Şekalim 1:1)
Neden gerekliydi? Tora, Yahudilerin bilinen şekilde kişi başı sayılmalarını yasaklar. Nüfus sayımı gerektiğinde herkes bir nesne bağışlar ve bağışlanan bu nesneler sayılarak nüfus sayımı gerçekleşirdi. Şemot kitabında böyle bir sayımda zengin fakir gözetmeksizin her yetişkin erkeğin Mişkan’ın yapımı ve bakımı için yarımşar şekel bağışta bulunması mistvasından bahsedilir (Şemot 30:13).
Yarım Şekel mitsvasının işlevi: Bu mitsvanın iki temel işlevi; nüfus sayımı olarak savaşa uygun tüm yetişkin erkekleri saymak ve Mişkan’ın korban, bakım, hizmetler ve diğer masraflarını karşılamak için bir fon oluşturmaktı.
Neden bugün? Mişkan ve Bet Amikdaş zamanında ayların başı olan Nisan’da Mişkan’ın masrafları için toplanan bütçe hazır olurdu. Tam bir ay önce, Adar ayının başı-Roş Hodeş Adar’dan hemen önceki Şabat (veya Roş Hodeş Adar Şabat’a gelirse o gün) herkesin yarım şekel getirmesi gerektiği, toplumun çoğunluğu Şabat günü bir arada bulunduğu için halka bugün ilan edilirdi.
İçinde bulunduğumuz 5782 yılı 13 ay içeren ‘artık’ bir yıl ve rabilerimiz 12 ay içeren yıllarda Adar ayındaki uygulamaların ‘artık’ yıllarda VeAdar ayında yapılmasını uygun görmüş. Bu yüzden ‘artık’ yıllarda Şabat Şekalim de Roş Hodeş VeAdar’dan önceki Şabat’a (veya eğer Roş Hodeş VeAdar Şabat’a gelirse o güne) gelir.
Bugün ne yapılır? Tora’da belirtilen Yarım Şekel Mitsvasının anısına, “Zeher Lemahatsit Aşekel Adar ayının (veya bu yıl gibi ‘artık’ yıllarda VeAadar ayının) başlangıcından Purim’de Megillat Ester’in okunuşuna kadar bu amaçla yapılan bağışlar toplanır. Geleneklerimize göre ailedeki her birey için, yarım gümüş şekel değerinde (yaklaşık 10 gr. gümüş) karşılığı bir bağış verilir.
Bu mitsvayı en iyi şekilde yerine getirmek isteyenler, yaşına bakmaksızın ailenin her bireyi için, hatta evin hanımı hamileyse, karnındaki bebek için de bu bağışı yapar. Yarım Şekel Mitsvası anısına verilen bağış, Purim mitsvalarından olan ihtiyaçlılara yapılan Matanot Laevyonim bağışından ayrı bir bağıştır.
Günümüzdeki anlamı: Tora’nın Mişkan’ın masraflarına katkıda bulunulması mistvasını anlatırken belirtilen zenginin de fakirin de aynı miktarı bağışlaması, her birimizin toplumumuzun ihtiyaçlarını karşılamada eşit oranda sorumlu olduğumuzu ifade eder. Şekalim peraşasında belirtilen sabit yarım şekel miktarına ek olarak, bu haftanın peraşası Vayakel, tapınağa hem maddi hem fiziki hem sahip olunan becerilerle katkıda bulunmanın öneminden bahseder. Aynı şekilde günümüzde sinagog ve kurumlarımızın bakımı için hem temel katkılara hem de zaman, beceri ve maddi desteklere ihtiyaç duyulur ve bunu yapmak hepimizin sorumluluğudur. Şabat Şekalim’de okunan Aftara bölümü de (Melahim 1 11:17-12:17) Kral Yeoaş'ın (MÖ 9. yy) ilk Tapınağın bakımı için gerekli fonları tahsis etme çabalarından bahseder. Birçok yorumcu bu aftarada Yahudiliğin olmazsa olmazlarından Tsedaka kutusu uygulamasının çıkış yerini görür. “Koen Yeoyada bir sandık aldı. Kapağına bir delik açtı ve onu Tanrı’nın Evi’ne giren bir kişinin sağ tarafında kalacak şekilde avluda Mizbeah’ın yanına koydu” (Melahim 1 12:10). Tsedaka, yani Tanrı’nın kişiye bağışladıklarının adaletli bir şekilde paylaşılması temel bir Yahudi kavramıdır. Tsedaka olmadan toplumun yönetilmesi, ibadet yerlerinin ve farklı kesimlere gerekli desteği sağlaması gereken kurumların ayakta kalabilmesi mümkün değildir.
*Dört Peraşa:
http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=540:dort-perasa&catid=42:purim-felsefesi&Itemid=222
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den El Gid Para El Pratikante, Şemot, Megilat Ester, Pesah Agadası, Pirke Avot kitaplarından, haggadot.com, www.islandsynagogue.org, masorti. org.uk, www.tbelancaster.org, www.jewishledger.com, agudasachim.org, ajr.edu, www.bethtfiloh.com, harova.org, www.yeshiva.com, sefaria.org, blogs.timesofisrael.com, www.meaningfulmoadim.com, jerroldlandau.com, www.myjewishlearning.com, www.chabad.org, www.nishma.org sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.
*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.
