II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerden kaçan Yahudileri Filistin topraklarına götürmek üzere Romanya´dan yola çıkan Struma gemisinin haftalar boyunca İstanbul açıklarında demirlemesinin ardından Sovyet denizaltısı tarafından batırılmasıyla yaşanan facia, 80 yıl sonra bir kez daha anılıyor.
Faciaya adım adım
12 Aralık 1941'de Romanya'nın Köstence Limanından yaklaşık 790 yolcu ve 10 mürettebatla yola çıkan Struma'nın motoru İstanbul'a ulaşamadan arızalanmış, yolcuların aralarında topladıkları para onarımını yaptırmıştı. Motoru ikinci kez arızalanınca gemi, 15 Aralık'ta İstanbul Boğazı'nda, Sarayburnu açıklarında demir atmak zorunda kalmıştı.
Bir yandan Almanya’nın yolcuların karaya çıkarılmaması yönündeki baskısı, diğer yandan ise Filistin topraklarına Yahudi göçünü kısıtlamaya çalışan Britanya’nın baskısıyla ne geminin yola devam etmesine, ne de yolcuların karaya çıkmasına izin verildi.
Tarihi geçmiş Filistin vizesi bulunan birkaç yolcu, Birleşik Krallık hükümetinin onayıyla ve önemli isimlerin aracı olmasıyla gemiden inebildi.
Dokuz hafta boyunca kıyıda demirli bekleyen gemiye Kızılay ve İstanbul'daki Yahudi Toplumu tarafından yardım malzemeleri ulaştırıldı.
Geminin akıbetiyle ilgili haftalar süren müzakereler sonuç vermeyince, 23 Şubat 1942'de Türkiye hükümeti, motoru çalışmayan gemiyi Karadeniz’de Şile açıklarına çektirdi. Gece boyunca sürüklenen gemi, 24 Şubat sabahı büyük bir patlamanın ardından battı. 103'ü çocuk olmak üzere 768 kişi faciada hayatını kaybetti. Sadece David Stoliar adlı 20 yaşında bir yolcu ve Ivanof Diko isimli ikinci kaptan olaydan sağ kurtuldu. Saatler geçtikçe kurtulma umutları tükenen Diko kendini akıntıya bıraktı. Stoliar ise ölmek üzereyken bir kurtarma kayığı tarafından bulundu ve karaya çıkartıldı.
Olaydan sonra dönemin Başbakanı Refik Saydam "Biz bu hususta elimizden gelen her şeyi yaptık. Maddî, manevî en ufak mesuliyetimiz yoktur. Türkiye, başkaları tarafından arzu edilmeyen insanlara meclâ olamaz. Türkiye, başkaları tarafından arzu edilmeyen inanlar için vatan hizmeti göremez. Bizim tuttuğumuz yol budur. Kendilerini bu sebepten İstanbul’da alıkoyamadık" dedi
Uzun yıllar geminin neden battığı bilinemedi. 1960'lı yıllarda ise Sovyet arşivlerinden çıkan belgeler ışığında Struma'nın Sovyet denizaltısı Shch-213 tarafından torpido ile vurularak battığı anlaşıldı. Aynı denizaltı 23 Şubat akşamı Türkiye'ye ait kargo gemisi Çankaya'yı da batırmıştı. Sovyet denizaltısı Nazi Almanya’sına stratejik malzeme akışını önlemek amacıyla Karadeniz'e giren tüm tarafsız ve düşman gemilerini batırması yönündeki talimatı yerine getiriyordu.
Kaynak: Köstence'den Filistin'e uzanan yolculuk rotası (yeşil yol tamamlanabilen, kırmızı yol ise tamamlanamayan)
