Ukrayna-Rusya savaşı gündeminde sıkça karşılaştığım yorumlardan biri, Ukrayna Başkanı Zelenski’nin politikaya atılmadan önce komedyen geçmişinin olması. Yine çokça yapılan eleştirilerden biri “Putin gibi KGB şefinin karşısına komedyen geçmişi olan bir politikacı çıkarırsan işte sonuç böyle olur!” şeklinde.
Savaş gündemini ve politikayı bir köşeye bırakırsak, komedyenliğin ciddiye alınmadığı, küçümsendiği eleştiriler bana ilginç geliyor. Komedyenliği, daha geniş ele alırsak, mizah ve mizahın gücünü pek de hafife almamak gerek.
Yahudi tarihine baktığımızda, özellikle mizahın çok önemli bir yer tuttuğu, herkesçe bilinir. Teorisyenlerin varsayımına göre, Yahudi mizahının temeli “Hayatla başa çıkma, mücadeledir.” Tarih boyunca perişan halde olan Yahudiler, mizah sayesinde gülerek hayata tutunmuştur.
Psikologlar ise daha detaylı analiz eder Yahudi mizahını, “Dış dünyanın düşmanlığının içe yansıması, diğer bir deyişle kişinin kendisiyle dalga geçmesi” olarak yorumlar. Hatta Freud Yahudiler için şöyle der: “İnsanların kendileriyle bu derece dalga geçtiği başka pek örnek var mı bilmiyorum.”1
HOLOKOST CEHENNEMİNDE MİZAH
Yahudiler için mizah hayatla iç içedir, bir mücadeledir. Holokost cehenneminde bile mizah yapılmıştır. Auschwitz kurtulanlarından bir kadın, anılarında ölüm kampında gülerek nasıl hayatta kalmaya çalıştıklarını şöyle anlatır:
“Auschwitz’de Naziler kadınların saçlarını ilk tıraş ettiğinde çok korkunçtu. Saçımı kestikten sonra…bir anda çok eskiden tanıdığım kız arkadaşlarımı gördüm. Hepsi ağlıyordu. Kesilen yerdeki uzun saçlarına bakıp ağlarlarken bir anda gülmeye başladım. ‘Delirdin mi? Ne gülüyorsun?’ dediler. Ben de ‘İlk kez yaşıyorum, bedava kuaför?! Hayatta aklıma gelmezdi’… Ve hala hatırlıyorum, kızlar delirdiğimi zannetti. Şakamı devam ettirdim ‘Ooo, saçlar güzel olmuş, kime yaptırdın?’ Ben Mişa’ya yaptırmaya alışmıştım, eskiden kuaförüm oydu.”2
Naziler, ölüm kamplarında Yahudilerin kimliklerini silmek için saçlarını kazıyor, onları üniformalara sokuyor, öldürüyordu. O cehennemde hayata tutunabilmek için esirlerin ellerindeki silahlardan biri de mizahtı. Evet Holokost’ta bile mizah yapıldıysa mizah her yerde karşımıza çıkabilirdi.
TÜRKİYENİN EN ÜNLÜ YAHUDİ STAND UP’ÇISI: AKSEL GüREL
Benim de karşıma bir kez daha mizah, gecenin bir yarısı, iflah olmaz bir stand-up meraklısı olarak, internette dolaşırken Aksel Gürel’in videosuyla çıktı ve kendisi beni güldürdü.
Aksel stand-up’ında izleyicilerine şöyle sesleniyordu:
“Arkadaşlar babaannem II. Dünya Savaşında öldü diye alkışlayamazsınız.” (gülüşmeler) “Bari gülseydiniz… yani alkış biraz ırkçı olmadı mı sizce? Irkçılık… O yüzden gidiyorum ben, teşekkürler.” (sahneden iner)
Türkiye’nin en ünlü Yahudi komedyeni olma iddiasında olan, çok merak ettiğim Aksel, sağ olsun beni kırmadı ve sorularımı cevapladı. Kendisine stand-up kariyerinde başarılar diliyorum.
Selam Aksel, Yahudi mizahının ayrıştırıcı bir özelliği komedyenin önce kendisiyle dalga geçmesi. Gösterilerinde en başta kendinle dalga geçiyorsun. Seyircilerin bunu nasıl karşılıyor?
Kendimle çok dalga geçmiyorum bence J Genelde geçiyormuş gibi yapıp, sonra benden çıkıyor konu ama gelip izleseniz daha iyi olur.
Bugüne kadar şakalarınla kimleri kızdırdın? Ya da kızdırmadığın bir grup kaldı mı?
En son solcular kızdı solcu oldum diye ama daha önce çok kızan olmadı. Annem belkiJ
Türkiye’de stand-up kültürü neden yaygınlaşamıyor? En büyük sıkıntı ne?
Yaygınlaşıyor işte. Yavaş yavaş. Beşseneye en büyük eğlence opsiyonlarından biri olacak komedi kulübüne gitmek.
Yahudi mizahında Yahudi anne tiplemesi genelde hep var. Annenin mizahına katkısını sorabilir miyim? Katkısı var mı yok mu diye sormadım farkındaysan :)
Annem benden çok daha komik. O sahneye çıkmasın diye ben çıkıyorum.
Neyin mizahı yapılmaz sana göre? Ya da mizahta kırmızı çizgin var mı?
Her şeyin şakası yapılır.
Stand-up deyince hep erkekler konuşuluyor, halbuki yurtdışında ve Türkiye’de yeni nesil kadın stand-up’çılar çok başarılı işler yapıyor. Senin takip ettiğin kadın stand-up’çılar var mı?
Tabi ki. Kadınlar bence erkeklerden daha komik. Seda Yüz, Özge Özel, Çağla Alkan ve Lesli. Hepsi komik baya.
Sahneye çıkmadan kendince yaptığın bir ön hazırlık var mı?
Şema duası okurum. (bu sana şaka)
Ricky Gervais, Dave Chappelle, Louis CK, Jerry Seinfeld, Gad Elmaleh, Jimmy Car… Hangisi Türkiye’de kesinlikle mizah yapamaz ya da şovu sansür yer?
Louie CK en sevdiğim komedyen. O da yakın zamanda İstanbul’da sahne alacak diye düşünüyorum.
TuzBiber stand’up’ta sahne alıyorsun. Önümüzdeki günlerde sahneye çıkacağın başka programlar ya da yayınların var mı?
18 Mart Aylak Bar Kadıköy.
---
1 My Jewish Learning: Jewish Humor: A History
2 Carpenter Whitney (2010) Laughter in a Time of Tragedy: Examining Humor During the Holocaust
