Ebedi kurtuluş ve mutluluk bayramı PURİM

Bilgelerimiz, Maşiah geldiği zaman deneyimleyeceğimiz ışığın parlaklığı nedeniyle diğer bayramların ışığının gündüz aydınlığında açılan lambanın ışığı gibi soluk kalacağını, o yüzden kutlanmalarının bir anlamı olmayacağını, ancak Purim'in kutlanmaya devam edeceğini öğretir (Midraş Mişle 9). Bu olağandışı sonucun çıkış yeri olarak da Megilat Ester'deki (9:28) ifade gösterilir: "Purim'in anısı onların soyundan asla yok olmayacak." Geleneklerimizde yer alan bu yoruma göre Maşiah zamanında temel ve daha özlü olarak bildiğimiz önemli bayramlarımız soluklaşıyor. Ancak çocukluğumuzdan beri kıyafet partileri, ziyafet, hediyeler, eğlence ve hatta Mordehay ve Aman’ı ayırt edemeyecek duruma gelmekle, maddiyatla özdeşleşen coşkulu ve neşeli bayramımız Purim sonsuza kadar devam ediyor. Mantığımızla bunu açıklamakta zorlanırken Purim’in ebediyeti bizi Purim’in aslında ne olduğunu sorgulamaya yöneltiyor.

Yahudi felsefesi görünenin arkasında, görünenden çok daha derin bir şeylerin var olduğunu bilir ve bu yüzden görünenle yetinmez, bizi sürekli araştırmaya, bilgi toplamaya, daha derinlere, her seferinde daha da derinlere açılmaya teşvik eder.

Kuşaklar boyu devam edecek ebedi kurtuluş ve mutluluk bayramımız Purim bu yıl 16 Mart Çarşamba akşamı ve 17 Mart Perşembe günü kutlanıyor.

Purim kurtuluşu - Pesah kurtuluşu

Bu yıl olduğu gibi artık yıllarda Yahudi takviminde Adar I (Adar) ve Adar II (VeAdar) olmak üzere iki Adar ayı vardır. Yahudi kanunu alaha’ya göre genelde bir mitsvanın mümkün olan en erken zamanda yerine getirilmesi gerekir, ancak Purim bir istisnadır. Talmudik geleneklere göre (Megila 1:2, 6b), artık yıllarda Purim, II. Adar’da kutlanır. Bunun sebebi orijinal Purim’in artık bir yılda gerçekleşmiş olmasının yanında, daha ağırlıklı olarak hahamların, Ester kurtuluşunu, Yahudilerin Mısır’dan kurtulduğu Nisan ayına daha yakın tutmak istemeleridir. Samuh LaGeula Adif / bir kurtuluşun (Purim), başka bir kurtuluşa (Pesah), yakın tutulması tercih edilir (Megila 6b).

Purim kurtuluşu ile Mısır kurtuluşu arasındaki bağlantıya baktığımızda Mısır'dan kurtuluşta Anohi kelimesinin öne çıktığını görürüz: "Ben sizi Mısır Ülkesi’nden -köle evinden- çıkarmış olan Tanrınız Aşem’im" (Şemot 19:36, Devarim 5:6). Aynı şeklide Purim kurtuluşunda da Anohi kelimesi öne çıkar: “Yüzüm’ü tamamen gizleyeceğim” (Devarim 31:18). Anohi Aster Astir.

Hazal-bilgelerimiz, Tora’nın verilişinden nesiller sonrasında yaşamasına rağmen Ester ile ilgili ipuçlarının Tora’nın beş kitabının neresinde bulunabileceğini sorgular: “Ester min ATora minayin?” Soru Gemara’da Tora’nın beşinci kitabı Devarim’deki bölüm ile cevaplanır: “Yüzüm’ü tamamen gizleyeceğim/Anohi Aster Astir.” (Devarim 31:18) bölümünde, gizleyeceğim/astir kelimesinin Ester ile aynı harflerle yazılması, yüzyıllar sonra yaşanacak Purim olaylarının başkahramanı Ester’e gönderme yapmaktadır.

Bu iki Anohi bize Yahudi halkının Tanrı'yı tanımlayıp tanıdıkları iki farklı şekli ifade eder. Birincisi, Mısır’dan Çıkışın Anohi'si olarak: “Ben sizi Mısır’dan çıkarmış olan Tanrınız Aşem’im.” İsraeloğulları’nın Mısır'dan çıkışı ve Tora’yı almaları açık mucizeler çerçevesinde gerçekleşir. Tanrı’yı tanımanın bir diğer yolu, Yahudi halkının Anohi’yi O’nun saklı olduğu durumlarda da, “Yüzünü kesinlikle gizlemesine” rağmen kurtuluşun yine O’nun tarafından geldiğini idrak edebilme özellikleridir. Yaşadığımız olaylarda Tanrı’nın Eli, Pesah mucizelerinde olduğu gibi açık olarak görülmese de kurtuluşun her zaman Tanrı’dan geldiğinin, Tanrı’nın her zaman yanımızda olduğunun bilinç ve güvenini hissetmektir.

Sonuç olarak sürgünün karanlığı Maşiah’ın yükselen güneşi tarafından sürgün edildiğinde, Kurtarıcımız Tanrı’nın Varlığı tüm gücü ve ihtişamıyla parlayacak. Bu Varlık o kadar göz kamaştırıcı ve açık olacak ki artık tarihi olaylarda Tanrı’nın Kurtarıcı Eli’ni algılayabilmemizi sağlayan bayram ışıklarına ihtiyacımız kalmayacak. O zaman, kökleri Mısır’dan Çıkış'a dayanan Zeher Le'yetsiat Mitsrayim, bayramlar kurtuluş ışığının parıltısı karşısında solacaktır.

Ancak bir istisna vardır; Purim. Purim ile Yahudi halkının içine işlemiş olan ve Tanrı’nın Eli gizlendiğinde bile Tanrı’nın yol gösterici inayetini algılayabilmelerini sağlayan Tanrı ile aralarındaki bu özel bağ, kurtuluş güneşi doğduktan sonra bile ebediyen onların içinde yaşamaya ve parlamaya devam edecektir. O zaman, “Hatırası asla unutulmayacak olan Purim dışında tüm bayramlar solacaktır” (Yalkut Şimoni, Mişle: 944; Yeruşalmi, Megila 1:5).

Purim’den Pesah’a - Gizlenmekten aramaya

Purim'de, ilk bakışta spiritüel yaşamla ya da Tanrı'yla pek ilgisi varmış gibi görünmeyen, Ester’in Kitabı/Megilat Ester’i okuruz ve her okuduğumuzda onun içinde farklı hayat mesajları aramaya devam ederiz.

R.R. Balenblat, Purim Bayramı’nda gizlenme temasının sıklıkla karşımıza çıktığına şöyle dikkat dikkat çeker. 

“Purim'in en belirgin, ayırt edici eylemi, giyinip kuşanmak, kendini gizlemek, maskelemek anlamına gelen leithapes’tir. Bunu Purim'de farklı kıyafetler, maskeler giydiğimizde yapıyoruz. Ester bunu sarayda kendini korumak için Yahudiliğini gizlediği zaman yapar (kendisini ortaya çıkaracağı ve böylece ulusunu kurtaracağı an gelene kadar). Tanrı bunu, Tanrı'nın Varlığı’nı tamamen gizleyerek yapar; Megila’da Tanrı'nın adı hiç geçmez (ancak dikkatli bir göz, Tanrı'nın mevcudiyetinin Megila’nın içine ne kadar ince bir şekilde işlenmiş olduğunu kolayca anlayabilir).

Purim, gizlenme-leithapes eylemiyle ilgilidir. Bu fiilin içinde arama anlamına gelen lehapes fiili bulunur. Arama, Pesah'tan önce yaptığımız en önemli hazırlıklardan biridir. Pesah başlamadan önceki gece, Bedikat Hamets /bir mum yakarak evlerimizde ‘gizli’ hamets (Pesah süresince yenmesi ve bulundurulması yasak mayalı yiyecekler) arama geleneği vardır. Bu arayış aslında daha derin bir içsel arayışı temsil eder. Hamets ararken, sadece ekmek kabuğu aramıyoruz. Aynı zamanda ruhsal mayayı, gurur ve ego şişkinliğini, özgürlüğe doğru ilerlememiz için kurtulmamız gereken ve bizi esir tutan, içimizde yerleşmiş keskin, mayhoş eski yapıları arıyoruz.

Purim'den (maskeler ve gizlenme bayramından) Pesah’a (arama ve kurtuluş bayramına) geçerken, bahar kapıları açılırken, öncelikle yapmamız gereken, leithapes’ten lehapes’e, gizlenmekten içsel arayışa geçmektir. Özgürlüğe doğru ilerlemek için, kendi kendimizden saklanmaktan, içimizin derinliklerinde saklı kalmış olanı aramaya geçmeliyiz. Dünyadan veya kendimizden gizlediğimiz, bizi biz yapan umutlarımızı, özlemlerimizi, üzüntülerimizi, korkularımızı arayıp bulmaya çalışmalıyız.

Bu ortaya çıkarmayı aşpaa (manevi yönlendirme), yazma, dua etme, Tora yorumlarını okuyarak bize en çok hitap eden bölümler üzerine yoğunlaşma ve birçok farklı şekilde yapabiliriz. Gerçekte kim olduğumuzu aramanın birçok yolu vardır. Önemli olan mumu yakmamız ve içimize doğru bir arama yapmaya başlamamız. Bu içsel çalışmayı yapma ve bu konuda harekete geçmemiz, bir ay sonra gelen Pesah Bayramı’nda Mısır’dan Çıkışı deneyimleme yolculuğumuza daha çok anlam katacaktır.

Kurtulmamız gereken hamets, kusurlarımız değildir (çünkü herkesin bir kusuru vardır).  Kurtulmamız gereken, ancak bizi biz yapan parçalarımızı; farklılıklarımızı, hatalarımızı, hassasiyetlerimizi saklarsak sevilmeye layık ve değerli olduğumuzu söyleyen içsel yükümüzdür. Kendini, kimliğini gizleme ihtiyacı da bir tür Mitsrayim, sıkışmışlık, esaret hissi yaratır. Hayatımızda sıkışıp kaldığımız yerlerden çıkabilmek için saklanmayı bırakmalıyız. Kendimizi özgür bırakmak için kendimizi gizlemekten, kendimizi aramaya geçmeliyiz.

Ve bu yolculuk bizi bir adım öteye taşır. Gizlenmeden (Purim) aramaya (Pesah) ve devamında 49 günün her günü tek tek kişisel özelliklerimizi arındırmaya çalışarak Şavuot’ta Tora’yı almaya hazırlanırız. İlk önce kendimizi saklıyor oluşumuzu kabulleniriz (ve bundan vazgeçmeye hazırlanırız). Sonra en derin gerçeklerimizi ararız ve gerçekte olduğumuz kişi olmanın özgürlüğünü deneyimlemeye başlarız. Ancak o zaman yeniden Tora’yı almaya hazır olabiliriz. Yolculuğumuz şimdi Purim’le başlıyor. Kalplerimizi başkalarından veya kendimizden sakladığımız yerler bu yolculuğa engel değildir; onlar dönüşümümüzün içsel ruhsal yolculuğunu ateşleyen kıvılcımlardır.”

Kısa kısa PURİM

İsmi: Aman’ın, Yahudileri yok etmek için en uygun tarihi bulmak için çektiği bir çeşit kura olan (Megilat Ester 3:7) pur’a istinaden Yahudilerin fiziksel yok oluştan kurtuldukları bu bayram Purim adıyla anılır.

Nerede bahsedilir? Farklı yorumlara göre 9-14 yıl arası bir süreçte gerçekleşen Purim olaylarını anlatan Megilat Ester/Ester’in Kitabı Tanah’ın Ketuvim/Kutsal Yazılar bölümünde yer alır. Purim; Hanuka gibi rabilerimizin eklediği önemli bir bayramımızdır.

Ne yapılır? Purim mitsvaları, Megilat Ester’i kurallarına göre okumak/dinlemek, Mişloah Manot-En az bir arkadaşa Purim günü ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit yiyecek hediye göndermek, Matanat LaEvyonim-En az iki ihtiyaç sahibine, Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek. Bunu kurumlarımız ve sinagoglarımız vasıtasıyla yapabiliriz; Mişte- Purim ziyafeti ve eğlencesi ile yemek, içmek ve Tanrı’nın yanımızda olduğunu bilmenin verdiği güven duygusu ile mutlu olmak ve Dualara Al Anisim-mucizeler için bölümünü ekleyerek Tanrı’ya şükranlarımızı ifade etmek.

Neden bugün? Ahaşveroş’un krallığındaki Yahudilerin soykırımdan kurtuldukları günün 14 Adar olduğu Megila’da belirtilir (Megilat Ester 9:16-22). Biz de Purim’i 14 Adar’da kutluyoruz. Bu yıl artık bir yıl olduğu için, 12 aylık yıllarda Adar ayında kutlanan bayram ve uygulamalar artık yıllarda VeAdar’da yapıldığı için, Purim 14 VeAdar’da-bu yıl 17 Mart Perşembe günü kutlanıyor. O zamanlarda surlarla kaplı şehirlerde kurtuluş bir gün sonra gerçekleştiği için 15 Adar’da (bu yıl 15 VeAdar’da) da Purim Şuşan kutlanır.

Günümüzdeki anlamı: Olaylar geliştiği sırada bunun farkına varamasak da geriye dönüp yaşadıklarımıza tekrar baktığımızda bizi bugün olduğumuz yere getiren gizli bir El olduğunu idrak ederiz. Ester, saraya kraliçe olduğunda bir gün gelip halkını kurtarması için yalvarmak üzere kralla görüşeceğini, davet edilmeden kralın huzuruna çıkmanın cezası ölüm olduğu için tüm Yahudilerin birlik olup onun için dua etmelerini isteyeceğini ve sonunda Yahudilere kurtuluş yolunu açacağını bilebilir miydi? Mordehay’ın Ester’e dediği gibi: “Ve kim bilir; belki de kraliyete tam da böyle bir zaman için ulaşmışsındır.” Birbiriyle bağlantısı olduğu anlaşılmayan ve 9-14 yıl arası bir sürede gerçekleşen Megilat Ester’deki olaylarda olduğu gibi hayatımızda da birbiriyle ilgisi yokmuş gibi görünen olaylar zincirinin her biri aslında hayat amacı resmimizin tamamlayıcı birer parçalarıdır.

Purim gelenekleri: Purim gelenekleri arasında yemekli, müzikli, eğlenceli kıyafet partileri, kırmızı beyaz renkte ve çeşitli şekillerde yapılan Mavlaç şekeri ve ‘Amantaşen-Ozne Aman- Aman’ın kulakları’ adı verilen ve Aman’ın üç köşeli şapkasını simgeleyen Purim’in geleneksel üç köşeli bisküvileri sayılabilir.

* Purim Nedir, Megilat Ester, Purim Alahaları, Purim Felsefesi, Bir Soykırım Girişimi Olarak Purim'in Çağrıştırdıkları, Ağır Ceza, Purim Tatlı Tarifleri, Purim Videoları

http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=40&Itemid=110

Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler, okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla Gözlem’den Megilat Ester, Pesah Agadası, Devarim kitaplarından, www.sevivon.com, rabbisacks.org, sefaria.org, ou.org, www.chabad.org, velveteenrabbi.blogs.com sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine başvurması gerekir.

*Katkıları için Rav İzak Peres’e teşekkür ederiz.